مناقشه‌ای که برای حل آن به حمایت روسیه نیاز است

دیپلماسی ایرانی: طبق روال دو دهه گذشته روسای سه گانه امریکایی، روسی و فرانسوی گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا که درسال ۱۹۹۲ با هدف حل وفصل مناقشه قره باغ تشکیل شده است، اواخر اکتبر به باکو و ایروان و قره باغ کوهستانی که تحت اشغال ارمنستان و ارامنه ساکن قره باغ  قرار دارد، سفر کردند و ضمن بازدید از برخی مناطق اشغالی آذربایجان نیز با مقامهای عالیرتبه دوکشور و رهبرخودخوانده قره باغ پیرامون آخرین تحولات مربوط به این بحران دیدار و گفتگو کردند.    
روسای گروه مینسک پس از  پایان این سفر در سایت رسمی این سازمان نتایج سفر اخیر به منطقه قفقاز جنوبی را طبق رویه گذشته در قالب یک بیانیه رسمی منتشر کردند. در این بیانیه آماده است: ایگور پاپوف، استفانون ویسکونتی، اندریو شافر به ترتیب روسای روسی، فرانسوی و آمریکایی گروه میانجی مینسک به همراه "آنجی کاسپرشیک"، نماینده ویژه رییس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا، روزهای 29 اکتبر الی 2 نوامبر (7 الی 11 آبان ماه) برای بررسی راهکارهای حل مناقشه قره باغ از منطقه قفقاز جنوبی دیدار و در روز 29 اکتبر در ایروان با نیکول پاشینیان، کفیل نخست وزیری ارمنستان، 1 نوامبر در باکو با الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان، و نیز وزرای امور خارجه و دفاع دو کشور و با نمایندگان صلیب سرخ و هلال احمر ، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ودر تاریخ 31-30 اکتبر با رهبر (خودخوانده ) قره‌باغ  دیدار و پیرامون آخرین وضعیت جاری مناطق اشغالی گفتگو و نیز از خط مقدم جبهه در مناطق "اقدام" و "کلبجر" بازدید کردند.

روسای گروه مینسک، هدف عمده سفر به منطقه را بررسی نتایج مذاکرات رئیس جمهوری آذربایجان و نخست وزیر ارمنستان در حاشیه اجلاس اخیر سران کشورهای همسود (مشترک المنافع) در شهر دوشنبه تاجیکستان و گام های بعدی که قرار است در راستای حل این مناقشه برداشته شود، اعلام و در بیانیه رسمی خاطر نشان کردند که  سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان، کاهش تنش در خط مقدم جبهه قره باغ را تایید کردند.

بر اساس اعلام گروه میانجی مینسک، قرار است وزیران امور خارجه جمهوری آذربایجان و ارمنستان تا پایان سال جاری میلادی برای بررسی راهکارهای حل مناقشه قره باغ دیدار کنند.

همچنین روسای گروه میانجی مینسک در باره نتایج سفر اخیر به منطقه قفقاز جنوبی گزارشی به شورای دایمی سازمان امنیت و همکاری اروپا در وین ارایه خواهند کرد.

به گفته ایگور پوپوف، رئیس روسی گروه مینسک "ظهراب مناتساکانیان" و "المار ممدیاروف"، وزرای امور خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان احتمالاً در ماه آینده میلادی (دسامبر ) در حاشیه اجلاس این گروه وابسته به  سازمان امنیت و همکاری اروپا در میلان ایتالیا دیدار خواهند داشت. وی گفت: ما در این مورد با وزیران امور خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت‌وگو کرده‌ایم".

"باگو ساهاکیان"، رییس جمهوری (خودخوانده) قره باغ در تاریخ 30 اکتبر/8 آبان ماه در "خانکندی"،  مرکز قره باغ (که ارامنه آن را استپاناکرت می نامند) در ملاقات با روسای امریکایی و فرانسوی گروه مینسک و همچنین "آنجئی کاسپیشکی"، نماینده ویژه رییس سازمان امنیت و همکاری اروپا، مجدداً بر حضور جمهوری (خودخوانده ) قره باغ در کلیه مراحل مذاکرات حل‌وفصل مناقشه قره‌باغ تاکید کرد. ساهاکیان همچنین حفظ رژیم آتش‌بس در خطوط مرزی را مهم خواند.این درحالیست که جمهوری آذربایجان مشارکت این جمهوری خودخوانده در مذاکرات حل بحران قره باغ را نمی پذیرد.

