نگرشی نوین به سوریه

دیپلماسی ایرانی: از اوائل ماه دی (25 دسامبر 2017) وقایع  متعدد بسیار مهمی بار دیگر صحنه  نظامی و متعاقبا سیاسی سوریه را متحول کرده که برخی از آنها دارای اثرات استراتژیک و برخی دیگر واجد توجه تاکتیکی است.

اول،  تلاش روسیه برای برگزاری اجلاس "سوچی" و جمع کردن "خلقهای" سوریه در قالب یک کنفرانس برای کشف و پیگیری راه حل سیاسی  بحران سوریه.

روسیه ضمن دعوت از تمامی طرفهای درگیر حتی اخیرا تلاش کرده است که با تکریم یکی از فرماندهان قهرمانYPG   از نیروهای کرد وابسته آمریکا نیز برای حضور در این کنفرانس دعوت کند.

این کنفرانس که با برنامه ریزی روسیه و هماهنگی ترکیه و دولت سوریه ظرف چند روز آینده شکل خواهد گرفت در مرحله نخست بدنبال نوشتن قانون اساسی جدید برای سوریه  نوین است. روسیه پیش نویس یک قانون اساسی را برای مذاکره آماده کرده اما دولت سوریه معتقد است که صرفا در مورد اصلاحاتی به قانون اساسی فعلی حاضر به مذاکره است. اگرچه دولت ترکیه نسبتا با این روند خود را هماهنگر کرده اما  مشکل بزرگ این اجتماع عدم همراهی اپوزیسیون به رهبری عربستان بعنوان عنصر سوری آن و عدم همراهی کشورهای غربی با آن است. می توان گفت که اعضاء شرکت کننده در این اجلاس وزنه سیاسی و نظامی قابل توجهی ندارند. این روند اگرچه در ظاهر با بقاء بشار اسد مشکلی ندارد اما در بطن خود تغییراتی را دنبال می کند که نتیجه آن برقرای دولت فدرال در سوریه خواهد بود. این روند بعد از شکل گیری و دقیق تر شدن بطور مشخص ابزاری در دست روسیه برای مذاکرات با آمریکا نیز می تواند باشد.

دوم، تلاش موازی غرب از طریق سازمان ملل برای تشکیل اجلاس ژنو به منظور تعیین تکلیف آینده سوریه است.

این روند که در ماهیت بدنبال تغییر بشار اسد از قدرت است و در نهایت نیز در راستای سیاست های امنیتی اسراییل بدنبال تکه پاره کردن سوریه است. این پروسه  در اجرا با مانع دولت سوریه از یک طرف و ضعف میدانی نیروهای مخالف که توان سیاسی کمی برای مشارکت دارند روبروست. آقای دمیستورا در ماه دسامبر جلسه بی نتیجه ای را تشکیل داد و بعد از تغییرات سیاسی در صحنه جهانی بدنبال تشکیل جلسه ای جدید در آخر ماه ژانویه است که باید برای بازتاب آن صبر کرد. این روند از پشتیبانی جدی اروپا و آمریکا در رقابت با روسیه بر خوردار است. اگرچه ایران نقش چندانی در این پروسه ندارد و همه بدنبال ندیده انگاشتن ایران هستند اما این پروسه احتمالا در انتهای امر مهمترین ابزار سیاسی برای نتیجه گیری خواهد بود.

سوم، تغییرات در ساختار معارضه تحت حمایت عربستان  و آغاز یک دیپلماسی فعال.

رئیس تازه منتحب این گروه آقای "نصر الحریری" جانشین "ریاض حجاب" شد.  این گونه بنظر می رسید که  تغییرات بعمل آمده در جهت پیشبرد مذاکرات سیاسی  با توجه به پیروزی های دولت اسد باشد اما از آغاز کار دیپلوماسی خود را  براساس حذف اسد آغاز کرد که نشان دهنده هماهنگی با سیاست های نوین آمریکا که تغییر رژیم را در سوریه دنبال می کند است. عدم تماس ایران با طرف های ذینفوذ سیاسی سیاسی و گروههای موجود در صحنه سوریه باعث شده است که هر زمان با طرحی نوین در این صحنه روبه رو شویم که برای آن آمادگی نباشد.

چهارم، ورود رسمی تر آمریکا به صحنه سیاسی سوریه:

اول، با پذیرش هیئتی از "ارتش آزاد سوریه" در پنجم ژانویه. گروه "ارتش آزاد " که در جنگ با داعش از خود علاقه ای نشان نداده و تقریبا توسط آمریکا و نیروی ائتلاف به کنار گذاشته شده بود برای بازسازی خود با آمریکا تماس گرفته و هیئتی از فرماندهانش به واشنگتن سفر کرده و ابراز آمادگی کرده که همراه آمریکا علیه دولت سوریه و نفوذ ایران فعالیت کند. این نیرو با نیروهای "دمکراتیک سوریه " اختلاف جدی دارد و حتی حضور آنها در واشنگتن با اعتراض نیروهای کردی روبه رو شده بود.

دوم، اعلام آمریکا (16 ژانویه)  توسط سخنگوی نیروهای ائتلاف در تشکیل نیروی سی هزار نفری امنیتی مرزی از "نیروهای دموکراتیک سوریه" یا بواقع اکراد سوریه  برای حفاظت از مرزهای ترکیه، عراق و شرق فرات.

