لغو جدی یا واقعی تحریم ها؟

نویسنده: کاوه افراسیابی

دیپلماسی ایرانی: طبق گزارش جدید رویترز در 16 دسامبر، دولت منتخب جو بایدن در حال برنامه ریزی برای حفظ تحریم های ایالات متحده علیه ایران است. این، دو مجموعه تحریمی که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ اعمال شده و همچنین تحریم هایی که حتی پس از امضای توافق هسته ای 2015 باقی ماندند (مربوط به موضوعات غیر هسته ای یعنی حقوق بشر، منطقه ای و تروریسم) را شامل می شود. حتی دولت باراک اوباما هم پس از توافق هسته ای موسوم به برجام و اجرایی شدن آن در ژانویه 2016، چندین تحریم دیگر در رابطه با موضوعات غیر هسته ای علیه ایران اعمال کرده بود. این گزارش رویترز با استناد به منابع رسمی، ضربه ای به امید ایران برای آغاز فصل جدید دیپلماسی با ایالات متحده بود.

رئیس جمهوری منتخب جو بایدن تعهد کرده ایالات متحده را به توافق هسته ای ایران بازگرداند. باور عمومی این است که این تعهد از نظر سیاست گذاری در یک کلام، پایبندی دولت جدید به مفاد برجام را تضمین می کند و به وضوح، به لغو همه تحریم های اعمالی از سوی ترامپ یا دست کم بخشی از آنها از جمله تحریم ها علیه بخش انرژی ایران می انجامد. اما متاسفانه به نظر می رسد که بایدن تحت فشار لابی گری طرفدار اسرائیل و شبکه گسترده طرفداران آن در رسانه ها و دولت ایالات متحده، به تحقق خواسته غیرقانونی آنها تن داده و مسیر اشتباهی را انتخاب کرده است؛ مسیری که اغلب تحت عنوان «حفظ اهرم های فشار فعلی بر ایران» یاد می شود. با این حال، نادیده گرفتن مساله غیرقانونی بودن این تحریم ها در حقیقت پوچ گرایی قانونی صداهای ضد ایرانی در ایالات متحده است.

البته مساله حقوق بین الملل نیز وجود دارد که در تصمیم موقت سال 2018 دادگاه جهانی نمایان شد؛ دادگاه به ایالات متحده توصیه کرده از اعمال تحریم های جدید علیه ایران خودداری کند. دولت سرکش ترامپ هیچ احترامی برای قوانین بین المللی قائل نبود و سوال اصلی این است که آیا بایدن در قیاس با رئیس جمهوری پیش از خود و رویکرد ضد دیپلماسی او، عملکرد بهتری خواهد داشت؟

همانطور که جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گفته، تحریم های دوران ترامپ پیچیده نیستند و همانطور که ترامپ از امتیاز فرمان اجرایی برای اعمال آنها استفاده کرد، بایدن نیز می تواند به محض تصدی منصب ریاست جمهوری با صدور چند دستور اجرایی آنها را باطل کند. همانطور که رویترز هم گزارش داده، بایدن با تصمیم به خودداری از این کار، به منطق «استراتژی اعمال فشار حداکثری» اعمال شده از سوی ترامپ و وزیر خارجه نااهل او، یعنی مایک پومپئو، روی آورده است.

با این حال، همانطور که رئیس جمهوری روحانی به درستی بیان کرد، از نقطه نظر ایران تحریم ها برابر است با دستی که آمریکا بر گلوی ایران فشار می دهد که نقض قوانین بشردوستانه بین المللی است و باید برداشته شود. بایدن و گروه سیاست خارجی او به سرپرستی تونی بلینکن، یک وزیر خارجه یهودی و طرفدار اسرائیل، نمی توانند هر دو راه را بروند: هم ادعای پیشبرد دیپلماسی با ایران را داشته باشند و هم به تحریم هایی پایبند بمانند که نقض مستقیم یک توافق دیپلماتیک است که تا پیش از خروج ترامپ از آن در ماه مه 2018 وضعیت خوبی داشت. بلینکن حتی در گذشته به این مساله اشاره کرده که ایالات متحده با عضویت مجدد در برجام می تواند توانایی بازدارندگی خود را در قبال ایران تقویت و از ساز و کار بازگشت تحریم ها (موسوم به مکانیسم ماشه) برای تحمیل مجدد تحریم های بین المللی علیه ایران استفاده کند.

از این رو، این احتمال مشخصا وجود دارد که نتیجه نهایی بازگشت مجدد بایدن به برجام تعهد مجدد ایالات متحده به مفاد توافق شامل تمایل به فروش قطعات یدکی هواپیما به ایران و خودداری از ممانعت از دسترسی ایران به شبکه های مالی جهانی نباشد و صرفا به اعمال فشار شدید آمریکا علیه ایران در چارچوب برجام بیانجامد. در این سناریو، اتحادیه اروپا و دولت های مختلف اروپایی که از پیوستن به ترامپ در رویکرد تهاجمی او با ایران امتناع ورزیدند، می توانند از «رویکرد قدرت نرم» جدید ایالات متحده به رهبری دولت بایدن برخوردار شوند.

به هر حال، ترامپ نهایتا در سیاست خود در قبال ایران شکست خورد و آمریکا با توجه به عقب نشینی های مکرر در شورای امنیت سازمان ملل متحد به دلیل اقدامات تهاجمی و غیرقانونی خود علیه ایران، در صحنه بین الملل هزینه های گزافی پرداخت که این به معنای میراث یک سیاست ناموفق برای بایدن است و حالا طبق گزارش ها، تصمیم دارد این سیاست ناموفق را البته با برخی تغییرات ظاهری، حفظ کند.

ضعف اصلی چنین رویکرد مشکوکی توسط بایدن ناتوانی در ایجاد تغییرات اساسی در جو خصمانه کنونی بین آمریکا و ایران است که گاه گاه تا آستانه جنگ هم کشیده شده. «نیت خیر» بایدن در تلاش برای جلوگیری از بحران با ایران می تواند به دلیل عدم انسجام در سیاست گذاری از همان ابتدای امر با شکست مواجه شود. در حقیقت، تحریم های ایالات متحده علیه ایران ابزار هژمونی علیه یک قدرت منطقه ای ضد هژمونیک در خاورمیانه بوده اند و از این رو، اینکه بایدن که خود سال ها در سنای آمریکا در حال تدوین و تنظیم دقیق قوانین تحریمی علیه ایران بوده اکنون در فکر حفظ رژیم تحریم های بی رحمانه علیه این کشور باشد، جای تعجب نخواهد داشت. آنچه که او احتمالا پیش بینی نمی کند این است که اگر ایالات متحده شروع به احترام گذاشتن به حقوق ایران نکند و به رویکرد هژمونیک قهری خود که منجر به رنج و محرومیت ناگوار میلیون ها نفر شده ادامه دهد، بحران ایران بزرگ تر و خطرناک تر خواهد شد چرا که ایرانی ها به دلیل ملی گرایی شدید خود سختی ها را تحمل خواهند کرد.

منبع: یوراشیاویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34