اخیرا نیز نماینده آمریکا در سازمان امنیت و همکاری اروپا اعلام کرد وضعیت موجود در مناقشه قره باغ و رابطه جمهوری آذربایجان و ارمنستان در این زمینه قابل قبول نیست.گرگوری ماکریس طی سخنانی در اجلاس شورای دایمی سازمان امنیت و همکاری اروپا افزود: آمریکا بر ضرورت حل مناقشات موجود در گسترده این سازمان و از جمله مناقشه قره باغ تاکید دارد.
وی افزود: آمریکا به تازگی در ارتباط با حل مناقشه قره باغ، مقامات بلندپایه ای مانند «جان بولتون»، مشاور امنیتی رئیس جمهوری امریکا و «جورج کنت»، معاون وزریر امور خارجه این کشور را به ارمنستان و جمهوری آذربایجان اعزام کرد.
ماکریس گفت: از نظر آمریکا مناقشه قره باغ راه حل نظامی ندارد، ولی وضعیت موجود در این مناقشه نیز قابل قبول نیست.
به گفته وی، آمریکا درصدد ادامه فعالیت با طرفین مناقشه قره باغ در زمینه حل این مناقشه بر اساس قرارداد بین المللی هلسینکی، شامل حل مسالمت آمیز و درازمدت مناقشه، خودداری از اعمال زور، برقراری تمامیت ارضی کشورها، برابری حقوق ملت ها برای تعیین سرنوشت است. 

اخیرا سفیر آمریکا در ایروان نیز در پایان ماموریت خود در ایروان، بر ضرورت حل مناقشه قره باغ و آزادسازی چند شهر اشغالی آذربایجان توسط ارمنستان تاکید کرد که موجب ناخرسندی مقامات ارمنستان و خرسندی مقامهای آذربایجان گردید و برخی تحلیلگران در باکو ابراز امیدواری کردند که پس از تشکیل مجلس جدید در ارمنستان و نخست وزیری مجدد نیکول پاشینیان با تلاشهای امریکا روند جدیدی در فرایند حل وفصل مناقشه قره باغ آغاز خواهد شد، اما به نظر می رسد دولت جدید ارمنستان در این راستا با چالشهای زیادی از طرف روسیه و ارامنه قره باغ مواجه خواهد شد و بدون رضایت روسیه، حل وفصل این مناقشه از چشم انداز روشنی برخوردار نیست.

همزمان با سفر روسای گروه مینسک به منطقه ،"رجب طیب اردوغان"، رییس جمهوری ترکیه طی سخنانی در افتتاحیه مجموعه پالایشگاهی "استار" در "ارزروم" ( دولت ایروان، این منطقه را ارمنستان غربی وتحت اشغال ترکیه می شمارد)، که با سرمایه گذاری آذربایجان به اجرا درآمده است، گفت: "ترکیه و جمهوری آذربایجان برای ثبات منطقه کشورهای مهمی هستند و هیچ پروژه‌ای در این منطقه بدون اجازه این دو کشور نمی‌تواند به واقعیت بپیوندد". اردوغان سپس خطاب به جامعه جهانی گفت: "20 درصد از سرزمین‌های آذربایجان نزدیک به ربع قرن تحت اشغال (ارمنستان) است. جامعه جهانی بیش از این نمی‌تواند در قبال این مسئله سکوت کرده و تلاش‌های باکو و آنکارا را در این راستا نادیده انگارد". وی افزود: "ما انتظار داریم جامعه جهانی به بی‌عدالتی‌ها در تمام نقاط جهان و از جمله در مناقشه قره باغ (ارمنستان نام قره باغ را به آرتساخ تغییر داده است) پایان دهد". اردوغان همچنین نهادهای بین‌المللی را به دور بودن از عدالت متهم کرد و هشدار داد: "با این شیوه آنها مشروعیت خود را از دست می‌دهند".

