رویکرد اروپا به روسیه، محافظت از منافع مشترک است

نویسندگان این مطلب: کیارا لووتی و الئونورا تافورو آمبروستی

دیپلماسی ایرانی: اینکه روسیه به خاورمیانه بازگشته بدیهی است، اما بازیگران مختلف بین المللی درک متفاوتی از نقش آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) دارند. در اینجا به طور خاص به اتحادیه اروپا و برداشت آن از حضور، اقدامات و استراتژی روسیه در این منطقه پرداخته می شود. 

مشارکت دیپلماتیک روسیه در منطقه مِنا

برجسته ترین اقدامات دیپلماتیک روسیه در منطقه مِنا اساسا سه مورد بوده است: روند آستانه در سوریه، میانجی گری در لیبی و محافظت از توافق هسته ای ایران. فعالیت های روسیه در سوریه بیشتر مورد توجه اتحادیه اروپا قرار گرفته است. مقامات اتحادیه اروپا به طور فزاینده از اهمیت روسیه در حل بحران های دیگر از جنگ یمن گرفته تا درگیری فلسطین و اسرائیل و همچنین فعالیت های رو به رشد اقتصادی و فرهنگی روسیه در لبنان، مصر و عربستان سعودی آگاه هستند. با این حال، حل مناقشه در سوریه یکی از فوری ترین مسائلی بوده که اتحادیه اروپا منابع دیپلماتیک خود را روی آن متمرکز کرده است.

اتحادیه اروپا فعالیت های دیپلماتیک روسیه را در مقایسه با فعالیت های نظامی آن کمتر بحث برانگیز می داند. همکاری در چارچوب بحران های دیپلماتیک جهانی همچنین امیدوارکننده ترین مکان برای اصلاح روابط بین اتحادیه اروپا و روسیه است. موگرینی در آوریل 2017 گفت: « یک جلسه طولانی با وزیر امور خارجه سرگئی لاوروف داشتم تا انتقادها درباره درگیری در شرق اوکراین را بیان کنم. اما در عین حال، درباره بسیاری از موضوعاتی که روسیه و اتحادیه اروپا می توانند زمینه مناسبی برای همکاری پیدا کنند، از سوریه گرفته تا لیبی، از خاورمیانه گرفته تا توافق هسته ای با ایران، از افغانستان گرفته تا خلع سلاح شبه جزیره کره، از مبارزه با تروریسم گرفته تا تغییرات آب و هوایی و روابط دوجانبه ما در بسیاری از بخش ها گفت و گوی سازنده داشتیم.»

میانجی گری روسیه از طریق روند آستانه، ابتکار مشترک دیپلماتیک روسیه، ایران و ترکیه با هدف یافتن راه حلی سیاسی برای درگیری در سوریه، در گفتمان اتحادیه اروپا درباره فعالیت های دیپلماتیک روسیه در منطقه مِنا اهمیت خاصی داشته است. در حالی که مداخله روسیه در جنگ سوریه مشهودترین نشانه بازگشت آن به خاورمیانه محسوب می شود، روند آستانه یکی از ارکان اصلی استراتژی روسیه در کل منطقه بوده است. کرملین با مداخله در سوریه چندین هدف ژئوپلیتیک از جمله بازیابی موقعیت باستانی یک قدرت بزرگ هم سطح با آمریکا و گشودن یک میز مذاکره جدید با غرب در پرتو بحران اوکراین را دنبال کرده است. با این حال، هدف ترویج منافع تجاری و انرژی روسیه و تبدیل نفوذ سیاسی به بازدهی اقتصادی نیز مطرح است. راه حل سیاسی برای سوریه این امکان را برای روسیه فراهم آورده تا تعهد نظامی خود را که از نظر مالی و انسانی هزینه زیادی داشته، کاهش دهد و نقش و اعتبار خود را به عنوان یک قدرت میانجی بین المللی تثبیت کند. 

شرکت های روسی به سود بردن از روند بازسازی در سوریه امید زیادی دارند. در سپتامبر 2018 تقریبا 40 شرکت روسی با هدف احیای تجارت روسیه در سوریه در نمایشگاه بین المللی دمشق شرکت کردند. با این حال، هزینه بازسازی سوریه حدود 400 میلیارد دلار تخمین زده شده و روسیه برای کمک به سایر کشورها، یعنی ایالات متحده و چین و کشورهای اتحادیه اروپا نیاز دارد. 

سایر فعالیت های دیپلماتیک روسیه در منطقه تلاش برای حمایت از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام یا همان توافق هسته ای ایران) و میانجی گری در لیبی را شامل می شوند. مسکو و بروکسل به توافق هسته ای ایران به عنوان یک دستاورد برجسته ناشی از دیپلماسی بلندمدت نگاه می کنند و به نظر می رسد هر دو مصمم هستند از توافق محافظت کنند. تصمیم دولت دونالد ترامپ به خارج کردن آمریکا از توافق و تلاش برای نابود کردن آن از طریق تحریم ها اروپا را در شرایط دشواری قرار داد و باعث همکاری بیشتر آن با روسیه شد.

اتحادیه اروپا همچنین از اهمیت نقش روسیه در لیبی آگاه است و به این کشور به چشم یک منطقه همکاری امیدوار کننده می نگرد. نقش تعیین کننده و پیوندهای تاریخی روسیه با این کشور شمال آفریقا به احتمال زیاد اتحادیه اروپا را بر آن می دارد تا با اصل «مشارکت انتخابی با روسیه در سیاست خارجی و سایر زمینه هایی که منافع مشخص اتحادیه اروپا ایجاب می کند» همکاری بیشتری با روسیه داشته باشد.

نتیجه

دو حوزه اصلی مشارکت روسیه یعنی حوزه های نظامی و سیاسی-دیپلماتیک مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که در هر دو حوزه، تمرکز بر سوریه اجتناب ناپذیر است به این دلیل که درگیری در سوریه در سال های اخیر چه از نظر تلفات و چه از نظر پیامدهای واقعی و بالقوه برای تعداد بالای بازیگران درگیر و به طور خاص، سرازیر شدن سیل پناهجویان به کشورهای همسایه و اتحادیه اروپا حادترین بحران در منطقه بوده است.

به نظر می رسد گفت و گوی عمل گرا و مبتنی بر هنجار با روسیه یک تلاش ضروری برای اتحادیه اروپا و در عین حال دشوار است. به طور کلی، به رغم به خطر افتادن روابط پس از بحران اوکراین، بروکسل همچنان به مسکو به عنوان یک بازیگر مهم می نگرد و از این رو، در مواردی که منافع اروپا و روسیه با هم تداخل دارند، همچنان امکان همکاری و تعامل بیشتر وجود خواهد داشت. امنیت مشترک و ثبات سیاسی در منطقه مدیترانه می تواند یکی از این موارد باشد.

منبع: موسسه اروپا برای مدیترانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34