حضور ایران در بازسازی سوریه تابع روابط روسیه و چین نیست

عبدالرحمن فتح الهی – در جهان امروزی وابستگی امنیتی و اقتصادی می تواند وارد عرصه سیاسی و دیپلماتیک نیز شود و این موضوعی نیست که بتوان به راحتی بر آن چشم بست. قدرت در دنیای امروزی تنها از طریق جنگ و اسلحه و کشتار نیست، بلکه ثبات، امنیت، رفاه اقتصادی و در کنار آن رضایت مردم از دیگر مولفه های قدرت برای دولت ها است که بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت. به نظر می رسد ترکیه، چین و روسیه از رقبای جدی ایران در روند بازسازی سوریه خواهند بود. پس هر گونه غفلت باعث از دست دادن این بازار بزرگ و آماده خواهد شد، چرا که چین در دوران قبل از جنگ داخلی در سوریه نیز پول هنگفتی در این کشور سرمایه گذاری کرده بود که در نتیجه جنگ همه این پولهایش را از دست داد و اکنون می خواهد بعد از پیروزی دیگران در سوریه، نفوذ اقتصادی خویش در این کشور را از سر بگیرد. این در حالی است که مسکو هم تلاش های خود را برای حضور پررنگ در زمینه بازسازی سوریه خواهد داشت. لذا برای جا نماندن ایران از سرمایه گذاری اقتصادی و رفاهی به همراه فرستادن نیروی کار ماهر و متخصص برای بازسازی سوریه که  می تواند موجب ترمیم چهره ایران و همچنین تقویت قدرت نرم شود باید از هم اکنون شرایط مساعدی برای حضور پررنگ خود در این خصوص را داشته باشیم. دیپلماسی ایرانی برای تحلیل جایگاه روسیه در بازسازی سوریه و نیز تاثیر گذاری مسکو بر حضور سایر بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای گفت و گویی را با شعیب بهمن کارشناس و تحلیلگر مسائل روسیه ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

از نگاه کلی شرایط و اقتضائات حضور بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در دوران پساداعش، به خصوص در زمینه بازسازی سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟

مساله ای که همواره در طول بحران بیش از 6 ساله سوریه مطرح بوده این بوده است که در صورت پایان بحران در این کشور روند بازسازی چگونه خواهد بود؟ در این روند چه بازیگرانی و با چه سهمی حضور خواهند داشت؟ اما در این میان مشخص بود که کشورها و بازیگرانی که در طول این 6 سال به حمایت از دولت دمشق پرداخته اند بیش از سایر بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای امکان حضور در امر بازسازی را سوریه خواهند داشت. بنابراین در سایه این نکته مشخصا روسیه، چین و ایران که حمایت خود را از دولت دمشق در طول بحران این کشور داشته اند، جایگاه ویژه ای را در امر بازسازی سوریه خواهند داشت. دراین خصوص هم توافقاتی میان تهران، مسکو و پکن با دمشق صورت گرافته و نیز در همین راستا مذاکراتی هم میان چین، روسیه و ایران برای چگونگی حضور در این روند انجام گرفته است. اما در این میان نباید سایر بازیگران منطقه ای دیگر و حتی نقش آفرینان فرامنطقه ای را هم از نظر دور داشت که هر کدام به اندازه توان و پتانسیل خود می توانند در این امر نقش خود را داشته باشند، چنانی که کشورهای اروپایی را در این خصوص نباید از قلم دور انداخت.

اما اساسا یکی از دلایل حضور بازیگران در امر بازسازی سوریه افزایش نفوذ در این کشور و حضور پررنگ تر در منطقه بسیار مهم خاورمیانه و تسلط بر آب های دریای مدیترانه است؛ به خصوص که حضور در امر بازسازی به مراتب هزینه کمتری از حضور در تحولات میدانی و جنگ های مسلحانه را برای کشورها دارد، لذا تعداد کشورهای زیادتری تمایل به حضور در این دوران دارند. شما تا چه اندازه افزایش نفوذ در خاورمیانه را در حضور بازیگران فرامنطقه ای در بازسازی سوریه موثر می دانید؟

یقینا همه کشورها به دنبال گسترش نفوذ خود و نیز کسب منافع بیشتر هستند. به خصوص منطقه بسیار مهم خاورمیانه که یقینا سوریه آتی جایگاه خاص تر و ویژه تری در آینده سیاسی این منطقه را پیدا خواهد کرد. طبعا در چنین شرایطی هم کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران و در ادامه حتی عربستان، آمریکا، ترکیه و کشورهای اروپایی تمایل دارند به هر دلیلی من جمله بازسازی سوریه سهمی را در منطقه و این کشور برای خود داشته باشند.

