تهران در دور راهی سخت حفظ مناسبات با پکن و سلامت مردمش

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی - اگرچه بدون شک سلامتی هموطنانمان، چه در داخل ایران و چه در هر کشور دیگری بر هر منافعی تفوق دارد و پیرو این مسئله دولت، کلیه دستگاه ها و مسئولین ذیربط باید تمام تلاش و توان خود را در این راستا به کار ببرند. اما به نظر می رسد با یک دوراندیشی و مدیریت می توان به نحوی عمل کرد که ضمن رسیدن به این مهم و تضمین سلامت هموطنان، مانع از برداشته شدن گام ها و اتخاذ تصمیمات و اقداماتی شد که می‌تواند تبعات چندان خوبی برای کشور در شرایط کنونی نداشته باشد. 
در این راستا تصمیم اخیر مقامات و مسئولین دولتی برای توقف پروازهای چین به ایران بعد از تشدید بحران ناشی از گسترش و تکثیر ویروس کرونا سایه سنگین تاثیر این اقدام بر مناسبات تهران - پکن را در ذهن شکل می دهد. حتی اگر این تعلیق پروازها یک اقدام موقت باشد. خصوصا که انگ هوآ، سفیر چین در ایران روز جمعه گذشته با انتشار توییتی به زبان فارسی با یک لحن کنایه آمیز، اما توام با احترام نوشت:‌ "امیدوارم همگان توجه داشته باشند که سازمان بهداشت جهانی به کشورها توصیه نمی‌کند محدودیت‌‌های سفر یا تجارت با چین اعمال کنند". 
ضمن این که سفیر چین در گفت وگویی با مشرق نیوز، علاوه بر تاکید دوباره بر توئیت 72 ساعت پیش خود، صراحتا عنوان کرد که سازمان جهانی بهداشت هم محدودیتی برای تجارت و یا سفر به چین توصیه نمی‌کند و توصیه نمی‌کند که اقدامات بیشتری اتخاذ شود و در ادامه عنوان داشت که طرف چینی خواهشمند است دوستان ایرانی پیشنهادات و توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی را رعایت کنند و اقدامات بیش از نیاز در مورد اعمال محدودیت نسبت به مسافران چین را اجرا نکنند.  
بدون شک در شرایط تحریمی کنونی که تهران امید جدی به حمایت های سیاسی مسکو و مناسبات اقتصادی و تجاری دوجانبه اش با پکن برای تقابل با سیاست فشار حداکثری واشنگتن دارد، باید به نحوی عمل کند که شرایط برای ایجاد هر گونه افتراق و دلخوری سیاسی و دیپلماتیک با شریک اول تجاریش، یعنی چین شکل نگیرد. به ویژه که میزان تجارت دو کشور چین و ایران در سال گذشته میلادی نزدیک به 21 میلیارد دلار برآورد شده است که طبق آمارها و داده ها این میزان، حدودا یک سوم تجارت خارجی ایران را شامل می شود. پس یقینا حفظ همکاری و مناسبات تجاری با چین در شرایط کنونی باید در دستور کار باشد و نباید به گونه ای عمل کرد که حسن نیت های کنونی در مناسبات تهران – پکن از بین رود و در نهایت جای خود را به سوء نیت ها و سوء برداشت ها بدهد. کما این که دولت روحانی با حصول برجام نتوانست و یا نخواست که از فرصت سفر 22 ژانویه 2016 شی جین پینگ، رئیس جمهوری خلق چین به ایران به دلیل گرایش به اروپا و ایالات متحده آمریکا استفاده کند. همین امر سبب شده تا برخی از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر به این باور برسند که اکنون همراهی نسبی پکن با تحریم های آمریکا به دلیل همان رفتار سرد و بی میلی دولت روحانی به تداوم و گسترش مناسبات تجاری با چین در دوران برجام بود و چون تهران در سال های حیات توافق هسته ای سیاست نگاه به شرق را به حاشیه برد و تمام همکاری ها محدود به پرونده های امنیتی مانند جنگ سوریه شد، اکنون این دلخوری سیاسی و دیپلماتیک چینی ها می تواند عامل عدم همراهی تمام عیار چین از ایران در دوران تحریم باشد. حال اگر مشابه همان رفتار ایران، اکنون و در دوران بحرانی ناشی از گسترش ویروس کرونا تکرار شود و تصمیمات تهران به شیوه ای اتخاذ شود که سبب گلایه های طرف چینی شود، این امکان وجود دارد که سنگینی افزایش دامنه دلخوری های پکن، روز به روز سایه خود را بر مناسبات دو جانبه اقتصادی و حمایت های چین از ایران در مجامع جهانی بگستراند.  
پس در این برهه حساس اگر چه که علاوه بر ایالات متحده آمریکا و اروپایی ها حتی متحد راهبردی چین یعنی روسیه نیز اقدام به توقف پروازهای چین به مقصد خود کرده است و یا مرزهای مشترکش با چین را بست، اما باید قبول کرد که اهمیت چین برای ایرانی که اکنون با تحریم دست و پنجه نرم می کند، متفاوت از اقتضائات کشورهای اروپایی و یا ابرقدرتی نظامی مانند روسیه است.     
اینها علاوه بر آن است که چینی ها از خارج کردن اتباع ساکن خود در ایران بعد از تحولات ملتهب و حساس منطقه به دلیل شهادت سردار سلیمانی، حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پایگاه عین الاسد و اربیل که احتمال شعله ور شدن آتش جنگ میان ایران و ایالات متحده را تقویت کرد و در نهایت تبعات ناشی از ساقط کردن هواپیمای مسافربری اکراینی خودداری کرد. این در حالی بود که برخی از شرکت های هواپیمایی از ادامه پروازهای به مقصد ایران و یا پیگیری مسیرهای هوایی که از آسمان ایران می گذرد امتناع کردند و در ادامه تعدادی از کشورها به اتباع خودشان توصیه کردند که از ایران خارج بشوند. علیرغم آن که تهران در دور راهی سخت حفظ مناسبات با پکن و سلامت مردمش قرار دارد و یقینا نباید سلامت و حفظ جان ایرانیان را وجه المصالحه قرار داد،  اما می توان به نحوی عمل کرد که ضمن انتقال تمامی اتباع ایران ساکن در چین و به خصوص 70 نفر تبعه ایران در شهر ووهان، کانون و مرکز شیوع و گشترش کرونا ویروس، با تقویت و افزایش نظارت ها مانع از طولانی شدن دوره توقف پروازهای چین به ایران شد تا در این میان بستر، فضا و امکان موج سواری برای ایجاد گسل در روابط تهران – پکن شکل نگیرد.   
البته که در این میان نباید مسئله بیوتروریسم را از نظر دور نگاه داشت؛ بیوتروریسمی که تنها می تواند به دست آمریکا شکل گرفته باشد. چرا که اهداف، انگیزه و تبعات آمریکا در ساخت این ویروس در شرایط کنونی می تواند ترامپ را در تقابل با اژادهای رزد به پیروزی برساند. خصوصا که اکنون رئیس جمهوری آمریکا خود را برای انتخابات 2020 آماده می کند. در این رابطه مواضع سه روز پیش ویلبر راس، وزیر بازرگانی 82 ساله آمریکا با شبکه فاکس بیزینس در خصوص تبعات مثبت تداوم گسترش ویروس کرونا بر اقتصاد آمریکا این ظن را تقویت می کند که کاخ سفید از ابزار بیوتروریسم برای فلج کردن رقیبش که روز به روز در حال عقب ماندن از اوست استفاده کرده باشد.