نقش روسای جمهوری ایران در روابط با اروپا

دیپلماسی ایرانی: در حال حاضر که صحنه روابط بین الملل از مسائلی چون تغییرات بنیادین در خاورمیانه و خلیج فارس، تداوم جنگ و خونریزی در افغانستان؛ بحران جهانی اقتصاد حاصل از کوید19، تروریسم و نفوذ قدرت های بزرگ در سازمان های مهم بین المللی و مذاکرات حساس  هسته ای برای بازگشت آمریکا به برجام و در آستانه دیدار حساس روسای جمهور آمریکا و روسیه متأثر است، اهمیت توجه به ابعاد سیاست خارجی در حفظ مصالح و منافع ملی؛ همچنین ثبات و امنیت کشور در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم نقشی مضاعف می یابد. وقوع منازعات سیاسی و اقتصادی و جنگ ها در دهه های اخیر در منطقه پیرامونی ایران ضرورت ارتقای ظرفیت های دیپلماسی در تمامی ابعاد آن بویژه دیپلماسی اقتصادی؛ مقابله با تحریم های ظالمانه آمریکا و تعالی سیاست خارجی را اثبات می کند. اتخاذ راهبردی که از یک سو به جمهوری اسلامی ایران امکان بهره گیری از شرایط و فرصت ها را بر اساس منافع و اهداف ملی می دهد و از سوی دیگر کشور را از آسیب ها و تهدیدات احتمالی مصون می دارد، می تواند از جمله راهبردهای اصلی و اساسی در سیاست  خارجی ایران به شمار رود.

بر اساس نتایج و تجربه حاصله در چهار دهه اخیر می توان گفت که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران یکی از متکامل ترین قوانینی است که ظرفیت های بسیاری در حوزه های مختلف سیاسی، امنیتی، بین المللی و اقتصادی و اجتماعی دارد. نگاه قانون اساسی به سیاست خارجی براساس دو اصل مهم آزادی (در داخل) و استقلال (در خارج) تعریف و تبیین شده است. آزادی و استقلال دو الزام ملی برای نهادینه شدن مردم سالاری دینی در نظام جمهوری اسلامی ایران است. شعار محوری و اصلی مردم در انقلاب اسلامی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی بود که آزادی پیش نیاز سیاست داخلی و استقلال پیش نیاز سیاست خارجی برای استمرار مردم سالاری دینی است. حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش به عنوان حقی الهی با تنظیم سیاست خارجی بر مبنای استقلال واقعی توأم با آزادی های قانونی در سیاست داخلی تحقق می یابد. بر اساس قانون اساسی اصول و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به استناد بند 16 از اصل سوم و اصل 152  طبق مولفه های ذیل تدوین و اجرا می شود:

*معیارهای اسلام 

*حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور

*دفاع از حقوق همه مسلمانان      

*عدم تعهد در برابر قدرت‏های سلطه‏گر

*روابط صلح‏آمیز متقابل با دول غیر محارب    

*نفی هر گونه سلطه‏جویی و سلطه‏پذیری

در تنظیم روابط خارجی اولویت چهار گروه از کشورهای جهان این چنین است:
1-همسایگان ایران              

2-کشورهای مسلمان

3-کشورهای جهان سوم

4-کشورهایی که یکی از نیازهای سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و یا نظامی ایران رابرطرف سازند.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رهبر را مرجع نهایی تصمیمات کلان در حوزه سیاست خارجی برشمرده است. منتخبان مردم که قانون اساسی پس از انقلاب اسلامی سال 1357 را تدوین کردند، اختیارات رهبری را به گونه ای تصویب کردند تا به دور از تعلقات قوای مستقل سه گانه کشور بتوانند با بهره‌گیری از ابزارهای مشورتی متعدد، تصمیمات اساسی و راهبردی را در حوزه دیپلماسی اتخاذ کنند. با این درک، فرصت مطالعه در تصمیمات کلان دوران حضرت آیت‌الله خامنه‌ای طی بیش از سه دهه که به عنوان رهبر و ولی فقیه برگزیده شده‌اند، امکان مناسبی را ایجاد می‌کند تا در قضاوت نسبت به گذشته و پیش‌بینی نسبت به آینده واقع بینانه‌ بیندیشیم.

