ایران می تواند سوئیس خاورمیانه شود

نویسنده: یان اوبرگ (استاد دانشگاه و رئیس بنیاد فراملی برای صلح و تحقیقات آتی)

دیپلماسی ایرانی: درگیری میان غرب و ایران به شدت نامتقارن است. کل ماجرا از روز اول نوعی تئاتر پوچ گرایی بوده است. مجموعه ای از قدرت های دارای تسلیحات هسته ای- ایالات متحده، روسیه، بریتانیا، فرانسه و چین- که خود در چند دهه گذشته هرگونه تلاش برای کاهش واقعی تسلیحات هسته ای سازمان ملل را مغرورانه نادیده گرفته اند، می خواهند توافق را به ایران تحمیل و این کشور را به صرف نظر از قدرتی وادار کنند که خودشان نمی توانند از آن چشم بپوشند.

هیچ کشور مستقلی حاضر به پذیرش چنین چیزی نمی شود. هیچ کدام از قدرت های موجود مجهز به تسلیحات هسته ای در زمان تصمیم گیری به هسته ای شدن منتظر موافقت و مجوز دیگری نبودند و کاری را کردند که می خواستند. به علاوه، رهبر معظم ایران آیت الله خامنه ای بارها اظهار داشته که سلاح هسته ای در قرآن «حرام» است. ایران نمی خواهد به یک قدرت تسلیحات هسته ای تبدیل شود. بسیاری از کارشناسان، محققان و اصحاب رسانه باور دارند که مجهز شدن به سلاح هسته ای به معنای تشدید تنش ها و مجوزی ناخودآگاها برای مشروعیت 400 اسلحه هسته ای موجود در اسرائیل خواهد شد.

برای کل مساله یک چارچوب دیگر هم وجود دارد. از 22 ژانویه 2021، هر گونه سلاح های هسته ای نقض پیمان جدید و تاریخی سازمان ملل متحد درباره منع سلاح های هسته ای (تی.پی.ان.دابلیو) است. به عبارت دیگر، ایران از نظر حقوقی در موقعیت درستی قرار دارد و اکثریت آنهایی که می خواهند سیاست های خود را به ایران تحمیل کنند، در موقعیت غیرقانونی قرار دارند. نمی توان از ایران انتظار داشت چنین بی عدالتی و زورگویی را در واکنش عمومی به جایگاه خود به عنوان یک کشور سلاح های غیر هسته ای بپذیرد.

بنابراین، پیش بینی من این است که اگر یک معجزه رخ دهد، دولت بایدن نهایتا نتیجه خواهد گرفت که ایران در برابر خواسته های آمریکا سر خم نمی کند. ایران به مثابه عراق در مارس 2003 نیست که سربازان در آن خیلی سریع لباس غیرنظامی بپوشند و فرار کنند. ایران در برابر آنهایی که ممکن است علیه آن اقدام تخاصمی انجام دهند یعنی ایالات متحده، عربستان سعودی، اسرائیل، و اعضای ناتو، یک قدرت نظامی بسیار کوچک است. و اگرچه ایران به سرعت به غرب پشت و به چین و روسیه رو می کند، احتمال اینکه آنها در حمایت از ایران مداخله نظامی انجام دهند، اندک است. البته ایران در موازنه یک سری مزایا هم دارد که یکی از مهم ترین آنها امکان بستن تنگه هرمز است؛ اما این اقدام هم احتمالا به روی آوردن آمریکا به قدرت نظامی و رنج بیشتر مردم ایران منجر خواهد شد.

چه اتفاقی می تواند از سناریوی وحشتناک نظامی جلوگیری کند؟

تنها سناریوی دیگر این است که دیگر طرف های توافق هسته ای ایران به ویژه چین و روسیه و همچنین همه اعضای اتحادیه اروپا در یک موضع گیری متحد این مسائل را به دولت جدید بایدن اعلام کنند: 1) باید به برجام بپیوندد؛ 2) تحریم های ایران را طبق برجام و تحریم های ثانویه بر دیگر کشورها را لغو کند؛ 3) درباره بهبود امور و شروع انواع مختلف تعاملات غیرنظامی با ایران گفت و گو کند؛ 4) روی یافتن فرمولی متمرکز شود که امکان بحث درباره یک نظم پایدار جدید برای امنیت و صلح در سراسر خاورمیانه را فراهم آورد. اگر غرب تنها یک حرکت مثبت نشان دهد، ایران بلافاصله مجددا به انطباق با همه تعهدات برجامی بازخواهد گشت و مشتاق همکاری با غرب خواهد بود.

اتحادیه اروپا ثابت کرده است که با یک صدایی مندرج در پیمان لیسبون نمی تواند با هیچ چیز مهمی مقابله کند. در سال 2015 کشورهای اتحادیه اروپا نتوانستند اقدامات خود را درباره پناهندگان هماهنگ کنند. این اتحادیه سیاست های ایالات متحده در قبال ایران را پذیرفته است و در رابطه با همه گیری کرونا هم به کلی متزلزل بوده.

ظرفیت دیپلماتیک ایالات متحده در دولت ترامپ به شدت تضعیف شده است. آمریکا اکنون یک ابرقدرت تنها با یک برتری در جهان، برتری نظامی، است و هستند افرادی در واشنگتن که یک حمله جدید تسلیحاتی و یک جنگ جدید را یک حواس پرتی/سرپوش بر بحران داخلی عمیق تر مرتبط با همه گیری کرونا می دانند.

اگر کشورهای غربی و اعضای برجام می توانستند گردهم آیند و گزینه ای منطقی و عادلانه به ایران پیشنهاد دهند، آمریکا از یک جنگ وحشتناک (یا برخی اقدامات نظامی ناخوشایند) با عواقب غیرقابل اجتناب منطقه ای و جهانی جلوگیری نجات خواهد یافت و جهان در جهتی بهتر و متعادل تر حرکت می کند که در آن ایران نقش شایسته خود را به عنوان یکی از قدیمی ترین تمدن های مداوم جهان با سابقه 7000 ساله ایفا خواهد کرد. اینکه ایران به نوعی سوئیس خاورمیانه و یک بازیگر اصلی در جاده ابریشم جدید، یک محل اتصال مهم بین خاور دور، خاورمیانه و خاور نزدیک و غرب تبدیل شود، اتفاق دور از ذهنی نیست.

منبع: یوراسیا ویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34