ادبیات فارسی را در سطح جهانی گسترش دهیم

دیپلماسی ایرانی: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، متولی دیپلماسی فرهنگی، در دوره جدید فعالیت خود با انتصابی جدید باب تازه ای را با هدف توسعه ارتباطات ادبی ایران و جهان و ایجاد شبکه ای از علاقمندان شعر و ادب فارسی در خارج از کشور و فراهم کردن زمینه تربیت نسلی از ادیبان و فارسی سرایان در سراسر گیتی گشوده است. این عبارات، درست آن وظیفه ای است که به متصدی امر سپرده شده، وظیفه ای که در ذیل بند ۷ اجرایی اساسنامه سازمان پیش گفته، با عنوان «اشاعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی و تقویت کرسی های زبان فارسی» تعریف می شود.

چنین رویکردی می تواند امید و انتظار تازه ای را در جهت ارتباطات بیشتر ادبی با جهان ایجاد کند و قدم های مثبتی را در راه آشنایی و بسط و گسترش ادب فارسی در جهان نوید دهد.

توسعه زبان فارسی در جهان؛ چرا؟

اینکه زبان و ادبیات فارسی، رکن مهمی از هویت ایرانی است و این هویت حضور وسیعی در بخش های مهمی از جهان داشته است جای بحث و بررسی در اینجا ندارد، اما جای این بحث و سوال هست که گستره پیام های جهانی ادبیات فارسی تا چه اندازه از سوی اهل ادب شکافته و استخراج شده تا به نظر جهانیان رسانده شود؟ 

ناگفته نماند جهاد دانشگاهی، کتاب قابل اعتنایی را با عنوان«جان جهان (تحلیل چشم انداز پیام های جهانی ادبیات فارسی) با همکاری جمعی از محققان تالیف کرده که نمونه خوبی از کند و کاو علمی در این زمینه است که به تنهایی کافی نیست، اما این تنها کتابی است که به طور مشخص این پیام را به سیاستگذاران و توسعه بخشان زبان فارسی در جهان می دهد با این تاکید که پیام های ادبیات فارسی آنچنان ارجمند، جذاب و دارای ظرفیت های معنایی و زیباشناختی هستند که جهانیان را به خود جلب و جذب کند. به دلیل اهمیت کتاب یاد شده، عناوین اصلی فصل های آن در زیر می آید:

فصل اول: کلیات و مفاهیم

فصل دوم: چشم‌انداز تعاملات فارسی با جهان امروز

فصل سوم: جهانشمولی ادبیات فارسی

فصل چهارم: گستره پیام جهانی ادبیات فارسی و ظرفیت پیشنهاد و طراحی یک نظریه

فصل پنجم: بلندای وجود کیهانی و دغدغه‌های انسانی فردوسی

فصل ششم: نشانی از آرمانشهر زیبایی: چشم انداز پیام جهانی نظامی

فصل هفتم: طیر و طواف در اطراف طور سیمرغ؛ گامی در شناخت پیام جهانی عطار

فصل هشتم: جهانی و جانی: پیام جهانی مولوی با تأکید بر دفتر سوم مثنوی

فصل نهم: خردی از خرمن بزرگ خود: پیام جهانی سعدی

فصل دهم: بر آستان آزادگی؛ درنگی در پیام جهانی حافظ

فصل یازدهم: نگارستان رمز؛ زبان مشترک آسمان و زمین، پیام جهانی سهروردی فصل دوازدهم: سخن فرجامین: چرایی و چیستی پیام های ادبیات فارسی. 

مسائل و چالش های توسعه دیپلماسی ادبی

توسعه ارتباطات ادبی، ایجاد شبکه هایی از علاقمندان زبان و ادبیات فارسی و تربیت نسلی از ادیبان که دستگاه دیپلماسی فرهنگی از برنامه های تازه خود شمرده، این سوال را برای اهل فرهنگ ایجاد می کند که چنین هدف و برنامه ای با چه سازوکارهایی در داخل و خارج از کشور قرار است محقق شود؟

این حوزه از مسئولیت، لاجرم زیر ذره بین نگاه دغدغه مندان دیپلماسی فرهنگی کشور قرار گرفته و یا خواهد گرفت، از این نظر که چگونه کار آغاز خواهد شد، چه گام های استواری برداشته می شود و چه سامانی خواهد یافت تا پرسش ها و دغدغه ها در این زمینه، پاسخ درخوری بیابد.

