عربستان سعودی به دنبال بیشترین بهره برداری از افزایش فشار صنعت نفت ایران

گفت و گو از عبدالرحمن، فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی - دوشنبه هفته جاری وزیر امور خارجه ایلات متحده آمریکا رسما از عدم تمدید معافیت های تحریمی ۸ کشور از خرید نفت ایران سخن گفت؛ اقدامی که تنها چند ساعت بعد باعث افزایش قیمت در بازارهای جهانی نفت شد. اما سوال اینجاست که آیا این اقدامات به صفر رساندن فروش نفت ایران را موجب خواهد شد؟ آیا ایالات متحده آمریکا تنها به دنبال فشار بر ایران است و یا اینکه برای اقدام اخیر کاخ سفید باید دلایل دیگری را در نظر گرفت؟ از همه مهمتر میزان تاثیر این اقدام آمریکا بر صنعت نفت در سال پیش رو تا چه اندازه خواهد بود؟ دیپلماسی ایرانی برای پاسخ به این سوال و پرسش هایی از این دست، گفت و گویی را با جلال میرزایی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون انرژی صورت داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

دوشنبه هفته جاری ایالات متحده آمریکا در بیانیه رسما از عدم تمدید معافیت های تحریمی 8  کشور از خرید نفت ایران خبر داد. با توجه به اینکه وضعیت کشور هم در حوزه اقتصادوی هم در حوزه صنعت نفت در یک سال گذشته چندان مطلوب نبوده است این تصمیم جدید کاخ سفید چه اثراتی بر این صنعت خواهد داشت؟

همان گونه که در مصاحبه های پیشین با دیپلماسی ایرانی در این خصوص نکاتی را بیان داشتم اکنون ایالات متحده آمریکا با هدف به صفر رساندن فروش نفت ایران ۲ روز پیش اقدام به لغو معافیت های تحریمی خود کرد تا بتواند نهایت فشارهای خود را بر صنعت نفت و اقتصاد جمهوری اسلامی ایران اعمال کند. هر چند که در این مرحله پیشین و با وجود معافیت ها ما شاهد تاثیرات منفی و تبعات سوء آن بر میزان فروش نفت ایران بودیم، اما تا اکنون مسئله به صفر رساندن فروش نفت ایران محقق نشد. پیرو این نکته و با وجود آن که یقیناً این اقدام اخیر کاخ سفید مجددا می تواند تاثیر جدی بر کاهش صادرات و فروش نفت ایران داشته باشد، باید انتظار وضعیت پیچیده تری در سال پیش رو باشیم. از این رو شرایط آن‌گونه که باید مطلوب نیست، اما نمی توان به صورت دقیق و آماری از میزان تاثیرات سوء تحریم ها بر صنعت نفت سخن گفت. ضمن این که هنوز آثار و تبعات این اقدام ایالات متحده آمریکا نوعی از تشتت و ابهام در بازار را ایجاد کرده است، لذا باید منتظر ماند و دید که در ۲ یا ۳ هفته آتی واکنش بازار و تحولات جهانی در قبال اقدام ایالات متحده آمریکا چگونه خواهد بود.

از واکنش ها و اقدامات بازار در خصوص تصمیم اخیر آمریکا سخن گفته شد، به واقع ارزیابی شما از نحوه برخورد کشورهای جهان، به خصوص مشتریان عمده نفتی با این اقدام چه خواهد بود؟

همان گونه که اشاره داشتم اکنون قدری زود است که بخواهیم به صورت دقیق ارزیابی در رابطه با میزان تاثیرات اقدام آمریکا بر بازار جهانی نفت داشته باشیم. در این راستا هر چند که طی دو روز گذشته ما از طرف کشورهایی مانند چین، ترکیه، هند ژاپن و کره جنوبی واکنش‌های تندی را شاهد بودیم و حتی در مواضع خود رسما از تقابل و عدم همراهی با تحریم های آمریکا سخن گفته اند، اما باید دید که در چند هفته آینده این کشورها در عمل چه اقدامی انجام خواهند داد. یعنی باید دید که میان مواضع اعلامی و اعمالی آنها تا چه اندازه فاصله وجود دارد. هر چند که اکنون التهابات بازار جهانی نفت سبب افزایش قیمت طلای سیاه شده است، اما در بلندمدت باید دید که برنامه آمریکا می‌تواند به ثبات این بازار کمک کند؟

با این شرایط تا چه اندازه باید نگران مسئله حضور دلالان نفتی باشیم؟

مسئله استفاده از بازارهای غیر رسمی یکی از ابزارها و اهرم‌هایی است که در تقابل و دور زدن تحریم‌ها در اختیار ایران است، اما با توجه به تجربیات تلخی که در دو دور گذشته تحریمی داشتیم و فسادها و پرونده‌های کلانی که در سایه این نوع فروش غیر رسمی برای کشور شکل گرفت، به نظر می‌رسد که حتی المقدور باید از این نوع بازارهای دلالی دوری کنیم. نکته مهم دیگری که نباید فراموش کرد مسئله کاهش قیمت برای جذب مشتریان نفتی است. یقینا این مسئله بیش از آن که به صنعت نفت کشور کمک کند در راستای اهداف و برنامه‌های ایالات متحده آمریکا خواهد بود، چون اگر چه اکنون ما شاهد هستیم که کاخ سفید معافیت های تحریمی را لغو کرده است، اما عملاً این مسئله به افزایش قیمت در بازارهای جهانی منتهی شده است. اما در صورت این که ایران برای دور زدن تحریم ها به سمت کاهش قیمت گام بردارد عملاً در راستای اهداف ایالات متحده آمریکا عمل کرده است. لذا باید دید که شرایط به کدام سمت و سو پیش خواهد رفت تا متناسب با آن راهکار دقیق و برنامه ریزی شده ای را در پیش گیریم که کمترین آسیب و تبعات را برای صنعت نفت و اقتصاد کشور در پی داشته باشد.

