پیوستن رئیس جمهوری منتخب آمریکا به برجام ساده نخواهد بود (بخش اول)

نویسندگان: دن دی لوس، کن دیلانیان، صفورا اسمیت و علی عروضی

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده، وعده داده در صورت تعهد ایران به توافق هسته ای، او نیز به این توافق خواهد پیوست، اما دو طرف برای رسیدن به این هدف باید در برابر زمان رقابت و از یک میدان مین سیاسی عبور کنند. 

مقامات پیشین آمریکایی، دیپلمات های اروپایی و کارشناسان منطقه ای معتقدند با توجه به برگزاری انتخابات ایران در ماه ژوئن، هرگونه تلاش دیپلماتیک باید در چند ماه نخست ریاست جمهوری بایدن صورت بگیرد. حسن روحانی، رئیس جمهوری فعلی ایران، کاملا از برجام حمایت می کند و هیچ تضمینی وجود ندارد که رئیس جمهوری بعدی ایران هم به همین اندازه به توافق تمایل داشته باشد. روحانی و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت او، پیام های روشنی مبنی بر ایران آمادگی برای گفت و گو با دولت جدید بایدن درباره احیای توافق ارسال کرده اند. الی گرانمایه، کارشناس ارشد سیاست در اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا، معتقد است اظهارات مقامات دولت ایران در دو هفته گذشته نشان می دهد که سعی دارند هر چه زودتر گزینه های مختلف برای تعامل دیپلماتیک با دولت بایدن را ارائه کنند.

در همین حال ، دولت ترامپ متعهد شده است که در ماه های آخر ریاست جمهوری خود فشارها را بر علیه ایران افزایش دهد و این هفته تحریم های جدیدی اعمال کند که می تواند برنامه های بایدن را پیچیده کند. نایسان رفعتی، تحلیلگر ارشد ایران در اندیشکده گروه بین المللی بحران، گفت: «کاملا واضح است که دولت ترامپ می خواهد اعمال فشار حداکثری را تا ژانویه ادامه دهد. آنها از اکنون تا آن زمان را دوره ای برای تمرکز بر سیاست خود تا حد ممکن، می دانند.»

ایران و بمب

توافق سال 2015 بین ایران و قدرت های جهانی مجازات های اقتصادی علیه تهران را در ازای محدودیت های شدید در فعالیت های هسته ای این کشور لغو کرد؛ اما پس از آنکه ترامپ ایالات متحده را در سال 2018 از توافق خارج و تحریم ها را مجددا اعمال کرد، ایران هم برخی از محدودیت ها بر برنامه هسته ای خود را نادیده گرفت که این مساله مدت زمان بین تصمیم گیری تا ساخت بمب اتم را برای این کشور کاهش داده است. تحریم ها علیه ایران که تحت برجام کاهش یافته بود، ضربه شدیدی به اقتصاد این کشور وارد کرده، ارزش پول آن را کاهش داده، تورم را بالا برده و صادرات نفت که منبع اصلی درآمد ایران بود را به طرز چشمگیری پایین آورده؛ اما این تحریم ها ایران را از پیشروی در برنامه هسته ای باز نداشته است. به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران 12 برابر بیشتر از مقدار مجاز در توافق است. کارشناسان هسته ای می گویند که «زمان شکست» برای تامین مواد هسته ای کافی برای ساخت یک بمب اتم از 12 ماه در زمان اجرایی شدن توافق، اکنون به حدود 3 تا 4 ماه کاهش یافته است.

بایدن در ماه سپتامبر در مقاله ای نوشته بود در مقام رئیس جمهوری ایالات متحده «تعهدی تزلزل ناپذیر به جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای» خواهد داشت. او اینطور استدلال کرده بود که بهترین راه برای دستیابی به چنین هدفی، ورود مجدد ایالات متحده به برجام است: «من راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی پیش روی تهران خواهم گذاشت. اگر ایران به تعهد کامل به توافق هسته ای بازگردد، ایالات متحده نیز دوباره به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی، به توافق می پیوندد.»

اما حتی اگر بایدن و روحانی به دنبال توافق باشند، رسیدن به فرمولی که امکان بازگشت به توافق هسته ای را برای ایالات متحده فراهم آورد و ایران را نیز به عقب نشینی از پیشروی در فعالیت های هسته ای وا دارد، کار آسانی نخواهد بود.

مقامات سابق آمریکا و دیپلمات های اروپایی می گویند یک سناریوی محتمل این است که به جای لغو یک باره تحریم ها و بازگشت فوری ایران به همه تعهداتش، دو طرف رویکردی تدریجی در یک بازه زمانی سه یا چهار ماهه را در پیش بگیرند. مقامات پیشین آمریکا همچنین می گویند که گروه بایدن با این شرایط و دیپلمات های ایرانی غریبه نیستند، چرا که شماری از مشاوران او عمیقا در مذاکرات طولانی منتهی به برجام در دوران باراک اوباما ایفای نقش می کردند و بایدن هم خود ده ها دیدار با وزیر امور خارجه ایران داشته است و این تجربه می تواند به تسریع دیپلماسی و بهبود چشم انداز توافق کمک کند.

با این حال، لازم است دولت بایدن درباره دیگر تحریم های اعمال شده توسط ترامپ پس از اجرایی شدن توافق را از جمله تحریم ها علیه بانک مرکزی ایران تصمیم گیری کند. بسیاری از این تحریم ها به فعالیت هسته ای ایران مربوط نمی شوند و به برنامه موشک های بالستیک، مسائل حقوق بشر و حمایت ایران از نیروهای نیابتی در منطقه مانند حزب الله و حماس مربوط هستند. بایدن و مقامات اروپایی از تلاش برای حل باقی مسائل با استفاده از تجریه توافق هسته ای سخن گفته اند، اما ایران تاکنون این ایده را رد کرده است. به علاوه، هر توافق جدیدی خارج از پارامترهای توافق سال 2015 باید به تصویب کنگره ایالات متحده برسد که با توجه به احتمال کنترل جمهوری خواهان بر سنا، دشوار خواهد بود.

به علاوه، اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که به شدت مخالف توافق هسته ای ایران هستند، می خواهند در هر گونه توافق جدیدی برای مذاکره حق اظهار نظر داشته باشند. اما تا زمانی که مساله سامانه های دفاعی در منطقه از جمله در عربستان سعودی و امارات متحده عربی موضوعی برای گفت و گو نباشند، ایران هم با قرار گرفتن مساله موشکی خود روی میز مذاکره موافقت نخواهد کرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: ان بی سی نیوز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34