امریکا باید سپاه را از فهرست خود خارج کند

نویسنده: ایوب حطاویان، دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات احیای برجامی (برنامه جامع اقدام مشترک ) پس از آنکه در اسفند ماه آخرین دور از آن برگزار شد، از لحاظ فنی این مذاکرات تمام شده در نظر گرفته می‌شوند. به عبارتی مذاکره کنند‌گان درباره مسائلی همچون گریز هسته‌ای، تعداد و نوع سانتریفیوژها و میزان و خلوص غنی سازی اورانیم به توافق رسیده‌اند. مرحله بعدی که مرحله نهایی در زمینه احیای این توافق در نظر گرفته می‌شود تصمیمات سیاسی طرف‌های اصلی اختلاف یعنی آمریکا و ایران هستند. 

یکی از این تصمیمات سیاسی خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران  از لیست سازمان‌های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا  است. ایران این مسئله را یکی از خطوط قرمز معرفی می‌کند و اعلام داشته که هر گونه توافقی ‌باید به خارج ساختن نام سپاه از این لیست، منجر شود. در همین زمینه مذاکرات از اسفند 1400 تا به حال در پایتخت‌های دو کشور و به واسطه‌گری انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در  جریان است. 

در نوشتار پیش‌رو سعی بر این می‌شود که خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا، از نگاه دو طرف بررسی و همچنین به پیامدهای این تصمیم پرداخته خواهد شد.

اولین گزینه خارج ساختن کامل سپاه از FTO توسط آمریکاست. جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور برای اتخاذ چنین تصمیمی علاوه بر فشارها و مسائل سیاسی داخلی که بشدت بر تصمیمات سیاست خارجی آن کشور تاثیرگذار هستند با فشار‌های فزاینده‌ای از جانب متحدان منطقه‌ای آمریکا، یعنی عربستان، امارات و اسرائیل روبه‌رو است.  از سوی دیگر خارج ساختن سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی دو پیام مهم را به بازیگران بین‌المللی مخابره می‌کند؛ 1- این لیست فاقد هرگونه مشروعیت قانونی است چرا که موسسات، نهادها و تشکیلات کشورهای مختلف جهان که همسو با آمریکا نیستند عموما با اهداف سیاسی و نه لزوما قانونی یا حقوق بشری در این لیست قرار می‌گیرند و این کشور از این اهرم برای اهداف سیاسی خود استفاده می‌کند. 2- نشان دهنده موفقیت ایرانی‌ها در مذاکره با آمریکاست که می‌تواند پالسی قوی را به کشورهای غیر همسو با آمریکا بفرستد و از ایران بعنوان الگو و سمبلی در ایستادگی مقابل سیاست‌های آمریکا بسازد. 

گزینه دومی که پیش روی بایدن قرار دارد، عدم خارج ساختن این نهاد نظامی ایران از FTO است. این درحالی است که جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که تمامی تحریم‌ها و اقداماتی که علیه ایران در زمان ترامپ  اعمال شده غیر منطبق با برجام هستند ‌باید رفع شوند. تصمیم آمریکا مبنی بر عدم خارج ساختن سپاه از لیست مذکور شاید در ظاهر بایدن را تا حدی از فشارهای داخلی و خارجی رها کند اما پیامدهای این تصمیم برای آمریکا چنان گران خواهد شد که به نظر این نویسنده مشاوران آمریکایی همچون جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس جمهوری آمریکا کاملا از عواقب و پیشا‌مدهای این تصمیم آگاه است. با توجه به اینکه ایران این مسئله را جزء خطوط قرمز می‌داند و حاضر به هیچ‌گونه نرمشی در این مسئله نیست، عدم خارج ساختن سپاه از این لیست به معنای عدم توافق است، عدم توافق به معنای کاهش هر چه بیشتر زمان گریز هسته‌ای است، کاهش زمان گریز هسته‌ای، تبدیل ایران به یک کشور با توانایی بالقوه و دانش هسته‌ای را میسر می‌سازد و ایران مجهز به دانش ‌هسته‌ای، زنگ خطر و آماده باش کشورهای رقیب منطقه‌ای همچون ترکیه و عربستان را به دنبال دارد که نهایتا منطقه را وارد یک دور مسابقه تسلیحاتی خواهد کرد. 