در طرف دیگر تحولات کنونی مانند تحریم صنعت نفت ونزوئلا، مسئله جنگ داخلی لیبی و تحولات سیاسی الجزایر در کنار اقدام ایالات متحده آمریکا مبنی بر عدم تمدید تحریم های ایران تا چه اندازه می تواند تداوم پیدا کند؟ آیا این شرایط می‌تواند در بلند مدت آثار خود را بر بازار نفت بگذارد؟
فعلا که در چند ماه گذشته این اقدامات و تحولات در جهان آثار خود را بر بازارهای جهانی نفت گذاشته است. اما نکته بسیار مهم این است که حتی اگر تحولات جدی تری در جهان روی دهد و قیمت های نفت افزایش پیدا کند خللی در فشارهای آمریکا نخواهد داشت، چون به نظر می رسد که این کشور عزم خود را جزم کرده است تا تحریم ها را به شکل جدی علیه ایران اعمال کند و مسئله به صفر رساندن فروش نفت ایران را به صورت جدی پیگیری کند. 

ولی سوال اینجاست که این میزان از جدیت برای تغییر رفتار ایران تاکنون به نتیجه ای نرسیده است، آیا می توان در آینده نیز شاهد مسئله تغییر رفتار در ایران به عنوان هدف غایی این تحریم ها باشیم؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. به نظر من مسئله به صفر رساندن فروش نفت ایران اگر چه در ظاهر از سوی آمریکایی ها به دلیل آنچه که حضور و گسترش نفوذ ایران در منطقه عنوان شده، انجام گرفته است؛ اما من برای اعمال این تحریم‌ها یک دلیل عمده دیگر را هم می‌توانم در نظر بگیرم و آن تلاش آمریکا برای افزایش تولید و گسترش نفوذ خود در بازار جهانی نفت است. به نظر می رسد که اکنون ایالات متحده آمریکا در نظر دارد با افزایش میزان تولید خود از یک سو قدرت نفتیش را در بازارهای جهانی بیش از پیش تثبیت کند و از سوی دیگر بازیگرانی مانند ایران و ونزوئلا را که به میزان فروش نفت وابسته هستند از دور خارج کند. لذا بر خلاف چند ماه پیش به دلیل انتخابات میان دوره‌ای کنگره دونالد ترامپ مجبور بود شرایط را به گونه‌ای پیش ببرد که باعث افزایش و جهش قیمت‌ها نشود، اما اکنون رئیس جمهور آمریکا با دست بازتری به دنبال تحریم صنعت نفت ایران خواهد رفت. چون حداقل در یک سال جاری میلادی مسئله انتخابات در دستور کار نخواهد بود و دونالد ترامپ سعی دارد از این فضای زمانی بیشترین استفاده را علیه جمهوری اسلامی ایران ببرد و در این راستا به نظر می رسد که دونالد ترامپ سعی دارد سیاست های نفتی ایالات متحده آمریکا متناسب با افزایش سود شرکت های بزرگ این کشور را تامین کند. این مسئله در تضاد با منافع روسیه، چین، هند و حتی کشورهای اروپایی خواهد بود، ولی ترامپ در این مدت به وضوح نشان داده است که برای منافع دیگران کوچکترین اهمیتی قائل نیست و آنچه که تعیین کننده اقدامات اوست، سود و منافع آمریکاست. 

خلآء تامین نفت سنگین که اقتضائاتی پیدا خواهد کرد؟

این خلآء اکنون با حمایت های عربستان سعودی و امارات متحده عربی پر خواهد شد. همین ۲ روز پیش و همزمان با مواضع رسمی کاخ سفید شاهد بودیم که ریاض و ابوظبی به طور رسمی خود را متعهد به پر کردن خلأ سهم صادراتی ایران در بازار جهانی نفت کردند. لذا به نظر می رسد که مسئله تامین نفت سنگین با حضور این کشورها پر خواهد شد. از آن سو اکنون عراق هم بدون هماهنگی اقدام به افزایش سهم صادراتی خود کرده است. ولی در کل باید دید که این مواضع اعلامی عربستان سعودی و امارات متحده عربی صرفاً مواضعی شعاری و تبلیغاتی است و یا اینکه برنامه های جدی برای پر کردن خلآء سهم نفت ایران در بازار جهانی دارند. 

با توجه به اینکه عربستان سعودی در تحریم های پیشین به دلیل استفاده از ظرفیت مازاد تولیدش تبعات مخرب و زیانباری بر اقتصاد و صنعت نفت خود وارد کرده است که تا به اکنون ادامه دارد، آیا دوباره حاضر خواهد شد دست به چنین ریسک بزرگی بزند؟

به نظر می‌رسد اکنون مسئله تخاصم با جمهوری اسلامی ایران از جانب عربستان سعودی و برخی کشورهای عربی به قدری پررنگ است که ریاض حاضر خواهد بود به قیمت وارد شدن خسارت و صرف هزینه هایی بر صنعت نفت و اقتصاد خودش، میزان فشارها بر جمهوری اسلامی ایران دهد. از طرف دیگر این را هم باید در نظر داشت که عربستان سعودی به دنبال استفاده اقتصادی از تحریم‌های ایالات متحده آمریکاست. چون این تحریم باعث افزایش قیمت نفت و هم افزایش میزان تقاضا خواهد شد. لذا مجموعه شرایط، هم از بابت میزان تخاصم پررنگ با ایران و هم از نگاه فرصت طلبانه به تحریم ها، عربستان را به سمت همراهی و همسویی کامل با آمریکا سوق می دهد.