ترامپ به عواقب به هم زدن برجام فکر نکرده است

مهین سیامنصوری، کارشناس  ارشد دیپلماسی گرایش صلح و امنیت

دیپلماسی ایرانی: اقدام ترامپ توافق هسته ای را وارد مرحله بحرانی  بی ثمر خواهد کرد که هیچ برنده ای ندارد و پیامدهای آن غیر قابل قابل پیش بینی است. برجام از جمله توافقاتی است که مخالفان جدی و سرسختی در بین احزاب و جریان های فکری ایران و آمریکا از یک سو و مخالفان منطقه ای از سوی دیگر داشته و کماکان دارد، این طیف از هر فرصتی برای از بین بردن آن تلاش می کنند. گرچه برجام بین ایران و 1+5 است از این لحاظ یک توافق بین المللی به حساب می آید اما ثبات و بقای آن بیشتر منوط به اراده آمریکا و ایران است و سایر قدرت های بین المللی از وزنه آمریکا برخوردار نیستند به همین دلیل عدم تعهد آمریکا به برجام عملا باعث بی اعتبار شدن آن می شود. عملکرد آمریکا بعد از به قدرت رسیدن جمهوری خواهان در آمریکا بین المللی بودن این توافق زیر سوال رفته و نشان داده که امریکا اعتقاد چندانی به بین المللی بودن این توافق ندارد.

ترامپ در دوران انتخابات یکی از موضوعاتی که زیر سوال برد توافق هسته ای دولت اوباما با ایران بود. ترامپ آن را بدترین توافق هسته ای در طول تاریخ آمریکا خوانده است. او با کلی گویی پرداخت بدهی های ایران و آزاد شدن دارایی های ایران در طول مذاکرات هسته ای اشاره و ابراز نارضایتی کرده که جنبه اقتصادی داشته و دلیل منطقی برای مخالف با آن پیدا نکرده است. ترامپ ابتدا خواهان حذف توافق هسته ای شد و ولی بعد کوتاه آمد و بازنگری را مطرح کرد و هنوز هم ادعا می کند قصد برهم زدن توافق را ندارد.

ترامپ تحت تاثیر طیف جمهوری خواه و حلقه تندروی آن در آمریکا از یک سو و دوستان منطقه ایش در خاورمیانه متشکل از مخالفان برجام از هیچ تلاشی برای برهم زدن برجام فروگذار نکرده اند. ترامپ از بدو ورود به کاخ سفید تاکنون با نقض حسن نیت در اجرای این توافق ناقض روح برجام بوده موضوعی که ایران بارها آن را مطرح کرده است. او با تهدید برجام، ثبات این توافق را زیر سوال برده و آن را تبدیل به  توافقی لرزان و ناپایدار کرده است و اکنون اعلام اینکه ترامپ قصد دارد عدم پایبندی ایران به برجام را در ماه اکتبر اعلام کند.

برجام یک توافقی است موفق در حوزه خلع سلاح هسته ای که فقط با دیپلماسی به دست آمده است و قطعا برای هیچ کدام از طرفین توافقی دلچسب و ایده آل نیست. اما چرا این قدر مهم شده ناشی از سوءبرداشت آمریکایی ها از توافق هسته ای و تاثیرگذاری تحریم ها علیه ایران است، آمریکایی ها گمان می کنند با تحریم ها توانسته اند ایران را سر میز مذاکره بیاورند در حالی که ایران در طول بحران ده ساله بارها از گفت وگوها با اتحادیه اروپا استقبال کرده بود بارها اعلام کرده بود که تصمیم به ساخت سلاح هسته ای ندارد ولی از آنجایی که اعتماد بین طرفین وجود نداشت و برای برخی داشتن چرخه هسته ای در ایران غیر قابل پذیرش بود، اعتمادسازی بین ایران و آمریکا و مذاکره ایران با این کشور برای اولین بار در تاریخ انقلاب اسلامی در پروسه چند ساله اتفاق افتاد و طرفین با در نظر گرفتن حد وسط شروع به مذاکره کردند و آمریکایی ها به صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران پی بردند و برای ایران هم حق غنی سازی و حفظ دستاورد هسته ای به رسمیت شناخته شد. بنابراین هر دو طرف به روش هایی منتفع شدند و بازی برد – برد معنا گرفت. آمریکا یک دستاورد بزرگ در حوزه خلع سلاح کسب کرد و در عوض تحریم های اعمال شده بر ایران که به خاطر موضوعات هسته ای بود برداشته شد. برجام تنها الگویی موفق در حوزه خلع سلاح هسته ای است:  آن هم از نوع پیشگیرانه و بس.

به نظر می رسد آمریکایی ها نوعی بزرگنمایی در برداشت از توافق هسته ای داشته اند و بارها گفته اند با این توافق جلوی ساخت سلاح هسته ای را گرفته اند در حالیکه ایران هیچ برنامه ای برای ساخت سلاح هسته ای نداشته و همواره بر مسالمت آمیز برنامه هسته ای خود تاکید کرده است. اگر ایران سلاح هسته ای داشت و براساس این توافق مجبور به انهدام سلاح هسته ای می شد می توانست این توافق را مهار ایران هسته ای تفسیر کرد و به تعبیر آمریکایی ها یک نمونه موفق در مهار ایران به شمار آورد.

