همکاری اروپا با ایران علیرغم میل باطنی در پایان دادن به جنگ یمن

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – شنبه هفته جاری در چارچوب رایزنی های ایران در راستای حل و فصل سیاسی بحران یمن نشست مشترک سه جانبه‌ ای با حضور هیاتی از کشورمان به ریاست علی اصغر خاجی، دستیار وزیر امور خارجه در امور ویژه سیاسی به همراه هیاتی از انصارالله یمن به ریاست محمد عبدالسلام، سخنگوی انصارالله یمن و سفرا و روسای نمایندگی های چهار کشور ذی ربط اتحادیه اروپا موسوم به E4 متشکل از انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا در محل وزارت امور خارجه کشورمان برگزار شد. این در حال است که در بحبوحه تحولات و درگیری های یمن، به خصوص در عدن میان شورای انتقالی یمن جنوبی و دولت منصور هادی برخی سخن از احتمال تجزیه این کشور گفته اند. اما به واقع میزان موفقیت تلاش های دیپلماتیک تهران برای جلوگیری از فروپاشی یمن و پایان دادن به درگیری‌ها در این کشور تا چه اندازه است؟ جایگاه و وزن بازیگران اروپایی حاضر در این نشست، با توجه به کارنامه و سابقه حمایتی آنها از عربستان سعودی و امارات متحده عربی در کاهش مشکلات یمن تا چه میزان موثر خواهد بود؟ آیا ریاض و ابوظبی حاضر به پذیرش نتایج و خروجی تلاش‌های دیپلماتیک تهران خواهند بود؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت و گویی با حسن هانی زاده، کارشناس و پژوهشگر مسائل خاورمیانه پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

در بحبوحه درگیری های یمن به خصوص میان اعضای شورای انتقالی یمن جنوبی که از حمایت امارات متحده عربی برخوردار است و طرفداران دولت منصور هادی که وابسته به عربستان سعودی هستند، گمانه زنی ها در خصوص تجزیه یمن بیش از پیش قوت گرفته است. این در حالی است که 4 روز پیش، نشست سه جانبه تهران با حضور هیاتی از ایران به ریاست علی اصغر خاجی، دستیار ارشد وزیر امور خارجه کشور در امور ویژه سیاسی، هیاتی از انصارالله یمن به ریاست محمد عبدالسلام، سخنگوی انصارالله یمن و سفرا و روسای نمایندگی‌های چهار کشور ذیربط اتحادیه اروپا موسوم به E4 (انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا) در محل وزارت خارجه ایران در تهران برگزار شد. ارزیابی شما از میزان توفیق این تلاش ها برای جلوگیری از تجزیه یمن چیست؟