به نظر می آید با این گام  جدید که به گونه تخصصی به موضوع نگریسته شده، باید نخست به مسائل و چالش های پیش روی آن توجه کرد:

۱- در ارتباط با روابط ادبی با کشور همسایه مان افغانستان نگاهی به شرایط این روزهایش بیاندازیم. با سلطه طالبان، فارسی سرایان بسیاری از این کشور رانده شده و بازگشتشان را در چنین موقعیتی نمی توان متصور شد. حضور طالبان، به طور قطع بر نوع روابط فرهنگی ادبی ایران و افغانستان تاثیرگذار خواهد بود. افغانستان مهمترین قطعه کاری در حوزه روابط ادبی ایران است، جامعه ای که از گذشته های دور بیشترین مناسبات را با ایران و ایرانی داشته است. برای اینکه شاهد تحرکات مثبتی دراین جهت باشیم آیا باید دل به دریای خطر بزنیم؟ یا اینکه روندی آرام و همراه با همکاری و همیاری را پیش رو داریم! در هر حال، این روابط تحت تاثیر سیاست های جاری، تا حد زیادی نگران کننده شده است. پر بدیهی است با روی کار آمدن طالبان، موجی از نارضایتی در میان نخبگان فکری و ادبی بوجود آمده، و ما قرار است با تمامیت فرهنگ و ادب مان با تمامیت ادب و فرهنگ افغانستان به گفت و گو بنشینیم، به طوری که نه به دامن سیاست آلوده شویم و نه از اقدام های خلاقانه و مبتکرانه دست شسته و فضایی آرام و همدلانه را تجربه کنیم.

بنابراین، نیاز به امنیت داریم تا مسیر فعالیت ها را آسان و هموار کند. اختلاف در گرایش های سیاسی و حب و بغض های شخصی در شرایط  فعلی، نوعی بلبشوی سیاسی و فرهنگی را موجب شده، لذا کارها را با مشکلاتی مواجه می کند و گام های رو به جلو را همراه با ترس و لرز می سازد!

دیپلماسی ادبی در این حوزه مهم اکنون با چنین واقعیتی روبه روست و نمی توان از کنار آن گذشت. اگر بگذریم چشممان را به روی واقعیتی بسته ایم و لذا، تبادلات به نتیجه نخواهد رسید. این روزها بسیاری از شاعران افغانستان فریاد و ناله های غریبانه دارند که نشان دادنش از سوی ما لابد به صلاح نخواهد بود و لابد ما به سراغ شان هم نخواهیم رفت!

۲- برداشتن موانع ارتباط فرهنگی ادبی با کشور تاجیکستان از جمله مهمترین کاری است که پیش روی دستگاه دیپلماسی فرهنگی قرار دارد. قطع رابطه فرهنگی از سوی کشور همزبان و هم فرهنگ با هیچ دلیل عقلی و منطقی و حتی سیاستی سازگار نیست. گویی دو برادر تنی دینی از هم جدا شده اند و ما روز نزدیکی شان را به زمان سپرده ایم! دوری فرهنگی ایران و تاجیکستان دوری دو کشور، دو تاریخ مشترک و دو همزاد است!

۳- ایجاد سازوکار مناسب برای گسترش دیپلماسی ادبی در سطح جهان، لوازم و امکاناتی را می طلبد تا به سرانجامی پایدار بینجامد و نظامی با ثبات باید تا با تغییر و جابجایی مسئولیت ها، روز و ساعت ختم اش اعلام نشود!

۴- بدیهی ترین اقدامی که در قدم اولین در این خصوص به نظر می آید ایجاد دبیرخانه ثابت به این منظور است. جایی که مجموعه اطلاعات ادبا و شاعران و شخصیت های متخصص و موسسه های داخل ایران و خارج از کشور در آن ثبت و ضبط شود (بانک اطلاعات). عدم تشکیل بانک اطلاعات جامع و آرشیو اسناد، بسیاری از مراکز فرهنگی را در امر سیاستگذاری و برنامه ریزی آزار می دهد.

۵- تشکیل کارگروه های تخصصی گام بعدی خواهد بود. کارگروه های تخصصی از آن نظر اهمیت دارد که مانع کار سلیقه ای و تک بعدی شدن آن می شود. در این شرایط است که کار ماهیت و شکل ملی به خود می گیرد که به دنبال آن اراده ملی در کار خواهد آمد. 

۶- به گونه ای برنامه ریزی شود تا کلیه نمایندگی های سیاسی و فرهنگی در خارج از کشور به این کار اهتمام ورزند، و ارتباط با شاعران و اصحاب فرهنگ به طور سازمان یافته برقرار شود.

۷- بدیهی است که پیشبرد دیپلماسی ادبی یک سویه نخواهد بود، بلکه زین سو و زان سو خواهد بود. آنقدر که ما ایرانیان از راه ترجمه به فارسی با ادبیات جهان آشنا هستیم، جهانیان با ادبیات ما اعم از کلاسیک و معاصر آشنا نیستند، چه بسا به نسبت ما در نازل ترین سطح قرار دارند. برنامه ریزی برای هر دو جهت کاری ست طاقت فرسا و راه و روشی سازمان یافته می خواهد تا به سرانجام برسد.

۸- بهره گیری از ظرفیت های مراکز ادبی داخل کشور، شخصیت های علمی ادبی و تجربیاتی که در حوزه نشر و تبادل فکری با ادبای جهان داشته اند در این جهت ضروری و کارسازخواهد بود.

۹- لازم است نظام نامه فعالیت در اسرع وقت تدوین و به آگاهی جامعه فرهنگی و ادبی برسد.