طی سال های پس از انقلاب اسلامی، رهبری ایران چه در دوره حضرت امام خمینی (ره) و چه در زمان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، توجه و رویکرد به تعامل سازنده با کشورها و جامعه جهانی و دفاع از کیان اسلام و مسلمین و محرومان و مستضعفان و مظلومین را به عنوان اصول دیپلماسی ایران تثبیت کرده است. بر این اساس تماس و تعامل با کشورهای دیگر در صحنه بین‌المللی صرف نظر از مذاکرات و امور جاری دستگاه‌های اداری دولت‌های پس از انقلاب، ضرورتی برای دفاع از هویت و اصالت انقلاب اسلامی و کیان جمهوری اسلامی ایران بوده و هست. پذیرش هیئت های سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، ارسال نامه برای گورباچف و دریافت پاسخ آن توسط امام خمینی(ره) یا ارسال پیام حضرت آیت الله خامنه‌ای برای رهبران سوریه و روسیه و پادشاه عربستان و یا پذیرش و ملاقات با رهبران و سران بسیاری از کشورهای جهان از جمله رهبران و روسای جمهور اروپایی نمونه‌های جدی این حضور سیاسی و قانونی رهبری ایران در عرصه دیپلماسی کشور است. گفت‌وگو با حفظ احترام به حقوق طرف مقابل و بر اساس حسن نیت، رویه مذاکراتی مقام معظم رهبری در تمام تماس‌ها و ملاقات‌هایی بوده که طی این مدت با رهبران دنیا داشته‌اند. در این گفت‌وگوها فقط جایگاه سیاسی رئیس یک قدرت بزرگ چون روسیه یا موقعیت اجتماعی یک رهبر مردمی چون سید حسن نصرالله ملاک قضاوت ایشان نبوده، بلکه عضویت یکسان همه دولتها و مقبولیت اجتماعی همه رهبران سیاسی و وظیفه حفظ صلح جهانی است که سبب شده تا معظم له به دور از تشریفات مرسوم پذیرای آنها باشند.                                             

از ابزارهای مهم رهبری در عرصه های مهم داخلی و خارجی شورای عالی امنیت ملی است که در آن رئیس جمهوری نقش مهمی دارد و  طبق اصل‏ یکصد و هفتاد و ششم به‏ منظور تأمین‏ منافع ملی‏ و پاسداری‏ از انقلاب‏ اسلامی‏ و تمامیت‏ ارضی‏ و حاکمیت‏ ملی‏ "شورای‏ عالی‏ امنیت‏ ملی‏" به‏ ریاست‏ رئیس‏ جمهور، با وظایف‏ زیر تشکیل‏ می‏ شود:

 ‎‎‎‎‎‎1 - تعیین‏ سیاستهای‏ دفاعی‏ - امنیتی‏ کشور در محدوده‏ سیاستهای‏ کلی‏ تعیین‏ شده‏ از طرف‏ مقام‏ معظم رهبری‏.

 ‎‎‎‎‎‎2 - هماهنگ‏ نمودن‏ فعالیت‏ های‏ سیاسی‏، اطلاعاتی‏، اجتماعی‏، فرهنگی‏ و اقتصادی‏ در ارتباط با تدابیر کلی‏ دفاعی‏ - امنیتی‏.

‎‎‎‎‎‎3 - بهره‏ گیری‏ از امکانات‏ مادی‏ و معنوی‏ کشور برای‏ مقابله‏ با تهدیدهای‏ داخلی‏ و خارجی‏. 

در حال حاضر که مذاکرات هسته ای به مرحله بسیار حساسی رسیده است رویکرد و الویت های رییس جمهور منتخب در 28 خرداد 1400 با الهام از دیپلماسی مبتنی بر سه اصل حکمت، عزت و مصلحت می تواند تاثیر قابل توجهی بر فرایند مذاکره با نمایندگاه 5+1 برای رسیدن به نتیجه ای سازنده برای طرفین داشته باشد. البته رویکرد ایران در تعامل خارجی نگاه عمیقی نیز به ‎بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران در افق 1440 هجری شمسی خواهد داشت که اهم آن به شرح ذیل است:

• برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی 

• دست یافته به جایگاه برتر اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل. 

• امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.

• دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت. 

انشالله این مبحث بسیار مهم در بخش بعدی تکمیل تر می شود.