ترامپ از برجام برداشت ساده انگارانه دارد و زمان می برد که موضوعات فنی و پیچیدگی های خلع سلاحی را درک کند. برجام توافقی است در حوزه صلح و امنیت بین المللی و قرار نبوده تا اختلافات سیاسی و دشمنی بین دو کشور را حل کند تا از این رهگذر معادلات سیاسی بین ایران و آمریکا و متحدان آمریکا با ایران را به نفع آمریکا و متحدانش تغییر کند اما متاسفانه طرفداران تقابل با ایران به سبب تمامیت خواهی و کم تجربگی در اجرا و ناآشنا بودن به موضوعات بین المللی با هدف قرار دادن برجام اهداف متناقضی را دنبال می کنند که منجر به بی اعتباری برجام  می شود. آنها گمان می کنند اجرای سخت گیرانه و فراتر از برجام تا برچیده شدن کامل برنامه هسته ای ایران و همچنین برداشت گسترده و غیر واقع از متن برجام در بعد نظارت بر اماکن نظامی ایران، دخیل کردن موضوعاتی نظیر برنامه موشکی ایران، مقابله با اقدامات به اصطلاح بی ثبات ساز ایران، موضوعات حقوق بشری، بازداشتن ایران از حمایت از گروه های مقاومت و ... را می توانند به راحتی  بر دامنه برجام بیفزایند و در محاسبات این طیف ایران کشوری لحاظ شده که هیچ اراده ای ندارد.

تصور دیگر تیم ترامپ این است که دولتمردان آمریکایی قبل از ترامپ اشتباه بزرگی مرتکب شدند و این موارد را لحاظ نکرده اند اگر نگاهی به مذاکرات انجام شده که به توافق هسته ای ختم شد بیندازیم نشان می دهد که این موضوعات برای تیم جدید آمریکا جدید و ناشناخته است امّا از نظر کسانی که در مذاکرات حضور داشته اند طرح این مسائلی که قبلا مطرح شده راه رفته ای است که بی نتیجه مانده و از حیطه مذاکرات خارج و به معنای تمام شدن راه دیپلماسی در این حوزه بوده است. همزمان با مذاکرات ایران با 1+5 طرح موضوعات غیر هسته ای مطرح شد که ایران اعلام کرد با آمریکا فقط در خصوص موضوعات هسته ای مذاکره می کند. ایران ورود به حوزه نظامی و دفاعی خود بویژه موشکی را خط قرمز و غیرقابل مذاکره می داند و مواضع ایران در قبال این موضوعات به روشنی مشخص است. آنچه در برجام آمده تنها در زمینه برنامه هسته ای ایران و راستی آزمایی و صلح آمیز بودن فعالیت چرخه هسته ای ایران همواره مورد تایید آژانس و رئیس جمهور آمریکا بوده است و بررسی جعل سند به درخواست آمریکا توسط آژانس این نهاد را تبدیل به بخشی از حاکمیت  آمریکا می کند.

از اصرار ترامپ بر مدرک سازی جعلی برای عدم اثبات ایران به برجام می توان این برداشت را کرد که طبق رویه معمول، او بی محابا اقدام می کند و بعد به عواقب اقداماتش فکر می کند، ترامپ تنها اصرار بر اعلام عدم پایبندی ایران به برجام و بحران سازی آمریکا علیه ایران است حتی اگر با بهانه های واهی و غیر منطقی باشد. او به میزان موفقیت آمریکا در این بحران سازی و پیامدها و عواقب این اقدام، ظاهرا به دلیل مشغله های متعددی که در داخل آمریکا دارد فکر نکرده است که آیا با اعلام عدم پایبندی ایران به برجام و بازگرداندن تحریم ها می تواند توافق هسته ای را حفظ کند. سیاست ترامپ در خصوص سرنوشت برجام ضد ونقیض و توام با اهدافی ناممکن است که در تقابل با بقای برجام قرار می گیرد. ترامپ از طرفی نمی خواهد برهم زننده توافق هسته ای باشد از سوی دیگر تلاش می کند به هر بهانه ای شده است از اجرای تعهدات آمریکا در قبال ایران شانه خالی کند تا بتواند نظام تحریم را برگرداند گرچه ترامپ از پیش قدم شدن آمریکا در برهم زدن توافق هسته ای خودداری می کند اما تصمیمی که برای 15 اکتبر دارد اشتباهی استراتژیک و خطرناک است نه تنها آمریکا بلکه دوستان منطقه ای آن نیز باید هزینه آن را بپردازند و نگران اقدامات متقابل ایران باشند.

نکته جالب توجه این است که در اظهارات ترامپ و خانم هیلی دیده می شود جنبه اقتصادی لغو تحریم هاست که از نظر آنان نباید ایران به آن دست می یافت و موضوعات امنیتی جایگاهی ندارد. برجام توافق غیردائمی و 15 ساله بین ایران و آمریکاست. در این مدت آمریکا به خوبی به ایرانیان نشان داده که یکی از بدعهد ترین کشورها در اجرای توافقاتش با ایران است و این کشور تنها به توافقی پایبند خواهد ماند که منافع حداکثری و کامل این کشور را تامین کند. این موضوع به شدت ذهنیت ایرانی ها را نسبت به امریکا بدبین کرده است چه رسد به مذاکره مجدد با آمریکا بر سر برنامه هسته ای ایران و توافق هسته ای ایران. توافق هسته ای ایران با 5+1  گزینه جایگزین دارد ولی گزینه مسالمت آمیز ندارد و اقدام ترامپ توافق هسته ای را وارد مرحله بحرانی  بی ثمر خواهد کرد که هیچ برنده ای ندارد و پیامدهای آن غیر قابل قابل پیش بینی و میزان موفقیت برای تامین منافع آنان اندک خواهد بود.

انتشار اولیه: جمعه 10 شهریور 1396 / انتشار مجدد: شنبه 25 شهریور 1396