روسیه اعتبار امریکا را بمباران می کند

نویسنده: شهره پولاب، دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه روز 14 اکتبر 2019 برای یک سفر رسمی وارد ریاض، پایتخت عربستان سعودی شد و بیست تفاهم نامه و قرارداد با ارزش بیش از دو میلیارد دلار را به امضا رساند و با ابراز امیدواری برای روابط دوجانبه در زمینه های اقتصادی و امنیتی خطاب به ملک سلمان، عربستان را ضرورت حل و فصل عادلانه و بلند مدت هر مشکلی در منطقه دانست. 

متعاقب آن سفر کوتاهش به امارات متحده عربی به توافق نامه های سرمایه گذاری مشترک بالغ بر 1.3 میلیارد دلار منجر شد که از سوی ولیعهد ابوظبی یک دیدار تاریخی قلمداد شده که نشان از قدرت روابط دو کشور دارد.

سفر پوتین به منطقه خلیج فارس و دیدار از عربستان و امارات عربی متحده در زمانی صورت می‌گیرد که تحولات در منطقه خاورمیانه با افزایش تنش ها میان عربستان و ایران خصوصا پس از حملات موشکی و پهپادی به تاسیسات آرامکو از یک سو و حمله ترکیه به کردها در شمال شرقی سوریه با عقب نشینی امریکا، رو به فزونی گذاشته ‌است.

خاورمیانه که برای دهه ها ناظر کنشگری بازیگران فرامنطقه ای مانند ایالات متحده امریکا و کشورهای اروپایی بوده، از سال 2015 و به دنبال حضور نظامی روسیه در صحنه جنگ داخلی سوریه شاهد ترفندهای سیاست خارجی و بازیگری روسیه است. 

با نگاهی به نقشه جغرافیایی می توان دریافت که با توجه به برودت اقیانوس آرام شمالی و اقیانوس منجمد شمالی در عرض های جغرافیایی بالای روسیه و عدم دسترسی به آب های گرم، روسیه را وامی دارد تا برای رهایی از این تنگنای ژئوپلیتیکی به تحولات خاورمیانه برای اصلاح بن بست های جغرافیایی به عنوان فرصت نگاه کند. خاورمیانه پرآشوب روسیه محصور در خشکی را به نقاط پیرامونی از مدیترانه تا خلیج فارس متوجه می کند. 

ابتدا در مدیترانه: تصمیم عجولانه ایالات متحده در تاریخ 13 اکتبر برای خارج کردن سربازان آمریکایی از اقلیم کردستان در شمال شرقی سوریه که راه را برای حمله ترکیه هموار کرد، حس خیانتی را برای کردها به جا گذاشت که در آن پیام روشنی برای سایر متحدین آمریکا در منطقه و فراتر از آن ارسال کرد که آنها دیگر نمی توانند به تضمین واشنگتن در رابطه با حمایت از امنیت خود وابسته باشند و این که باید گزینه های دیگری را برای اطمینان از امنیت خود جستجو کنند.

ولادیمیر پوتین در راستای منافع حیاتی مسکو از طریق دخالت فعال در درگیری های داخلی سوریه توانست روسیه را به عنوان کشوری حافظ صلح به جهان بشناساند. اگر چه بازی پایانی روسیه در سوریه برای بازگرداندن کل قلمرو سوریه به دولت دمشق است، اما تلاش دارد همگام با دور کردن ترکیه از مسائل سوریه، روابط نزدیک خود را با آنکارا نیز حفظ کند. نکته آن که با خروج ایالات متحده از شمال شرق سوریه، کردهای سوریه برای اجتناب از سیاست های خصمانه آنکارا رو به سوی دمشق خواهند داشت که دست روسیه را در سیاست های سوریه ای بازتر خواهد کرد و نقش مسکو را به عنوان کارگزار برتر مناقشه سوریه برجسته می کند و پیروزی نهایی در این بازی از آن روسیه خواهد بود.

