مسکو و واشنگتن در بازی با کارت کردها

عبدالرحمن فتح الهی - ترکیه که همواره نسبت به کمک های آمریکا به نیروهای کرد سوریه موسوم به YPG اعتراضات خود به اشکال گونگون از زبان سران آنکارا اعلام کرده و در سایه این مساله و نیز برخی اختلافات دیگر اکنون رابطه آنکارا – واشنگتن در یک تنش  به سر می برد؛ نکته اینجا است که از آن سو ما با رفتار متفاوتی از ترکیه در قبال روسیه مواجهیم و با وجود اعلام رسمی وزارت دفاع روسیه مبنی بر همکاری مشترک میان نیروهای کرد سوریه و نظامیان این کشور، آنکارا تاکنون سیاست و دیپلماسی سکوت را پیشه کرده و واکنش خاصی نسبت به این همکاری نظامی نشان نداده است. این در حالی است که همواره و در هر حالتی مساله کردهای سوریه برای ترکیه از اولویت واهمیت بسیار بالایی برخوردارد بوده است و از ابتدای آغاز بحران در سوریه ترکیه به اشکال گوناگون، چه از طریق حمایت و تسلیح سایر گروه های برای مقابله با نیروهای کردی در قالب جنگ نیابتی و چه رویارویی مستقیم و حضور ارتش ترکیه در خاک سوریه و درگیری و جنگ مسلحانه با نیروهای کردی در صدد از میان بردن تهدید کردهای سوریه بوده است.

بازی پیچیده کارت ها

ژنرال "سرگئی رودسکوی"، رئیس اداره عملیات ستاد ارتش روسیه برای اولین بار دیروز (جمعه) اعلام کرد نیروهای ویژه این کشور در کنار نیروهای کرد سوریه و در جریان عملیات شکست داعش در شرق رود فرات شرکت کرده اند که این مساله نشان از منسجم شدن همکاری میان نیروهای روسی و کرد سوریه در آینده تحولات سوریه دارد. به خصوص آن که وزارت دفاع روسیه دوشنبه 4 نوامبر در بیانیه ای اعلام کرد نیروی هوایی این کشور ده ها مأمویت در حمایت از شبه نظامیان به خصوص کردها در شرق سوریه انجام داده و نیروی هوایی روسیه طی 672 پرواز، 1450 هدف را در حمایت از شبه نظامیان و نیروهای وابسته به قبایل در شرق فرات هدف قرار داده است. همه فعالیت های شبه نظامیان در شرق فرات در هماهنگی با فرماندهی نیروهای روسی در سوریه انجام می شود؛ اما جالب تر آنجاست که واشنگتن هم در قبال کردهای سوریه حمایت خود را علیرغم برخی اظهارات در خصوص قطع ارسال تسلیحات به کردهای سوریه حفظ کرده است، به گونه ای که عبدالعزیز یونس، مسئول ارتباطات خارجی نیروهای دموکراتیک سوریه 6 دسامبر رسما اعلام داشت که "قطع ارسال اسلحه از طرف آمریکا واقعیت ندارد". هر چند که از آن سو نیز کاخ سفید از کردهای سوریه برای تحت فشار قرار دادن دولت مرکزی این کشور و مهم تر از آن دولت ترکیه به منظور گرفتن امتیاز استفاده خود را در آینده تحولات سوریه به خصوص در میدان مذاکره و دیپلماسی بر برداشتن سهم خود از کیک قدرت در سوریه خواهد داشت، چرا که با شکست گروه های تروریستی مورد حمایت آمریکا در سوریه، این کشور عملا برگه های چندانی برای بازی سوریه، در دست ندارد که به راحتی از آنها چشم پوشی کند. 

در این میان ممکن است امتیاز مورد نظر واشنگتن ایجاد یک یا چند پایگاه نظامی دائمی در مناطقی از شمال یا شمال شرق سوریه و شرق فرات (مناطق تحت کنترل نیروهای کرد سوریه) باشد. لذا از این جهت به نظر نمی رسد استراتژی کلان آمریکا در رابطه با کردهای سوریه دچار تحول جدی شده باشد. با تمام این تفاسیر روسیه برخلاف آمریکا، خواستار حضور نیروهای کرد سوریه در مذاکرات صلح این کشور شده است. آمریکا نیز با کردها همکاری کرده اما تفاوت در این است که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه بر خلاف دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا دارای استراتژی مشخص بوده و به دنبال باز تعریف روسیه در جایگاه ابر قدرت در خاور میانه است.

