بدترین اتفاقی که ممکن است بیافتد

دیپلماسی ایرانی: طبق پیش بینی های هوا شناسی، آسمان واشینگتن در ۱۲ مِی، نیمه ابری خواهد بود. صبح آن روز ممکن است ترامپ چند پست در توییتر بگذارد مثلا بگوید «توافق هسته ای ایران، بد ترین توافق برای آمریکا و دنیا است» و احتمالا وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی به اتاق ترامپ می روند و از او می پرسند: آقای پرزیدنت، می خواهید امضاء کنید؟ بله یا خبر؟
اگر ترامپ امضاء کند، دنیا یک نفس راحت می کشد. این یعنی که لغو تحریم های هسته ای برای ۱۲۰ روز دیگر ادامه خواهد داشت و یعنی توافق ایران هنوز زنده است. اما احتمال وقوع آن کم است.
بیشتر محتمل است که ترامپ ادامه لغو تحریم ها را امضاء نکند. ترامپ قبلا تهدید کرده بود که: «یا ایرادات فاجعه بار توافق را برطرف کنید یا آمریکا از توافق کنار خواهد رفت.» اکنون سوال این است آیا ترامپ با مصالحه لحظهٔ آخر موافقت می کند و آن مصالحه به چه شکل خواهد بود؟
اسناد برجام ۱۵۹ صفحه است اما اساس آن بر یک تفکر ساده است: اگر سرانجام، ایران از گسترش تجهیزات مورد نیاز برای ساخت سلاح اتمی دست بردارد، دنیا تجارت خود را با این کشور از سر خواهد گرفت. اگر ترامپ تحریم ها را دوباره اعمال کند، توافق هسته ای به شدت صدمه خواهد دید و از نظر ایرانیان نقض تعهد خواهد بود و باعث کناره گیری تهران از توافق خواهد شد. سپس ممکن است ایران غنی سازی اورانیوم را تا سطح ساخت سلاح ادامه دهد که نشانهٔ آغاز بحرانی دیگر در خاورمیانه خواهد بود.
همانطور که زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه سابق آلمان، گفته است: «اگر مراقب نباشیم، با جنگ ۳۰ سالهٔ دیگری در خاورمیانه روبرو خواهیم شد.»
تهدید آمریکا به لغو توافق، لحظهٔ تلخی را برای اروپا رقم زد. توافق هسته ای دستاوردی طلایی برای دیپلماسی اتحادیه اروپا محسوب می شد که نشان می داد مسائلی مانند تهدید هسته ای ایران را می توان به جای درگیری نظامی، با مذاکره و انگیزه های اقتصادی حل کرد. دنیا از این توافق خوشحال بود تا زمانی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا شد و توافق را وحشتناک و فاجعه بار خواند.
۱۲ ژانویه، وظیفهٔ اروپایی ها مشخص شد، فقط چهار ماه مهلت داشتند تا اصلاحاتی در «بد ترین توافق دنیا» به وجود آورند و نظر ترامپ را عوض کنند. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، طی دیدار های خود با ترامپ سعی کردند تا نظر او را عوض کنند. اما اینکه تا چه میزان نتیجه داشته است مشخص نیست.
به طرز عجیبی دشوار
طرف های اروپایی در مذاکرات خود سعی کردند بدون مخالفت با ایران، به نگرانی های ترامپ بپردازند. یکی از مذاکره کنندگان این کار را راه رفتن روی لبهٔ تیغ خطاب کرده است.
همگرایی بین اروپایی ها و آمریکایی ها بسیار دشوار است. هر طرف از دیدگاه خودش به مسائل نگاه می کند و همین امر رسیدن به توافق نظر را دشوار کرده است.
اروپایی ها برای حفظ توافق سعی می کنند تغییراتی ایجاد کنند تا آمریکا راضی شود و ایرانی ها تیز نترسند. اما تا قبل از ۱۲ مِی، دو مشکل اساسی باید حل شود.
مشکل اول، آمریکا می خواهد که زمان مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای برای ایران حداقل ۱۲ ماه باشد. در حال حاضر این زمان ۱۵ ماه است اما چون بر اساس توافق، ایران اجازه دارد فعالیت های هسته ای اش را از سال ۲۰۲۵ دوباره آغاز کند، ممکن است که این زمان کوتاه تر شود و آمریکا می خواهد مانع آن شود. اروپایی ها گفته اند که قصد ایران از استفادهٔ انرژی اتمی صلح آمیز است و در توافق نیز ذکر شده است. این درخواست تغییر زمان ساخت سلاح، توافق را با چالش روبرو خواهد کرد مخصوصا که ایران تاکید کرده توافق «غیرقابل مذاکره» است.
بدبینی نسبت به توافق
مشکل دوم مربوط به در خواست اروپا است، اروپا از آمریکا خواسته است که به توافق هسته ای پایبند باشد. آن ها معتقد ند چنین تعهدی، پشتوانه ای خواهد بود برای ایرانی های میانه رو که از توافق حمایت می کنند.
دولت ایران از اینکه نتوانسته به منافع ذکر شده خود در توافق برسد، معترض است. جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گفته است: «پرزیدنت ترامپ به وضوح نشان داده است نمی گذارد شرکای تجاری ما با ایران همکاری کنند و این نقض آشکار توافق است.»
بر اساس برجام، بعضی از تحریم های ایران لغو شد، مانند آزاد شدن حساب های بانکی بلوکه شدهٔ ایران، افزایش صادارت نفت و همکاری شرکت های خارجی مانند توتال فرانسه با ایران، اما با این وجود امید بسیاری از ایرانی ها ناکام مانده است. اقتصاد ایران ضعیف است و ارزش پول رایج نیز به شدت کاهش یافته است.