بازخوانی این اتحاد که سربازان روسی در کنار نیروهای بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه می جنگند، بدان معنا نخواهد بود که در معرض خطر درگیری با ترکیه یا نیروهای تحت حمایت آنکارا هستند. پوتین همزمان نگرانی های ترکیه درباره تحرکات نیروهای کرد و تهدیدات ناشی از آنها را در سرزمین های ترکیه در مرز با سوریه  درک می کند. برای روسیه داشتن پایگاه نظامی در دریای مدیترانه و تامین بازار پایدار برای فروش نفت و گاز می تواند در کنار موفقیت در فروش سامانه موشکی اس 400 به ترکیه و دور نگه داشتن آنکارا از مدار ناتو ارزشمند باشد. همانگونه که همزمان با شرق مدیترانه، صاحب کارت های جدیدی در خلیج فارس می شود تا فضای حیاتی مورد هدف را در اختیار گیرد. 

سپس در خلیج فارس: دیدار پوتین با دو متحد مهم ایالات متحده یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی همزمان با مذاکرات میان دمشق و آنکارا برای پایان دادن به درگیری نظامی، وسعت تعامل کرملین را با کشورهای خاورمیانه به رخ می کشد. در حالی که روسیه و عربستان سعودی در حال انجام اقدامات اولیه برای ایجاد روابط اقتصادی قوی تر هستند، همکاری روسیه و امارات نیز با امضای قراردادهای تجاری جدید همگرایی بیشتر را موجب می شود.

این پیام پوتین که ایالات متحده هنگام وقوع هرگونه بحران متحد خوبی برای کشورهای خاورمیانه نخواهد بود، نه تنها در پی روی برگرداندن ترامپ از کردها ارسال شده بلکه در خلیج فارس نیز پس از حملات به تاسیسات آرامکو کاربرد دارد.

عدم واکنش مورد انتظار اعراب خلیج فارس از سوی ایالات متحده در قبال سقوط پهپاد امریکایی در ژوئن 2019 توسط جمهوری اسلامی ایران، خصوصا مواضع عقب نشینانه ترامپ در قبال حمله موشکی به تاسیسات آرامکو در عربستان سعودی می تواند دال بر صدق پیام پوتین برای متحدان امریکا در خلیج فارس باشد. کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس پیام اوباما را به حسنی مبارک، رئیس جمهوری سابق مصر مبنی بر اینکه انقلاب مردم مصر را باور کرده است و موجب سقوط نظام حسنی مبارک شد، را در حافظه تاریخی خود دارند.

روسیه که اساساً از ژئوپولیتیک خلیج فارس به دور بوده در عقب نشینی های پی در پی امریکا از حمایت متحدان منطقه ای، با استراتژی های خاص چند جانبه گرایانه فضای مانور روسیه را گسترده کرده و با همراهی با ایران در حفظ برجام، فروش سلاح به ترکیه و پیشنهاد فروش سلاح ضدموشک به عربستان نگاه متفاوت تری به نسبت روسای جمهور ایالات متحده ارائه کرده است. چنانچه در تضاد با استراتژی اوباما که می خواست دولت های خاورمیانه در یک فرایند مسئولیت پذیری حاکم بر سرنوشت خودشان باشند و یا استراتژی "اول امریکا" ی ترامپ که نگران از هزینه های بی مورد واشنگتن در منطقه بوده که همواره بدون دستیابی به اهداف استراتژیک بوده است، موقعیتی را که ایالات متحده در طی دهه ها در خاورمیانه کسب کرده بود را نشانه می رود.

به نظر می رسد که ایالات متحده و اروپا باید از هشدار برژینسکی با عنوان "روسیه در سوریه اعتبار امریکا را بمباران می کند" عبرت می گرفتند، زیرا امروز روسیه در حال بمباران اعتبار امریکا در میان بسیاری از متحدان خاورمیانه ای ایالات متحده است.