برنامه غیرعملی آمریکا برای تجدید تحریم تسلیحاتی ایران

نویسنده: مارک فیتزپاتریک

دیپلماسی ایرانی: مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، در بیانیه ای به تاریخ نه ماه مه در دومین سالگرد خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته ‌ای ایران اعلام کرد از «همه گزینه ‌های دیپلماتیک» برای تمدید تحریم سازمان ملل بر تجارت تسلیحات متعارف علیه ایران بعد از انقضای آن در 18 اکتبر، استفاده خواهد کرد. اما استراتژی آمریکا بخت چندانی برای موفقیت ندارد. به نظر می رسد هدف واقعی دولت ترامپ از این تلاش ها نابود کردن برجام پیش از سوم نوامبر، روز برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، باشد. اگر ترامپ در انتخابات شکست بخورد، آنگاه بازیابی مزایای توافق هسته ای برای دولت جو بایدن، رقیب دموکرات او در انتخابات، دشوارتر خواهد شد.

استراتژی مطرح شده توسط پومپئو در ۲۹ آوریل دو بخش دارد: ایالات متحده قطعنامه‌ ای را در شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ارائه خواهد کرد. در صورت شکست خوردن این قطعنامه ایالات متحده به طور یک جانبه بند بازگشت تحریم ‌های شورای امنیت در قطعنامه ۲۲۳۱ مربوط به توافق هسته‌ ای ایران را به اجرا خواهد گذاشت. بخش اول این استراتژی بی شک شکست خواهد خورد چون احتمال موافقت روسیه و چین با قطعنامه ‌ای برای مجازات ایران بسیار اندک است. مسکو و پکن هر دو خواستار پایان ممنوعیت تجارت تسلیحاتی در توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ بودند. حتی متحدان آمریکا در شورای امنیت نیز با چنین اقدامی مخالفت خواهند کرد. بخش دوم استراتژی یعنی بازگشت سریع تحریم های سازمان ملل ممکن است موفق شود، اما هنوز مباحثات حقوقی گسترده ای حول آن در جریان است چون آمریکا دیگر یکی از طرفین برجام به شمار نمی رود و معلوم نیست حق استفاده از بند بازگشت تحریم ها را دارد یا خیر. اما در صورت حل شدن مسائل حقوقی و استفاده ایالات متحده از این بند، دیگر اعضای شورای امنیت نمی توانند آن را وتو کنند.

با این حال، بازگرداندن تحریم های سازمان ملل همچنان اقدامی دشوار است. ایالات متحده باید ابتدا کشوری که ریاست دوره ‌ای شورای امنیت را بر عهده دارد، به مطرح کردن تدابیر مربوطه در شورا ترغیب کند. فرانسه و آلمان که ریاست شورا را در ماه ‌های ژوئن و ژوئیه بر عهده دارند، احتمالا از چنین کاری خودداری خواهند کرد. شرایط درباره اندونزی و روسیه، روسای شورا در ماه های اوت و اکتبر نیز مشابه است. تنها نیجریه، رئیس شورا در ماه سپتامبر، ممکن است تحت فشارهای ایالات متحده تسلیم شود. از این رو، آمریکا هر قدمی که بخواهد علیه ایران بردارد، در ماه سپتامبر خواهد بود. آمریکا ابتدا قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران را ارائه خواهد کرد و در صورت شکست قطعنامه، سازوکار بازگشت تحریم ها را به اجرا در می آورد. آن زمان است که روسیه چالش عدم عضویت آمریکا در برجام را پیش خواهد کشید. آنگاه 9 عضو از 15 عضو شورای امنیت باید به تعلیق دستور رئیس شورا رای دهند.

ترامپ چه در این مسیر موفق شود یا نه، از این قمار در ماه سپتامبر از نظر سیاسی سود خواهد برد. اعمال تحریم های سازمان ملل علیه ایران یک پیروزی تمام عیار و تلاش برای تحریم تسلیحاتی ایران هوشمند است و هر دو حزب در کنگره آمریکا از آن حمایت می کنند.

حتی اگر تحریم تسلیحاتی ایران مطابق برنامه لغو شود، تاثیرات آن اندک خواهد بود. روسیه و چین که خود را برای فروش سلاح به ایران آماده کرده و از منتقدان اصلی اقدام ایالات متحده برای نابودی برجام به شمار می روند، به هرحال ممنوعیت تجارت تسلیحاتی با ایران را نادیده خواهند گرفت. دیگر کشورهایی که از تجارت تسلیحاتی با ایران سود می ‌برند نیز همین کار را خواهند کرد. شکی نیست که ایران قصد دارد ارتش خود را مدرنیزه کند و توانمندی نظامی خود را بالا ببرد، اما هزینه های بالای تهیه تسلیحاتی که ایران امکان تولید آنها را در داخل کشور ندارد، از جمله هواپیماهای جنگنده پیشرفته، تانک ها، موشک های کروز و غیره، دسترسی تهران به آنها را محدود خواهد کرد چرا که درآمدهای نفتی ایران به شدت کاهش یافته، نیازهای اجتماعی افزایش پیدا کرده و صندوق ذخایر دولتی کوچک شده است. به علاوه، ایران حتی پیش از کارزار اعمال فشار ایالات متحده هم در مقیاس گسترده تسلیحات وارد نمی کرد. استراتژی نظامی ایران بیشتر مبتنی بر استفاده از نیروهای نیابتی و جنگ افزارهای نامتقارن است که در توسعه نفوذ منطقه ای و تقویت خط دفاعی آن تاثیر قابل توجهی داشته. هیچ دلیلی ندارد که ایران استراتژی موفقیت آمیز کنونی خود را پس از از پایان تحریم تسلیحاتی تغییر دهد. در ین حال، یک سری از دیگر تحریم های شورای امنیت در زمینه صادرات اسلحه به یمن و نهادهای غیردولتی هم هستند که حتی پس از لغو تحریم تجارت تسلیحات متعارف همچنان باقی خواهند ماند.

از این رو، می توان گفت تاثیر حقیقی و هدف حقیقی استراتژی تحریم تسلیحاتی نابود کردن برجام پیش از پایان این دوره ریاست جمهوری ترامپ است. به تفسیر بنیاد دفاع از دموکراسی ها، طرفداران مجازات ایران به دنبال آن هستند که با ساخت «دیوار تحریم ها»، بازگشت دولت پس از ترامپ به تعامل دیپلماتیک با ایران را دشوار کنند.

اعمال مجدد همه تحریم های پیش از برجام علیه ایران تاثیر فاجعه آمیزی برای منع گسترش تسلیحات هسته ‌ای، دیپلماسی چندجانبه و صلح منطقه ‌ای خواهد داشت. در چنین شرایطی، ایران می تواند نه تنها از طریق از سرگیری غنی سازی اورانیوم در مقیاس صنعتی، بلکه با عقب نشینی از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای و ممناعت از بازرسی ها، به یک تهدید جدی تبدیل شود. همانطور که ژار بلانش، هماهنگ کننده پیشین وزارت خارجه آمریکا در امور هسته ای ایران، هشدار داده، استراتژی ترامپ برای بازگرداندن تحریم ها مخاطرات مهم دیگری نیز خواهد داشت که از نمونه آنها می توان به بحران قرار گیری ایالات متحده در برابر سازمان ملل، از بین رفتن مشروعیت تحریم های سازمان ملل، تضعیف ابزار تحریم ها برای دیگر موارد استفاده و تسریع در فروش تسلیحات اشاره کرد.

منبع: المانیتور / مترجم: طلا تسلیمی