رئیس جمهور ترکیه تاکید کرد "ما به عنوان ترکیه و جمهوری آذربایجان در هر صورت به مبارزه مشترک خود برای حفط ارزش‌هایی که به آن‌ها ایمان داریم ادامه خواهیم داد و به خواست خدا این دادخواهی مقدس را با پیروزی به پایان خواهیم برد".
بینالی ایلدریم"، رییس مجلس ملی ترکیه نیز طی سخنرانی در افتتاحیه برنامه آغاز سال تحصیلی 2019-2018 دانشگاه قفقاز در شهر قارص ( این شهر نیز ازسوی  ارمنستان غربی  خوانده میشود که به ادعای ارمنیها پس از نسل کشی ارمنیان در سال 1915 به اشغال ترکیه در آمده است) ضمن اشاره به مسئله  ادعای نسل کشی ارامنه اعلام کرد: "تاکید بر وقوع نسل‌کشی، تاکیدی پست است. چرا که نسل‌کشی، پاکسازی قومی و نیز واژه‌های دیگری که بیانگر وحشیگری هستند هیچ سنخیتی با ما ندارند. آنانی که چنین تاکیداتی دارند می‌خواهند زشتی‌های خود را به ملت ترک نسبت دهند".وی سپس با اظهار این که "پاسخ ما نسبت به این تاکیدات مشخص است"، گفت: "تاریخ را باید به مورخین سپرد، چرا که این موضوع  عرصه تحقیقات آنهاست. آنچه در طی تاریخ رخ داده است را باید مورخین بررسی کرده و اعلام نظر کنند. ما چنان که پیش از این نیز گفته‌ایم آرشیوهای خود را در برابر همه می‌گشائیم، هر کس می‌خواهد بگذار بیاید و ببیند. اگر میل دارند بگذار هیئتی اعزام کنند و با مورخین و متخصصین ما مشترکاً کار کنند".

ایلدریم سپس به مناقشه قره باغ  اشاره کرده و گفت: "ارمنستان هر از گاهی اعلام می‌کند که "خواهان برقراری رابطه با ترکیه و گسترش روابط خود با ما است". اگر واقعاً چنین است، قبل از هر چیز باید نیروهای خود را از سرزمین‌های اشغالی قره‌باغ خارج کرده و آن‌ها را به جمهوری آذربایجان مسترد دارد. ارمنستان همچنین باید از خواسته‌های خود نسبت به ترکیه دست بر داشته و بدون هیچ شرطی واقعیت موجود را بپذیرد".  

ارمنستان معتقد است که مقامات دولت ترکیه واقعیت های تاریخی را انکار نموده و سعی دارند دروغ خود و گذشتگانش را به عنوان واقعیت به دنیا بقبولانند. ارمنستان به ترکیه پیشنهاد میکند که به نقشه‌های سال 1914 ترکیه  و آمار جمعیت ترکیه قبل و بعد از سال 1915 رجوع کنند تا ببینند چه به روز ارامنه آن کشور آمده است؟ همچنین این کشور ،ترکیه را به پاکسازی آرشیو ترکیه عثمانی از اسناد مربوط به قتل عام موردادعای خود متهم میکند .

پیش از سفر روسای گروه مینسک به منطقه جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید آمریکا سفری به روسیه و قفقاز جنوبی نمود و با مقامات عالیرتبه این کشورها دیدار گفتگو نمود و در کنار موضوعات مرتبط باایران و روابط دوجانبه ،به موضوع بحران قره باغ نیز پرداخت.بولتون پس از دیدار بانیکول پاشینیان سرپرست نخست وزیری ارمنستان در بخشی ازمصاحبه خود گفت : پاشینیان پس از انتخاب به مقام نخست وزیری قادر خواهد بود تصمیمات قاطعانه‌ای در مورد مسئله قره‌باغ اتخاذ کند"،پاشینیان درواکنش به این اظهارات بولتون گفت : "هر کس می‌تواند از طرف خودش حرف بزند. جان بولتون نیز از طرف خودش حرف می‌زند. چنانکه نه آقای بولتون و نه هیچ احد دیگری نمی‌تواند از طرف من حرف بزند، چنان که پیش از این نیز گفته‌ام مسئله قره‌باغ نمی‌تواند بدون موافقت مردم ارمنستان و همچنین دولت و مردم جمهوری (باصطلاح) آرتساخ ( قره‌باغ )حل شود".

