پرونده تحریم تسلیحاتی ایران و سناریوهای پیش رو

نویسنده: زهرا شریف زاده، دانشجوی دکتری روابط بین الملل و عضو هیئت تحریریه مجله روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: 

مقدمه

وزیر امور خارجه آمریکا در پی اختلافات معتددی که دو کشور ایران و آمریکا در ادوار مخالف داشته است، در حال تهیه یک استدلال حقوقی مبنی بر اینکه ایالات متحده یک اعضای اصلی در توافق هسته ای ایران است که که رئیس جمهور این کشور بنا بر دلایل خاصی از پذیرفتن مفاد آن سرباز زده است. بخشی از یک استراتژی پیچیده برای فشار بر شورای امنیت سازمان ملل متحد برای گسترش تحریم تسلیحاتی بر تهران یا تحریم های بسیار سختگیرانه تری برای تهران به نظر می رسد باشد(Sanger, 2020: 1).  به همین منظور در این تلاش هستند که قدرت بازدارندگی تهران را در منطقه به نحو قابل چشم گیری کاهش دهند. اما نکته قابل توجه در این مورد اظهارات کشورهای دیگر در این مورد است. که در قسمت بعدی پژوهش در قالب سناریو نویسی به بررسی دقیق این مسئله از دیدگاه های معتدد می پردازیم. 

چارچوب نظری

در زبان لاتین آینده پژوهی را معادل Future Studies  ترجمه کرده اند؛که Future به معنای آینده و در مجموع آینده پژوهی به صورت جمع استعمال می شود. این روش از تفکرات فلسفی و معادلات علمی برای بررسی آینده ی نه چندان دور و بدیل می باشد، و از این رو ابزاری برای یک معماری و مهندسی منظم از سوی دانشمندان برای ترسیم یک آینده مطلوب در نظرگرفته می شود.

تعاریف متعدد و گوناگونی دیگری از مفهوم آینده پژوهی ارائه گردیده است. در یک تعریف کلی و با استفاده از برخی روشهای توصیفی یا تجویزی می توان گفت: « آینده پژوهی عبارت است از تلاش برای درک آنچه در آینده می تواند روی دهد». برخی از دانشمندان از اصطلاح چشم انداز راهبردی بهره می گیرند. بر این اساس آینده علت وجودی حال و گذشته است و راهی است برای همگان تا کنترل آینده خویش را به دست گیرند. به عبارت دیگر هدف تفکر بر پایه چشم انداز، روشن ساختن گزینش حال و گذشته در پرتو آینده است که اتفاق می افتد ( مرادی پور؛ نوروزیان، 1384: 46).

در سناریونویسی می توان سه دسته سناریو یعنی سناریوهای مطلوب، محتمل و ممکن را شناسایی کرد  سناریوی مطلوب، آینده دلخواه و خوشایند یک بازیگر بر اساس قضاوت های ارزشی است. از این رو می توان گفت ذهنی است. از سوی دیگر به واسطه آنکه افراد و گروه های مختلف دارای قضاوت های ارزشی متنوعی هستند، آینده مطلوب برای آنها متفاوت است، یعنی ممکن است آینده ای که برای فرد و یا گروهی مطلوب است، برای دیگران نامطلوب باشد. دومین آینده ای که می توان ترسیم کرد، سناریوی محتمل است که احتمالاً اتفاق می افتد و می توان وقوع احتمالات مختلف را برای آنها در نظر گرفت. ادامه و یا تغییر وضعیت گذشته و حال، آینده محتمل در نظر گرفته می شود. در نهایت، آینده ممکن وضعیتی است که می تواند در آینده محقق شود، هر چند که ندانیم این آینده چگونه محقق می شود(علی پور و قیطاسی، 1396: 234-235). در این قسمت به بررسی تحریم های مجدد ایران در بعد تسلیحاتی از دیدگاه سناریونویسی می¬پردازیم  نتیجه هرکدام را مورد کاوش قرار می دهیم.