دونالد ترامپ فاقد استراتژی بوده و قادر به در پیش گرفتن یک استراتژی مشخص نیست. اکنون در بستر این شرایط کردهای سوریه در بازی قدرت دو کارت مسکو و واشنگتن را در اختیار دارد. در سایه این مساله به نظر می آید که اکنون کردهای سوریه در مقام یکی از بازیگزان تحولات سوریه دست به ترکیب کلی نمی زند، بلکه فقط کارت ها را جابجا می کند تا ببیند کدام کارت برای بازی در این شرایط بهتر است. شرایطی که از یک سو بتواند خطر ترکیه برای کردهای سوریه دفع کند و از سوی دیگر هم در نشست های صلح در آستانه و سوچی بتواند نقش پررنگ تری را به کردها بدهد.

البته به نظر می آید که کردهای سوریه کارت دیگری را به نام دولت سوریه در اختیار دارند که در موقع مقتضی از آن هم استفاده می کنند. چنانی که در حملات خمپاره ای ارتش ترکیه گوشه ای از بازی با کارت سوم از سوی کردهای سوریه مطرح شد. در سایه این مساله صالح مسلم، رئیس سیاسی حزب اتحاد دموکراتیک سوریه در پی اقدام ارتش ترکیه و شبه نظامیان وابسته به این ارتش در شمال سوریه حملات خمپاره ای دیروز روستای "قرطاران"، در شمال شهر "آرما"، در غرب "منبج" اعلام داشت "اگر آمریکا و روسیه در متوقف کردن تجاوز ترکیه به عفرین وارد عمل نشوند و راه را به روی ترکیه نبندند، ما شهر عفرین را به ارتش سوریه تحویل خواهیم داد؛ همانند کاری که در شهر منبج کردیم؛ چرا که عفرین جزء خاک سوریه است و ما به ترکیه اجازه نخواهیم داد تا یک وجب از خاک سوریه را اشغال کند". به عبارتی حفظ و یکپارچگی ارضی سوریه که هم نظر روسیه است و هم ایران.

همچنین چند روز پیش نیز سخنگوی دولت ترکیه از احتمال عملیات نظامی مشترک با ایران و روسیه در عفرین سخن گفته بود که اگر صحت داشته باشد، بیانگر نزدیکی دیدگاه های همه طرفین درگیر برای پایان بحران سوریه به ویژه ترکیه و روسیه است؛ لذا ممکن است آنکارا در سایه این نکات نهایتا به این جمع بندی رسیده باشد که تنها راه حل ممکن تأمین امنیت خود، به رسمیت شناختن حوزه نفوذ سنتی روسیه و احترام به جایگاه او در آینده سوریه است. در نتیجه دو توضیح برای عدم واکنش ترکیه وجود دارد؛ اولا ترکیه در یک اولویت سنجی به این نتیجه رسیده که مسائل مهم تری دارد که باید به آنها بپردازد. همکاری نظامی روسیه با کردها در شرق رود فرات و 170 کیلومتر دورتر از مرزهای ترکیه اتفاق افتاده است، در حالی که از نظر ترکیه مقابله با کردها در عفرین که به مرزهایش نزدیک تر است، اولویت دارد. لذا آنکارا به احتمال زیاد اولویت خود را مقابله با کردها در عفرین و نه 170 کیلومتر دورتر از مرزهایش قرار داده است.

مضافا این که سکوت ترکیه در قبال کمک نظامی روسیه به کردهای سوریه را می توان این گونه تفسیر کرد که تقابل ترکیه با روسیه در برحه کنونی بهای زیادی برای این کشور در پی دارد. از سوی دیگر، بر اساس توافق تروئیکای آنکارا – مسکو - تهران که در اواسط سپتامبر به دست آمد مناطق بلامنازع در سوریه ایجاد شده است. حضور ترکیه در ادلب سوریه در کنار جبهه النصره در راستای منافع این کشور بر اساس توافق مذکور است و روسیه نیز چنین حقی را برای خود حفظ کرده است. علاوه بر آن، به نظر می رسد روسیه و آمریکا از نوامبر گذشته به توافقی که به ایجاد مناطق عاری از تقابل جدیدی در سوریه بیانجامد نزدیک شده اند. در نتیجه ترکیه نمی خواهد با خشمگین کردن روسیه، این کشور را به توافقی با آمریکا سوق دهد که آنکارا را از آن مستثنی می کند. در نهایت، عنوان شده است که ترکیه هم اکنون از آمریکا در مسئله حمایت از کردهای سوریه خشمگین است و نمی خواهد در این برحه خود را درگیر تنش با روسیه نیز بکند. حال باید دید در صحنه تحولات آتی چه بازیگری بهترین بازی را از چه کارتی خواهد داشت تا در نهایت برنده جایزه قدرت باشد؟