در پاسخ به سوال شما باید گفت که از همان روزهای ابتدایی تجاوز عربستان سعودی و امارات متحده عربی به کشور یمن، جمهوری اسلامی ایران همواره بر دو نکته اساسی تأکید داشته است؛ اول این که مشکلات داخلی یمن باید از طریق گفت وگوها و مذاکرات یمنی – یمنی پیگیری شود، بدون آنکه هیچ بازیگر منطقه ای و فرامنطقه‌ای در آن دخالت های مخربی داشته باشد. نکته دوم این است که از همان روزهای آغازین جنگ یمن تا به اکنون تهران مخالف هرگونه تلاش برای تجزیه ی این کشور بوده است. بنابراین در طول بیش از چهار سال و نیم تجاوز و کشتار مردم یمن توسط ابوظبی و ریاض اکنون شرایط به نقطه ای رسیده است که نه تنها هیچ کدام از اهداف و منافع محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و محمد بن زائد، ولیعهد امارات متحده عربی در حمله به یمن محقق نشده است که حتی شاهد گسترش ناامنی به داخل مرزهای این دو کشور نیز هستیم.
از این رو با احساس نگرانی ریاض و ابوظبی از گسترش ناامنی و قدرت گیری موشکی و پهپادی انصارالله، حوثی ها و ارتش یمن اکنون شرایط بیش از هر زمان دیگری برای رسیدن به یک پروسه دیپلماتیک برای پایان دادن به پنج سال کشتار و جنگ داخلی در یمن مهیا است. چون به نظر نمی‌رسد که ریاض و ابوظبی بخواهند با وجود مشکلات و تبعات سنگین این جنگ بخواهند کارشکنی در این راستا داشته باشند و مسئله یمن بیش از این دامن آنها را بگیرد. اتفاقا حضور نمایندگان چهار کشور اروپایی آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا می تواند به نوعی چراغ سبز عربستان سعودی و امارات متحده عربی در خصوص حل و فصل مسئله یمن از طریق دیپلماتیک باشد. لذا در یک حالت واقع بینانه می‌توان به توفیق این تلاش‌های دیپلماتیک ایران در خصوص پایان دادن به جنگ یمن امیدوار بود.
نکته مهم دیگر این است که اکنون شرایط در جنوب یمن و به خصوص عدن به گونه ای است که اختلافات و تضاد منافع عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اوج خود رسیده است؛ شرایطی که اکنون برخی از کارشناسان را به این باور رسانده است که مسئله تجزیه یمن در حال پیگیری است، به خصوص آن که اکنون شورای انتقالی یمن جنوبی که وابسته به امارات متحده عربی توانسته است بر اکثر ساختمان ها و مراکز عدن تسلط پیدا کند و از این رهیافت، ابوظبی به دنبال آن است که با تجزیه یمن شرایط را به سود خود بازگرداند. 
این در حالی است که ما دیروز سه شنبه شاهد دیدار و گفت وگوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی با منصور هادی، رئیس جمهور مستعفی و فراری یمن بودیم؛ تلاش‌هایی که نشان می‌دهد عربستان سعودی هم از هر طریق ممکن به دنبال آن است که تکاپوی امارات را به شکست بکشاند. لذا در این شرایط به نظر نمی‌رسد که مسئله تجزیه یمن بتواند تحقق پیدا کند. اما در راستای همان باور راهبردی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر پایان دادن به جنگ یمن از طریق دیپلماسی و عدم تجزیه این کشور، اکنون تلاش های دیپلماتیک تهران با شدت بیشتری در حال پیگیری است و علاوه بر برگزاری نشست سه جانبه تهران به نظر می‌رسد که سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به سه کشور فنلاند، سوئد و نروژ علاوه بر پیگیری مسائل دوجانبه، برجام و سازوکار مالی می‌تواند در راستای بررسی تحولات منطقه به خصوص تنگه هرمز، خلیج فارس و پایان دادن به جنگ یمن مورد ارزیابی قرار گیرد. با این تفاسیر نمی‌توان گفت که اکنون تجزیه یمن در کوتاه‌مدت محقق خواهد شد. 

ولی با توجه به شرایطی که اکنون در جنوب یمن در حال وقوع است، آیا می‌توان به توفیق تلاش های دیپلماتیک ایران امیدوار بود. آن هم در وضعیتی شاهد ارسال کدها و پالس هایی از طرف امارات متحده عربی و عربستان سعودی در خصوص تعدیل و کاهش تخاصم با ایران نیز بوده ایم؟ اما به واقع اکنون بستر برای گذر از این تنش های داخلی، تجزیه یمن  و یکپارچگی یمن از مسیر و دالان دیپلماسی مهیا است؟

مطمئن باشید یگانه راه حل مسئله یمن تنها دیپلماسی و مذاکره است و عربستان سعودی و امارات متحده عربی اکنون بیش از هر زمان دیگری بر این واقعیت اشراف دارند. از این رو است که به دنبال کاهش تخاصم و تنش با ایران هستند تا بتوانند از مسیر تهران شرایط را برای حل و فصل مشکلات خود در یمن پیدا کنند. در این راستا اتفاقاً دیدار برخی از سران و مقامات اماراتی با برخی از مسئولین نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران و انجام گفت وگوهایی در خصوص مسئله تنگه هرمز، خلیج فارس و به خصوص یمن نشان می‌دهد که اکنون ریاض و به‌خصوص ابوظبی خواهان حل و فصل مشکلات هستند.
 لذا اگر در روزها، هفته ها و ماه های پیش رو این حسن نیت بیش از پیش عملیاتی شود می توان به حل و فصل دیپلماتیک مسئله یمن امیدوار بود. در خصوص تحولات جاری در عدن و جنوب یمن نیز باید بر این نکته تاکید کرد که اکنون افزایش میزان تخاصم و اختلافات میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی به واسطه درگیری میان طرفداران شورای انتقالی یمن جنوبی و دولت مستعفی و فراری منصور هادی تنها مشکلات ریاض و ابوظبی را بیشتر می‌کند. از این رو باید امیدوار بود این دو بازیگر با اشراف بر این واقعیت در روزهای آتی به سمت کاهش تنش پیش روند. در این صورت یقیناً تلاش‌ها دیپلماتیک تهران برای یکپارچگی یمن از مسیر گفت وگو و دیپلماسی بیش از پیش به ثمر خواهد نشست.
البته این نکته مهم را باید مد نظر قرار داد که اکنون تلاش های جدی برای تجزیه یمن از طریق امارات متحده عربی با تسلط نیروهای شورای انتقالی یمن جنوبی بر عدن در حال پیگیری است. اگر این مسئله محقق شود یقینا تبعات منفی و سنگین آن برای امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مردم یمن بسیار سخت و جبران ناپذیر خواهد بود. لذا باید در این زمان حساس عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به سمت یک خویشتنداری و پیگیری مسائل از طریق مذاکرات و گفت وگوهای دیپلماتیک واداشت تا از یک سو شاهد عدم تجزیه یمن باشیم و در دیگر سو به درگیری ها و کشتار در یمن پایان داده شود. 