-سناریوممکن

-تحریم تسلیحاتی ایران و آینده پیش رو

این استراتژی در روزهای اخیر توسط مقامات دولت کاخ سفید مورد بررسی قرار گرفته است، زیرا آنها شروع به ارائه قطعنامه جدید در شورای امنیت کردهاند که کشورها را از صادرات تسلیحات به ایران پس از انقضای ممنوعیت فعلی در ماه اکتبر منع کند(Sanger, 2020: 1).  پومپئو وزیر امورخارجه آمریکا در این مورد بیان کرد که "ما امیدواریم که اروپایی ها خطر سیستم های تسلیحات چینی ، سیستم های تسلیحات روسی را که به ایران فروخته می شود ، جدی بگیرند." چرا که روسیه و چین در این تلاش هستند که از فرصت رفع تحریم¬های تسلیحاتی ایران استفاده کند و فروش خود را به تهران از سر گیرند (Harris, 2020: 1-4).

به همین منظور باید تحریم¬های تسلیحاتی تهران که در ماه اکتبر سال جاری بر اساس توافق 2015 برداشته شود، مجدداً از اعمال  دسترسی ایران به بازارهای تسلیحاتی جلوگیری شود. در صورت عملی شدن این سناریو ممکن اینگونه به نظر می¬رسد که تهران نیز از تمام تلاش خود به منظور افزایش قدرت بازدارندگی استفاده کند و نیز کشورهایی نظیر روسیه و چین به این مسئله واکنش جدی نشان دهند. بدینگونه که، هرگونه تلاش برای تجدید تحریم تسلیحاتی تقریباً مسلم است که روسیه و چین به طور علنی یا بی سر و صدا با آن مخالفت کنند. روسها قبلاً به مقامات آمریکایی و اروپایی بیان کرده¬اند که مایل به از سرگیری فروش متعارف اسلحه به ایران هستند. یا به عبارت دیگر با توجه به اینکه ممکن است تحریم¬های تسلیحاتی علیه تهران عملی شود مسکو و پکن ممکن است که در تضاد با راهبرد سیاست خارجی آمریکا اقداماتی را انجام دهند که باعث تنش شوند. زیرا طرفین قرارداد برجام بارها در ادوار مختلف بیان کرده اند که آمریکا به صورت ارادی از این توافق خارج شده است  و طرف های دیگر پایبند به این توافق خواهند بود. که در این صورت کاخ سفید احتمال قوی به برجام برگردد و تنش های اخیر را مبنای راهبرد سیاست خارجی خود قرار دهد و تحریم¬های دیگر نظیر تحریم بانکی، فروش و صادرات نفت و ... را  از سر گیرد(Sanger, 2020: 2-5).

-سناریوی محتمل

-ممانعت اتحادیه اروپا از تحریم مجدد

وزیر امور خارجه اتحادیه اروپا با چشم اندازی از محو جنگ احتمالی ایالات متحده و ایران، در جلسه اضطراری روز جمعه (10 ژانویه2020) گفت که آنها مایل هستند که توافق هسته ای ایران را تا زمانی که تهران به منظور تحقق برجام تعهدات خود را انجام دهد، حفظ کنند. جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا در جمع خبرنگاران پس از نشست روز جمعه در بروکسل، به خبرنگاران گفت: "این منطقه نمی تواند جنگ دیگری را تحمل کند ، ما خواستار تسریع اضطراری و مهار حداکثری نیروها و تنش هایی که ممکن است منطقه را مجدد با خطرات جدی مواجه کنند هستیم. به همین منظور کاخ سفید نیز باید از برخی اقدامات خصمانه خود مبنی بر تحریم های غیر قانونی نظیر تحریم¬ها در بعد اقتصادی و تسلیحاتی صرف نظر کند تا تهران نیز بتواند به آینده این توافق امیداور باشد" بورل گفت: "ما در گذشته می گفتیم و ما همچنان می گوییم که از تصمیم ایالات متحده برای انصراف از این توافق نگران هستیم." و ما همچنان اعتقاد داریم که این توافق یک عنصر اصلی در معماری منع گسترش سلاح های هسته ای جهانی است و برای ثبات منطقه بسیار مهم است. " در واکنش به این مسئله بریان هوک گفت: "ایران هرگز نمی تواند سلاح هسته ای به دست آورد، این برای بشریت خطرناک و فاجعه باراست." وی گفت: "اکنون که ما خارج از توافق هسته ای ایران هستیم، ما در موقعیت بسیار بهتری قرار داریم که ایران سلاح هسته ای را به دست نیاورد". هوک افزود: "تحریم¬های اقتصادی و تسلیحاتی علیه تهران این امکان را می دهد که با قدرت به نفوذ و تحرکات منطقه ای ایران واکنش نشان دهیم."( Brzozowski, 2020: 1-3).