همزمان (۳۰ اکتبر=۸آبان )با حضور روسای گروه مینسک در قفقاز جنوبی ،اجلاس دوره ای وزرای خارجه ایران،آذربایجان وترکیه در استانبول برگزار شد و در بخشی از بیانیه پایانی این نشست به بحران قره باغ نیز بشرح ذیل اشاره شد:

"امضا کنندگان بر پایبندی خود به اصولی همچون قوانین بین‌المللی بویژه احترام به  حق حاکمیت، تمامیت ارضی، مصونیت مرزهای بین‌المللی از تجاوز، حل و فصل مسالمت‌آمیز کلیه اختلافات، و همچنین عدم مداخله در امور داخلی کشورها وحمایت از این محورها تأکید نمودند؛ و در این خصوص به اهمیت حل و فصل هرچه سریعتر اختلاف ارمنستان-آذربایجان بر سر ناگورنو قره‌باغ بر طبق اصول فوق تصریح کردند."

"آنا ناقدالیان"، سخنگوی دفتر مطبوعاتی وزارت خارجه ارمنستان با اشاره به بیانیه فوق اعلام کرد: "اتخاذ سیاست یکجانبه در مورد مسئله قره باغ هیچ کمکی به تلاش های موجود برای حل مسالمت آمیز این مناقشه نمی‌کند".

" برخی تحلیلگران در ارمنستان معتقدند که در بیانیه استانبول صرفاً به اصل "تغییر ناپذیر بودن مرزها" پرداخته شده و به اصل مهم بین‌المللی یعنی "اصل تعیین سرنوشت ملت‌ها به دست خویش" که از دیدگاه حمایت از حقوق ملل مستضعف مهمتر بوده و در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بر آن تاکید شده پرداخته نشده است .به ظن این دسته از تحلیلگران در بیانیه های پیشین به "حل مسالمت‌آمیز مناقشه قره‌باغ با تکیه بر اصول بین‌المللی" پرداخته  می‌شد، اما این بار مشخصاً با تاکید بر "حمایت از حق حاکمیت، تمامیت ارضی، مصونیت مرزهای بین‌المللی از تجاوز"، در واقع مشخصاً و بطور یکجانبه امضاء کنندگان به طرفداری از آذربایجان پرداخته اند.

ازسوی دیگر، ایروان تقویت مناسبات آذربایجان واسراییل و سفرهای متقابل مقامهای دوکشور را حمایت اسراییل از آذربایجان و استفاده از لابی صهیونیسم به نفع باکو تلقی میکنند .بگونه ایکه‌ وقتی اویگدور لیبرمن ، وزیر دفاع اسراییل در سفر اخیرخود به باکو  ( ۲۳ تا ۱۹سپتامبر ) پس ازدیدار چندساعته با الهام علی اف ، رییس جمهوری آذربایجان پشت درهای بسته و ملاقات  با وزرای دفاع، حوادث غیرمترقبه و امور خارجه و فرمانده نیروی مرزبانی جمهوری آذربایجان در مزار شهدای جمهوری آذربایجان، مزار آلبرت آگارونف، شهید یهودی و قهرمان ملی جمهوری آذربایجان را زیارت کرد به طور ویژه ای موجب ناخرسندی ارمنستان ضد و ایروان این حرکت را پیامی از طرف اسراییل به ارمنستان ارزیابی کرد.

اکنون نیز سفر چندروز اخیر ژنرال نجم الدین  صادق اف معاون وزیر دفاع و رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح  آذربایجان به اسرائیل که از دیدگاه ارمنستان به ارتقای بیشتر سطح همکاری فنی – نظامی دو طرف از جمله، ایجاد افق های جدیدی برای تولید مشترک پهپادهای با دقت بالا در جمهوری آذربایجان منجر خواهد شدو تقویت روابط نظامی – سیاسی دو طرف  موجب تقویت حمایت لابی متنفذ یهودی از جمهوری آذربایجان در مقیاس بین المللی را درپی خواهد داشت ،موجب نگرانی بیشتر ارمنستان از روابط آذربایجان و واسراییل شده است.