به نقش و جایگاه بازیگران اروپایی در این پروسه بپردازیم. با توجه به اینکه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان در کنار ایالات متحده آمریکا از مهمترین حامیان عربستان سعودی و امارات متحده عربی در حمله و تجاوز به یمن بودند و در این مدت از فروش هرگونه سلاح به ریاض و ابوظبی دریغ نکردند، می توان به حسن نیت و وزن سیاسی و دیپلماتیک آنها در پایان دادن به جنگ یمن و عدم تجزیه این کشور امیدوار بود؟

چنان که اشاره داشتید در درجه اول ایالات متحده آمریکا و شخص دونالد ترامپ و در درجه دوم بازیگران اروپایی مانند آلمان، فرانسه و انگلستان اگر چه در وهله اول خواستار پایان دادن به بحران یمن نیستند. چون اگر این بحران مطابق با خواست آنها پیش نرود، منافع و اهداف این بازیگران در منطقه به خطر خواهد افتاد. چرا که با حضور یک دولت قدرتمند سیاسی در یمن عملاً نفوذ آنها در منطقه غرب آسیا کاهش خواهد یافت. اما به نظر می رسد که اکنون تبعات گسترده و مخرب اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و از همه مهمتر امنیتی و نظامی ناشی از جنگ یمن و گسترش آن به داخل خاک امارات متحده عربی و عربستان سعودی موجب شده است که این بازیگران، حداقل در کوتاه مدت به دنبال پایان دادن به جنگ یمن باشند. به خصوص آنکه اکنون درگیری ها میان شورای انتقالی یمن جنوبی و دولت منصور هادی سبب شده است که اختلافات عربستان سعودی و امارات متحده عربی بیش از هر زمان دیگری پررنگ شود. 
البته در این میان قدرت گیری جمهوری اسلامی ایران در آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز بعد از ساقط کردن پهپاد متجاوز آمریکایی و توقیف نفتکش متخلف انگلیسی نشان داد که اکنون تحولات در این منطقه بیش از پیش تهدید جدی برای منافع کشورهای اروپایی و آمریکا ایجاد کرده است. لذا بازیگران قاره سبز با این همراهی تلاش دارند از میزان و شدت حساسیت در این منطقه با کاهش تنش و درگیری ها در یمن کاسته شود تا منافع آن ها کماکان در منطقه حفظ شود.
مجموعه این نکات دست به دست هم داده تا بازیگران اروپایی به این جمع‌بندی برسند که در شرایط کنونی بهترین راه حل برای کاهش خسارات، جلوگیری از گسترش ناامنی ‌ها و حفظ منافع آنها پایان دادن به جنگ یمن است. لذا این بازیگران علیرغم میل باطنی خود چراغ سبزی را به تلاش های دیپلماتیک ایران با حضور در نشست سه جانبه تهران نشان داده‌اند. از این رو می‌توان به نقش وجایگاه این بازیگران اروپایی تا اندازه ای در حل و فصل مشکلات یمن امیدوار بود. البته در این میان باید انصارالله یمن و نیز جمهوری اسلامی ایران با هوشمندی بسیار بالا هرگونه سناریو و برنامه مد نظر اروپایی ها را در نظر بگیرند تا مانع ار فروپاشی، تداوم و گسترش درگیری‌ها در یمن شوند.