-سناریوی مطلوب

-عدم تحریم تسلیحاتی

بر این اساس؛ به نظر می‌رسد که تیم ترامپ در ماه‌های پایانی حضور خود در کاخ سفید، پس از آزمودن راه‌های متعدد برای به سازش یا به شکست واداشتن ایران، اکنون به دنبال آن است که در آخرین فرصت، با ورود یک میانجی به دعوای دو طرف، هم خوراک تبلیغاتی خوبی برای داخل آمریکا مهیا کند و هم به زعم خود مدال حل پرونده ایران را برای همیشه به گردن آویزد. یعنی در قالب این سناریو باید اینگونه بیان داشت که دولت فعلی آمریکا در این صدد است که، با ایران وارد یک مذاکره جدید شود که محال به نظر می¬رسد و در قبال گرفتن امتیازهای بیشتر تحریم¬های تسلیحاتی ایران را لغو کرده و مجدداً اعمال نکند(DiMaggio, 2020: 2-3). که در این صورت در داخل کشور ایران با توجه به پایان دوره دولت اصلاحات  و روی کارآمدن یک دولت در تضاد با توافق هسته¬ای برجام، احتمال قوی از هرگونه مذاکره جلوگیری کنند و این نیز وجود دارد که از برجام خارج شود. 

نتیجه گیری

امروزه موقعیت منطقه خاورمیانه به گونه است که باید از هرگونه تنش در آن جلوگیری شود. مهم ترین تنش هایی که در این منطقه وجود دارد تحرکات آمریکا در همسایگی تهران است. این روزها بحث تحریم های تسلیحاتی ایران به گونه ای وارد فضاهای تبلیغاتی و مجازی قرار گرفته است که می توان از آن به عنوان یک سرچشمه جدید تنش در نظام بین الملل یاد کرد. ایران با توجه به بد عهدی های آمریکا در عملی کردن مفاد برجام، تحرکات اخیر این کشور را یک سیگنال برای راهبرد سیاست خارجی خود استنتاج کرده است که تحریم¬های تسلیحاتی توسط آمریکا و ابزارهای گوناگون آن عملی می شود و این کشور مجدداً قدرت نفوذ در بازارهای تسلیحاتی و خرید آن¬ها را ندارد. به همین منظور طبیعی به نظر می رسد که تهران به عنوان یک قدرت برتر منطقه¬ای واکنش¬های لازم را نسبت به این بد عهدی¬های مجدد ابراز کند و در مقابل آن ایستادگی کند. در ادامه می توانیم اینگونه بیان کنیم که در صورت صحیح بودن این سیگنال دریافتی مذکور جمهوری اسلامی ایران نیز حق حاکمیت مطلق خود را بر تنگه هرمز و تردد کشورهای تجاری و همچنین حق ترانزیت بر آنها اعمال کند تا اینکه دست برتر خود را در منطقه نسبت به رقبای خود از دست ندهد. 

منابع:
علی پور جواد و سجاد قیطاسی (1396). " آینده پژوهش بحران سیاسی-امنیتی سوریه بر پایه سناریونویسی". فصلنامه پژوهش-های سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره4، ص 231-261. 

مرادی پور، حجت الله؛ نورزیان مهدی ( 1384) آینده پژوهی، مفاهیم و روشها، رهیافت، شماره 26، تابستان.