مجموعه شرایط داخلی و خارجی دوکشور آذربایجان و ارمنستان و قره باغ اشغال شده و باتوجه به تاثیر متقابل عوامل  بحران قره باغ و  انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی بایکدیگر در هردوکشور ( بویژه در شرایط کنونی که ارمنستان در نهم ماه دسامبر سالجاری انتخابات زود هنگام پارلمانی برگزار خواهد کرد تا متعاقبا نخست وزیر خودرا برگزیند که باحتمال زیاد پاشینیان  پیروز آن خواهد بود ) و نیز دخالت بازیگران خارجی در روند حل وفصل این مناقشه و عدم تمایل روسیه نسبت به حل این بحران که به کمک  این کشور نیز بوجود آمده است ،بنظر میرسد دیدار وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در میلان ایتالیا در حاشیه نشست گروه مینسک ،همچون دیدارهای گذشته وزرای خارجه و روسای جمهور به نتیجه ای نرسد .هرچند که برخی مقامات رسمی و تحلیلگران درباکو اظهارات سفیر آمریکا درایروان و جان بولتون دررابطه با حل مناقشه قره باغ   و اعزام نمایندگان امریکا به دوکشور و پیام قبلی  دونالد ترامپ به سران دوکشور را مثبت و امیدوارکننده ارزیابی نموده اند و پیش بینی میکنند امریکا طرحی برای حل این بحران دارد و دراین مسیراز اراده قوی برخوردار است اما باتوجه به مجموعه تحولات مربوط به ایران و شرایط داخلی وخارجی دوطرف و مسایل منطقه ، بنظر میرسد هنوز تا برقراری تمامیت ارضی آذربایجان و  رسیدن به صلح و امنیت پایدار در قفقاز جنوبی راه درازی درپیش است.

در خاتمه به چند نکته مهم در ارتباط با بحران قره باغ کوهستانی اشاره می کنم: 

۱-ارمنستان با کمک و چراغلب سبز روسیه بیست درصد اراضی آذربایجان من جمله قره باغ کوهستانی را اشغال کرده است.

۲- با توجه به نقش مسکو در تصرف اراضی آذربایجان، حضور روسیه بعنوان یکی از روسای سه گانه گروه مینسک یک پارادوکس آشکار محسوب می شود .

۳-مسکو از عامل قره باغ در راستای تحت سلطه گرفتن آذربایجان  بعنوان یک ابزار بهره برداری می کند و برای حل این بحران به آذربایجان اصرار میکند وارد اتحادیه اقتصادی اورآسیا و پیمان امنیت دسته جمعی که با حضور تعداد اندکی از کشورهای مشارک المنافع تشکیل شده،شود ،اما باکو تاکنون از این پیشنهاد امتناع کرده است.

۴- روسیه سیاست سلطه طلبانه خود را در راستای حفظ کشورهای مشترک المنافع و پیرامون خود در ارتباط با سایر کشورها نیز ازجمله اوکراین ، گرجستان ، ملدوای و کشورهای آسیای مرکزی  به درجات مختلف اعمال نموده و درحال استمراراست .
۵-آمریکا و فرانسه در گروه مینسک ،دست به نوعی مصالحه با روسیه زده اند و نتوانسته اند برای احقاق حقوق آذربایجان اقدامی کنند. 

۶- ترکیه که به دلایل ادعای قتل عام ارامنه درسال ۱۹۱۵ توسط امپراطوری عثمانی و ادعای ارضی  ازسوی دولت ارمنستان با ارمنستان روابط سیاسی ندارد و مرزهایش را با ارمنستان مسدود ساخته  است ، برقراری رابطه با ارمنستان را عمدتا منوط به آزادی اراضی اشغالی آذربایجان ازسوی ارمنستان نموده واز این رهگذر مناسبات خود با آذربایجان را به سطوح استراتژیک رسانده است ،این درحالیست که علت اصلی اختلاف آنکارا وایروان به دو ادعای ارمنستان برمی گردد.

۷- شورای امنیت سازمان ملل متحد  درطول بیش از بیست سال گذشته چهار قطعنامه مبنی بر تخلیه اراضی اشغالی آذربایجان توسط ارمنستان و ضرورت برقراری تمامیت آذربایجان ،صادر نموده است اما تاکنون این قطعنامه ها به دلیل نبود ضمانت اجرایی و بازیهای اعضای دائم شورای امنیت ،باجرا در آمده است.

۸- برغم عدم تحقق قطعنامه های شورای امنیت و ناکامیهای گروه مینسک در حل وفصل مناقشه قره باغ،گروه مینسک که تحت تاثیر پنج کشور دارنده حق وتو در شورای امنیت قراردارد،آذربایجان را مجبور کرده اند تا ازطریق نظامی نسبت به بازگرداندن مناطق اشغالی شده اش اقدام نکند. 