به خطر افتادن امنیت منطقه، علاوه براینکه نظم منطقه‌ای آمریکا را دچار فرسایش خواهد کرد امنیت و برتری متحد استراتژیک آمریکا در غرب آسیا یعنی اسرائیل را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. همچنین ورود ایران به دور مسابقه تسلیحاتی با توجه به چرخ‌دنده‌های معیوب اقتصادی ایران برای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بسیار گران شود تا جایی که مشروعیت خود نزد مهمترین متحد استراتژیک خود یعنی ملتش دچار فرسایش و اصطکاک بیش‌ از پیش خواهد شد.

این اواخر پاره‌ای از کارشناسان راه میانه‌ای را در این زمینه معرفی کرده‌اند که هم بتواند تا حدی از فشارهای بر بایدن و آمریکا بکاهد و هم بتواند ایران را راضی نگاه دارد تا برجام احیا شود. گزینه سومی که پیش روی دو طرف است خارج ساختن کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از FTO به جز سپاه قدس، شاخه عملیات برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران است. در همین زمینه نشریه راستگرای واشنگتن فری بیکن  اعلام کرده که  دولت بایدن برای احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) آماده اتخاذ تصمیمات دشوار است. به گفته این نشریه آمریکا تحریم‌ها علیه ۸۰ تا ۱۸۰ هزار عضو سپاه را رفع و آنها را از FTO خارج خواهد کرد اما تحریم‌ها علیه حدود ۲۰ هزار عضو نیروی قدس سپاه همچنان باقی خواهند ماند. به عقیده این نویسنده جمهوری اسلامی ایران تحت هیچ‌ شرایطی نباید این پیشنهاد را بپذیرد چرا که تبعات بدی به دنبال خواهد داشت؛ 1- موافقت ایران با ابقاء نیروی قدس سپاه در FTO به معنای پذیرش تروریستی بودن فعالیت‌های بازوی رسمی نظامی ایران در خارج از مرزهاست. به عبارتی مشروعیت و مجوز لازم برای هرگونه اقدام علیه این نیروها را خواهد داد.  2- ابقاء این نیرو در این لیست، زمینه درخواست آمریکا برای گفت وگو درباره فعالیت‌های منطقه ایران را احتمالا به دنبال خواهد داشت و این به نوبه خود زیر پا گذاشتن یکی از خطوط قرمز رهبری را فراهم می‌کند. در همین زمینه ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا پیشتر اعلام کرده بود که اگر ایرانی‌‎ها خواستار رفع تحریم‌های فرابرجامی هستند باید در رابطه با مسائل فرابرجامی نیز حاضر به گفت وگو باشند.  3- با ابقاء این نیروها در FTO و عدم رفع تحریم‌ها از آنها از یک طرف و تامین مالی این نیروها از طرف نهادهای داخلی ایران از طرف دیگر، زمینه تحریم مجدد نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی را به بهانه دور زدن تحریم‌ها مهیا خواهد کرد.  4- پذیرش این پیشنهاد توسط جمهوری اسلامی می‌تواند منجر به فرسایش مشروعیت اقدامات و فعالیت‌های نیروهای سپاه قدس در منطقه شود.

در نهایت باید گفت خارج ساختن سپاه از FTO فی نفسه تغییر چندانی در زمینه تاثیرات تحریمی بر اقتصاد ایران نخواهد داشت. چرا که سپاه تحت عناوین مختلفی تحریم شده است. به گونه‌ای که دولت بوش پسر در سال 2007 نیروهای قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست سیاه سازمان‌های تروریستی جهانی وزارت خزانه داری آمریکا  قرار داده بود. دولت ترامپ همچنین در سال 2017 کل سپاه را در این لیست قرار داد. نهایتا اینکه در سال 2019 به دستور ترامپ سپاه علاوه بر اینکه در لیست سازمان‌های تروریستی جهان قرار گرفت همزمان به لیست سازمان‌های تروریستی جهانی وزارت امور خارجه آمریکا نیز وارد شد. 

با توجه به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی خصوصا بحران فعلی اوکراین، تصمیم گیرندگان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باید در این زمینه با بررسی تمامی جوانب و اتخاذ خوانشی مبتنی بر فعل و انفعالات بین‌المللی در آخرین مرحله از آخرین دور از مذاکرات هسته‌ای حاضر شوند.

نویسنده این متن بر این اعتقاد است خروج نام سپاه از FTO شاید چندان تاثیری در موانع تحریمی و عواید اقتصادی نداشته باشد اما از لحاظ منطق هزینه فایده بیشتر از دو گزینه دیگر اولویت دارد با این حال مذاکره و فنون مذاکره کنندگان است که می‌تواند تعیین کننده نهایی باشد. به همین خاطر باید منتظر ماند و به تماشای سیر کشتی برجام در جریان متلاطم بین‌المللی نشست.