ایران برای ماه ها در برابر تهدیدات آمریکا سکوت کرده بود اما دیگر اینگونه نیست. پرزیدنت روحانی اخیرا گفته است که «برای تمام اتفاقات پیش رو طرح و برنامه داریم.» رئیس سازمان انرژی اتمی نیز اظهار داشت که کشور می تواند غنی سازی اورانیوم را ظرف چهار روز دوباره راه اندازی کند.
روحانی در واقع به عنوان یک اصلاح طلب در منظر سیاسی ایران شناخته می شود. اما شرایط بد اقتصادی او را تحت فشار قرار داده است. او قول داده بود که محدود کردن برنامه های هسته ای، موجب بهبود سریع شرایط اقتصادی می شود.
روحانی و طرفدارانش به دنبال بمب اتمی نیستند چون می دانند منجر به انزوای آن ها و بد تر شدن شرایط اقتصادی می شود. زیگمار گابریل گفته است: «ایران خطر حمله نظامی اسرائیل و آمریکا را پیش بینی کرده است.»
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، از مخالفان توافق هستند. شاهزاده عربستان اخیرا سفری به آمریکا داشته و در مصاحبه های خود از ایران به عنوان امپراتوری شیطانی نام برده است. نتانیاهو نیز از او حمایت کرده است. او از ابتدا مخالف توافق هسته ای بود. نتانیاهو دوشنبه این هفته بار دیگر سعی کرد دنیا را متقاعد کند که شک او به ایران کاملا درست است. او در حالی که مدارکی به اسم «آرشیو اتمی» ایران را به همراه داشت در یک برنامه تلویزیونی ظاهر شد. مدارکی که کاملا سری بودند و موساد در طی یک عملیات آن ها را از ایران به اسرائیل برده است.
نتانیاهو سعی کرد ثابت کند که تمرکز برنامه هسته ای ایران بر ساخت بمب بوده است. اما مدارک هیچ ربطی به فعالیت های هسته ای کنونی کشور نداشت.
بد ترین اتفاقی که ممکن است بیافتد
در حال حاضر پرسش این است که آیا اروپایی ها قادر خواهند بود با استدلال های محکم خود جلوی اظهارات احساسی نتانیاهو بایستند و اینکه ترامپ حرف کدام را باور خواهد کرد.
کار شناسان معتقدند که توافق به خوبی پیش می رود. هلگا اشمید، دبیرکل سرویس اقدام خارجی اروپا، گفت: «امیدوارم که آمریکا پایبند به توافق بماند. برجام براساس فرض بر تعهد نیست، بلکه بر اساس تعهداتی مشخص و واقعی، مکانیزم های بازبینی و نظارت های دقیق و طولانی مدت آژانس بین المللی انرژی اتمی است. بازرسان سازمان انرژی اتمی مرتبا، تعهد ایران به الزامات توافق را تایید کرده اند.»
زیگمار گابریل گفته است: «ما باید تمام تلاشمان را برای نشان دادن بد ترین اتفاق پیش رو، به کار گیریم: اینکه آمریکا از برجام کناره گیری کند و کسی دیگر در ایران سرمایه گذاری نکند و دولت روحانی را تحت فشار بگذارد و او برنامه هسته ای را از سر بگیرد که منجر به حمله نظامی آمریکا و اسرائیل خواهد شد.»
تا چند هفته پیش، اروپایی ها پیش از برکناری وزیر امور خارجه، رکس تیلرسون، که همواره موافق حفظ توافق بود، اندک امیدی برای حمایت ترامپ از توافق داشتند. اما تیلرسون اکنون رفته و جانشین تند روی او، مایک پمپئو، که وفادار مطلق ترامپ است، به روی کار آمده است.
یک رویکرد بسیار شخصی
آنگلا مرکل و امانوئل مکرون، هر دو تلاش کردند تا ترامپ را متوجه اعتبار جایگاه اروپا کنند. مکرون در مصاحبهٔ خود گفته بسیار ناراحت کننده است که این دولت، توافق مذاکره شده ای، که در زمان دولت قبلی بسته شده است، را «فاجعه» و «کابوس» بخواند. به همین دلیل مکرون سعی کرد از طریق رابطهٔ شخصی روی ترامپ تاثیر بگذارد. او گفت که مشاوران ترامپ نقش تعیین کننده ای ندارند و ترامپ را «خودرای» خواند و گفت که سیاست رئیس جمهور آمریکا از یک «رویکرد بسیار شخصی» نشات می گیرد.
از نظر مکرون بد ترین اتفاق، خروج آمریکا از توافق است که ممکن است منجر به جنگ شود. او گفت: «فکر نمی کنم که دونالد ترامپ به دنبال جنگ باشد.»
با این وجود، اروپایی ها خود را برای اتمام توافق، آماده کرده اند. مثلا آن ها در نظر دارند که چگونه شرکت های خود را از عواقب تحریم های دوبارهٔ آمریکا محفوظ نگه دارند. بانک سرمایه گذاری اروپا می تواند با حمایت از معاملات با ایران، در این تلاش نقش موثری داشته باشد. یک مقام ارشد اتحادیه اروپا می گوید: ما در حال بررسی چند راهکار برای حفاظت از شرکت های اروپایی هستیم.
آیت الله خامنه ای، رهبر ایران، چند روز پیش جمله ای گفت که می توان به عنوان یک هشدار در نظر گرفت: «ما باید قطعا در تعاملات خود با دنیا هوشیار، زیرک و قاطع باشیم.» وی گفت: «اما همچنین باید بدانیم که دنیا فقط آمریکا و یک تعداد کشور های اروپایی نیست.»

منبع : اشپیگل / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / ۳۳