سوم، مصاحبه اخیر (17 ژانویه) آقای تیلرسون در دانشگاه استنفورد و طرح استراتژی این کشور در خصوص نیاز به حضور طولانی مدت در سوریه و تلاش صبورانه برای تغییر رژیم سوریه و مبارزه با نفوذ ایران از هر طریق ممکن که متفاوت از نظرات قبلی اعلام شده دولت جدید آمریکا در مورد حضور اسد است.

پنجم، توازن نسبی نظامی معارضه با دولت سوریه علیرغم شکست ها.

برنامه عملیات دولت سوریه برای بازپس گیری فرودگاه "ابوالظهور" اگرچه با پیشرفتهایی در استان ادلب و غرب حلب روبه رو شد اما هنوز نتوانسته است به اهداف خود ازجمله بازپس گیری فرودگاه و کنترل جاده حما به حلب شود. مقاومت نیروهای مورد حمایت ترکیه در این منطقه از یک طرف نشان داد که این نیروها هنوز آماده یک مصالحه سیاسی نیستند و از طرف دیگر بیانگر آن است که دولت و نیروی هوایی روسیه و..... هنوز از قدرت عملیاتی سریع و قاطع و تعیین کننده برخوردار نیستند.

شرایط منطقه خاورمیانه بدلیل بی ثباتی ناشی از بی استحکامی دولتها هر لحظه این قابلیت را دارد تا با تحول جدید و تعیین کننده روبه رو شود. واضح است که ایران علیرغم تلاش و سرمایه گذاری زیاد در این منطقه بدلیل نداشتن تماس با تمامی عناصر درگیر از یک طرف و مراودات ضعیف بین المللی و مبهم بودن یا نداشتن یک طرح سیاسی قابل ارائه هنوز بازیگری خرد محسوب شده و قادر به اعمال نظرات و سیاست های خود در منطقه در قالب یک طرح بزرگ نیست. سیاست کلان در منطقه توسط کشورهایی که ظرفیت مذاکره با تمامی طرفهای درگیر را دارند هر روز دستخوش تحولات شده و لاجرم بازیگران خرد وادار به عکس العمل می شوند. ایران باید برای هر یک از روندهای فوق الذکر آماده باشد. 

بعد از رفراندوم ناکام در کردستان عراق، پایان کار داعش مورد توافق و توجه همه قرار گرفت و ناگهان همه عناصر درگیر از روسیه تا آمریکا و متعاقبا ایران اعلام کردند که کار این گروه با سقوط "رقه" که البته خود یک مصالحه تمام عیار سیاسی بود تمام شد. اما مسئله داعش هنوز حل نشده است. آمریکا و بطور مشخص پنتاگون در حال بررسی راههایی جهت استفاده از این سازمان علیه ایران و روسیه است. در واقع چهار ماه پس از انتشار این اعلامیه ها و جشنها هنوز این گروه در بخشهایی از شرق فرات حضور داشته و حتی عملیات آفندی را در این مناطق سازماندهی می کند.

بنظر می رسد غرب با درس گیری از رفراندوم نسبتا بی سرانجام  در کردستان عراق  به این نتیجه رسید که باید مسئله این کشور را در بحران متصل و یکپارچه سوریه و عراق  هرچه زودتر به عاقبتی قابل قبول نزدیک کند. در واقع آنچه باید اتفاق می افتاد جدا کردن پرونده عراق از سوریه در بحران خاورمیانه بود.

مرحله بعدی این برنامه ریزی که با حمایت از کردهای سوریه برای تشکیل نیروهای امنیتی سی هزار نفری شکل گرفته است عملا شرایطی مشابه کردستان عراق را در سوریه بوجود خواهد آورد و به کردها در شرق رود فرات تا مرزهای عراق حاکمیت دوژور می بخشد. در این بخش روسها و آمریکایی ها می توانند در قالب سوریه فدرال با یکدیگر هم نظر باشند. این شکل گیری سیاسی به آینده سوریه تاثیرات دومینو بر آینده ترکیه و نهایتا عراق خواهد داشت و مرزهای منطقه را بازترسیم خواهد کرد.

نتیجه:

آمریکا با کنار گذاشتن عراق از بحران منطقه با علاقمندی و توانایی نسبی در حال دو قطبی کردن بحران سوریه و تجزیه این کشور بنفع سیاست های اسرائیل است. مواجه با این شرایط نیاز به سیاستهای نوینی در قبال سوریه و بحران این کشور دارد.   

نتیجه و ارزیابی از وضعیت فوق نشان می دهد که:

1. آمریکا عزم جدی برای تاثیرگذاری در سوریه پیدا کرده و با جذب نیروهای پراکنده حتی داعش بدنبال سازماندهی آنان علیه ایران و ترکیه و روسیه است.  نتیجه چنین سیاستی لاجرم افزایش هزینه های سیاسی و نظامی ایران را بدنبال خواهد داشت.
2. حفظ سیاست های گذشته و عدم وجود طرح های ابتکاری  به همراه  محدود شدن صحنه عملیات به جغرافیای سوریه نمی تواند افق روشنی را گواهی دهد.