۹- فاجعه بارتر این است که روسیه، باستناد پیمان امنیت دسته جمعی که ارمنستان نیز عضو آن است ، هرگونه تحرک نظامی آذربایجان برای ورود به اراضی اشغالی خود را هجوم به خاک  ارمنستان تلقی نموده و خودرا موظف به دفع تحرک نظامی آذربایجان و خارج ساختن نیروهای آذربایجان از خاک خود  تلقی می کند!

۱۰-برغم اینکه آذربایجان بوجه نظامی خودرا چندبرابر افزایش  و توان نظامی خود را درابعاد مختلف گسترش داده است و درهمین راستا همکارهای نظامی خودرا با پاکستان و اسراییل تقویت نموده است وحتی پهباد در آذربایجان  با مشارکت اسرائیل تولید میکند، بدلایل فوق الذکر موفق به اقدام نظامی گسترده برای آزاد سازی اراضی اشغالی خود نشده است و هربار که اقدام به تحرک نظامی نموده است ، روسیه و گروه مینسک ،مانع از استمرار آن شده اند.ژ

۱۱- دولت و مردم جمهوری آذربایجان علیرغم کمکهای ایران به آذربایجان در زمینه آوارگان وپناهندگان و نظامی، از مواضع ایران در قبال بحران قره باغ و همکاری های ایران با ارمنستان راضی نیستند و آنرا در مقایسه با مواضع و کمکهای ایران در رابطه با فلسطین و لبنان ، در سطح پایین می پندارند. 

۱۲- تاثیر مادامیکه روسیه به حل مناقشه قره باغ رضایت ندهد که آن نیز درگرو امتیازاتی است که درپی آنهاست و عدم اهتمام جامعه بین المللی و کشورهای اسلامی ،بعید بنظر میرسد این مناقشه که درشرایط جنگ وصلح و منجمد قراردارد به حل وفصل نهایی برسد .بهترین شیوه حل وفصل این مناقشه با توجه به مجموعه فرصت‌های ومحدویتها ،آزاد سازی مرحله ای اراضی اشغالی که براساس طرح مادرید( آزادی پنج شهر دومرحله اول ، آزادی شهرهای حائل اشغال شده آذربایجان میان آذربایجان  و قره باغ کوهستانی در مرحله بعدی و سرکع مذاکرات درمورد رژیم حقوقی قره باغ )مورد پذیرش گروه مینسک و آذربایجان نیز قرار گرفته است اما ارمنستان ودر نهان ، مسکو به آن تن نمیدهد .شاید پیروزی پاشینیان در ارمنستان  که تحت سلطه ارامنه قره باغ و روسیه نیست، فرصتی برای حل وفصل این بحران فراهم آورد ،اما مخالفان او سعی خواهند کرد بازی را بهم بزنند.

اصرارمقامات ارمنستان و  جمهوری خودخوانده قره باغ بر حضور در مذاکرات حل بحران بعنوان یک طرف و عدم پذیرش آذربایجان و تاکید بر استقلال قره باغ ازسوی دولت خودخوانده آن و سکوت بازیگران جهانی ذیمدخل  در این رابطه ازدیگر موانع موجود درمورد حل این مناقشه محسوب می شود.

۱۳- روسیه و گروه مینسک مانع از مشارکت ایران درحد وفصل این بحران شده اند ، ایران باید برای تقویت حضور خود در قفقاز جنوبی با ارمنستان و اروپا و روسیه وارد مذاکره جدی شود و ایران و آذربایجان باید باتقویت اعتماد متقابل و دور کردن تاثیرات رویکردهای ایدئولوژیک و ملی گرایانه  در روابط دوجانبه به تقویت نقش خود در حفط صلح وثبات و امنیت قفقاز جنوبی بکوشند و ازاین رهگذر زمینه مشارکت ایران را در روند حل بحران قره باغ و تامین تمامیت ارضی آذربایجان فراهم کنند.

۱۴- تلاش کشورهای قفقاز جنوبی (آذربایجان، گرجستان و ارمنستان) و ایران و روسیه و ترکیه به عنوان همسایگان این کشورها برای برقراری مدل همکاریها ی امنیتی واقتصادی  ۳+۳ و درگامهای بعدی جلب سازمان ملل واتحادیه اروپا در جهت تقویت چندجانبه گرایی درصورت امکان مدلی ایده آل برای تثبیت ثبات و امنیت پایدار و توسعه ورفاه شش کشور خواهد بود.