چرا ایران با مذاکره جدید موافقت نمی کند؟

نویسندگان: جمشید کی. چاکسی و کارول ای. بی. چاکسی

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، از زمان خروج از توافق هسته ای ایران در ماه مه سال 2018 به دنبال دستیابی به یک توافق جدید بوده است. با توجه به اشتیاق شدید ترامپ به توافق، مقامات در تهران فرصتی منحصر به فرد برای پیشبرد شرایط به نفع خود دارند و می توانند به توافقی مطلوب با لغو تحریم های اقتصادی و ورود سرمایه، فناوری و صنایع آمریکایی و اروپایی به ایران دست یابند. ترامپ خود گفته که توافق جدید «ایران را بزرگ تر خواهد کرد» بدون اینکه درصدد «تغییر نظام» در این کشور برآید.

به گفته امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، این کشور، آلمان، بریتانیا، روسیه، چین، ایران و حتی ایالات متحده در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره یک چارچوب جدید مذاکره کرده اند. توافق جدید پیشنهادی به این معناست که ایران برای همیشه قابلیت دستیابی به سلاح هسته ای را از دست می دهد و چارچوب بلند مدت فناوری هسته ای صلح آمیز را می پذیرد و به ثبات منطقه ای کمک و از مداخله در امور دیگر کشورها خودداری و در مقابل، ایالات متحده تحریم های اعمالی علیه این کشور را لغو می کند. اعمال محدودیت بر برنامه موشک های بالستیک ایران به مذاکرات بعدی موکول شده است. با این حال، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، پس از بازگشت از نیویورک این شرایط را به مناقشه کشید. شرایط داخل ایران دولت روحانی را از همکاری با دولت ترامپ در حل مساله هسته ای باز می دارد.

در جبهه نظامی، دولت بشار اسد، متحد ایران در سوریه، توانسته قدرت خود را به طور نسبی تثبیت کند و حوثی ها در یمن هم موفق شده اند آسیب شدیدی به عربستان سعودی تحمیل کنند. به علاوه، ایران اطمینان دارد که موشک های بالستیک آن قابلیت مقاومت در برابر حمله هوایی احتمالی آمریکا را دارند. رزمایش نیروهای هوایی آمریکا در 28 سپتامبر و به دور از پایگاه واقع در قطر هم به اشتباه به درک ایران مبنی بر اینکه در منطقه برتری استراتژیک دارد، افزود. پیشنهاد مسکو درباره یک برنامه امنیتی جدید در خلیج فارس هم بی تاثیر نبود.

در رده بندی شاخص توسعه انسانی، جامعه ایران در رده 60 از 189 بالاتر از ترکیه، مصر و عراق و اندکی پایین تر از همسایگان ثروتمند عرب جنوبی همچون قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی قرار دارد. در گزارش شادی جهانی سازمان ملل متحد هم ملت ایران در رده 117 از 156 بالاتر از عراق و مصر و پایین تر از کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار دارد. در شاخص توسعه جمعی مجمع اقتصادی جهانی هم ایران را در رده 27 از 76 در میان کشورهای در حال توسعه درست بعد از چین قرار داده است.

در حال حاضر ایران موفق شده فشار ناشی از تحریم های ایالات متحده را مدیریت کند. ایران توانسته به صادرات نفت به چین و حتی سوریه و هند ادامه دهد. به ویژه چین هنوز در بخش های حمل و نقل، معدن و انرژی با ایران تجارت می کند. حتی بریتانیا در ماه اکتبر تحریم های آمریکا را دور زد و قراردادی 1.25 میلیارد پوندی با ایران تنظیم کرد. ایران در پالایش و تولید بنزین به خودکفایی رسیده و همکاری با اتحادیه اقتصادی یوروآسیا را آغاز کرده است.

دستاوردهای نظامی و اجتماعی همراه با استقامت اقتصادی، آن دسته از مقامات جمهوری اسلامی که با هر گونه سازشی با ایالات متحده مخالف هستند را قدرتمند کرده است. آنها از همه اقدامات گذشته آمریکا از روی کار آوردن شاه در سال 1953 گرفته تا فروش تسلیحات به عراق در جریان جنگ 8 ساله و تحریم های کنونی، کینه به دل گرفته اند.

از این رو، حسن روحانی، رئیس جمهوری میانه رو ایران در بازگشت از مجمع عمومی سازمان ملل گزینه چندانی غیر از بیان اینکه همه مسائل مورد مذاکره به احیای 1+5 مربوط می شدند، نداشت. ظریف هم در بازگشت از نیویورک کنفرانس خبری برگزار کرد تا به مخالفان مصالحه اطمینان دهد که هیچ گفت و گوی دوجانبه ای بین ظریف و روحانی وجود نداشته است. به رغم همه تلاش ها برای خشنود سازی جناح مخالف مصالحه، برادر رئیس جمهوری ایران به جرم فساد به 5 سال زندان محکوم شد که بیشتر هشداری به قوه مجریه بود که به حرکت در مسیر عدم سازش ادامه دهد.

از این رو، هر چه ترامپ بیشتر به حصول توافق تمایل نشان می دهد، سران ایران بیشتر بر لغو تحریم ها به عنوان پیش شرط مذاکرات و حتی جبران خسارت ها تاکید می کنند. با این حال، رویکرد ایران به مذاکرات به مثابه فروشنده-خریدار می تواند خطرناک باشد؛ چرا که ترامپ مشتری ای نیست که بخواهد جواب رد بشنود. ایران نباید رویکرد محتاطانه ترامپ را به حساب ضعف او بگذارد. سیاست ترامپ در قبال ایران تا به امروز محدود اما پایدار و بر مبنی پیشنهاد پاداش و اعمال مجازات بوده است. دولت ترامپ همچنان توانایی تحمیل فشار اقتصادی بیشتر به ایران را دارد و به علاوه، نیروی نظامی به منطقه اعزام کرده است. از این رو، مصالحه با واشنگتن در شرایط کنونی می تواند کاملا به نفع تهران تمام شود. اما به نظر می رسد ایران تصور می کند که در شرایط اقتصادی ثبات ایجاد کرده و انگیزه چندانی برای مذاکره ندارد، حتی اگر این مذاکرات به برجامی مطلوب تر برای تهران ختم شوند.

منبع: یوروآسیاویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34