اما سهم و میزان حضور کشورها هم در این میان مطرح است. اکنون برخی از گزارش ها از حضور پررنگ تر مسکو و پکن در امر بازسازی سوریه خبر می دهند و در این میان جایگاه و نقش ایران چندان مطرح نیست، به گونه ای که برخی از شواهد و تحلیل ها از وجود کنسرسیومی میان مسکو و دمشق در بازسازی سوریه خبر می دهد. در سایه این مساله هر کشوری من جمله ایران برای حضور در امر بازسازی سوریه باید رضایت مسکو را داشته باشد. برآورد شما از این مساله چیست؟

چند نکته اساسی در سوال مهم شما مطرح است که باید مد نظر قرار گیرد. اولا چنین مطالبی که شما مطرح کردید و بیشتر تحلیل است تا خبر موثق، در فضای رسانه ای داخلی و خارجی مطرح شده است. البته از قبل هم چنین مطالبی با محتواهای مختلف ضد روسی وجود داشته است. اما یقینا میان تحلیل، آن هم تحلیل به دور از واقعیت تا خبر فاصله زیادی مطرح است؛ چرا که تا به امروز هیچ مقام رسمی از جانب روسیه و یا سوریه از وجود نه یک کنسرسیوم که حتی یک قرار داد کلی هم در امر بازسازی سوریه مبنی بر مشارکت و یا عدم مشارکت سایر کشورها اظهارنظری نداشته اند. واقعیت این است که ممکن است به دلیل نگاه های ضد روس گرایانه ای که وجود دارد برخی از رسانه های داخلی و خارجی تحلیل های معنادار و حتی به دور از واقعیت را مطرح کنند، اما هیچ سندی دال بر این نکته شما وجود ندارد. مضافا این که باید گفت میزان و سهم هر کشوری در امر بازسازی سوریه و یا هر کشور دیگر به میزان و توان اقتصای کشور سرمایه گذار بستگی دارد. در این رابطه مطمئنا توان تهران در اندازه مسکو و توان مسکو در اندازه پکن نیست. لذا در اولویت بندی متناسب با توان هر کشور ابتدا چین و بعد روسیه و ایران مطرح است. از این منظر ایران برای حضور پررنگ تر در سوریه به خصوص از لحاظ اقتصادی باید به توان خود و میزان بالفعل کردن ظرفیت هایش نگاه داشته باشد. در نتیجه به هر اندازه که تهران بتواند شرکت ها  و فناوری های بومی خود را در امر بازسازی سوریه به کار گیرد می تواند سهم خود را افزایش دهد و متعاقبش هم نفوذ خود را در امر اقتصادی داشته باشد.

اما در این میان نفوذ میدانی ایران در طول بحران سوریه تحت الشعاع قرار نمی گیرد؟

یقینا چنین اثر گذاری سوئی وجود دارد. البته این مشکل بسیار جدی و در عین حال اساسی نه فقط در بحران سوریه که در سایر بحران های خارجی از قبل وجود داشته است. به عبارت دیگر بخشی از نیروهای فعال در حوزه نظامی و سیاست خارجی که در مسائل و مواردی از تحولات میدانی، موفقیت هایی را به دست آورده اند در سایه عدم برنامه ریزی و توان لازمه نتوانسته اند در امتدادش نهادهایی که می بایستی این موفقیت ها را تبدیل به دستاوردهای اقتصادی برای ایران کنند، چندان جدی ظاهر شوند. البته شاید این تغییر اخیر در ساختار وزارت امور خارجه و ایجاد معاونت اقتصادی بتواند در حل این مشکل راه گشا باشد تا از موفقیت های سیاسی و میدانی، ماحصل اقتصادی را هم کسب کرد. از این رو به نظر می آید آینده حضور ایران در امر بازسازی سوریه بیش از آن که تابع سیاست های روسیه و یا چین باشد، متاثر از توان و میزان به کارگیری ظرفیت های اقصادی داخلی در سرمایه گذاری های خارجی است. از همین رو نیز قبل از تحلیل بازدارندگی سایر کشورها در ورود ایران به عرصه سازندگی سوریه باید نگاهی به ظرفیت های داخلی کشور داشته باشیم تا بتوان میزان سرمایه گذاری، توان انتقال تکنولوژی و صنعت و نیز پتانسیل های مالی موجود ایران را در امر بازسازی یک کشور دیگر به درستی سنجید. در مجموع من معتقدم که اگر ایران، نه در همه این زمینه ها در حوزه بازسازی سوریه که حتی اگر در یک حوزه هم بتواند توان جدی از خود نشان دهد، یقینا از روسیه و چین در امر بازسازی سوریه ارجح تر است. اما در صورت عدم وجود هر گونه توان و ظرفیتی از جانب ایران یقینا چین و روسیه جای این کشور را خواهند گرفت، به خصوص سوریه که تمایل فراونی را در سرعت بخشیدن به روند بازسازی کشورش دارد.