از انتقام جویی اوباما تا مصلحت جویی ترامپ

دکتر محمد مهدی مظاهری استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در پی حکم باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و در واکنش به آن چه کاخ سفید نقش مسکو در هک کردن کامپیوترهای حزب دموکرات و ایمیل ‎های هیلاری کلینتون، نامزد این حزب عنوان می کند، سی و پنج دیپلمات روسیه از این کشور اخراج شده و هم زمان با روز نخست سال جدید میلادی، به همراه اعضای خانواده شان خاک آمریکا را ترک کردند. هر چند ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، این اقدام دولت اوباما را یک "عمل دیپلماتیک غیرمسئولانه " دانست و با صرف نظر از اقدام تلافی جویانه ترجیح داد برای حرکت در مسیر ترمیم روابط مسکو و واشنگتن تا بر سر کار آمدن دونالد ترامپ صبر کند، اما به نظر می رسد وضعیت موجود در بردارنده نکات مهمی پیرامون روابط فعلی و آتی واشنگتن و مسکوست.

تعاملات روسیه و آمریکا در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما فراز و نشیب های بسیاری را طی کرد و به خصوص در چند سال اخیر متأثر از جنگ کریمه و بحران سوریه، بیشتر به سمت تنش، واگرایی و توازن قدرت پیش رفت. اوباما در جنگ کریمه از مداخله مستقیم پرهیز کرد و تنها پس از الحاق کریمه به خاک روسیه به تحریم این کشور پرداخت؛ تحریم هایی که چندان تأثیری بر اقتصاد و عملکرد روسیه نداشت و به مانعی برای کنش های فعالانه آن در مناطق مختلف تبدیل نشد. در بحران سوریه نیز اوباما کوشید خلاف رویه جرج بوش، از مداخله نظامی مستقیم در خاورمیانه خودداری کرده و این بحران طولانی را با شیوه دیپلماتیک و سیاسی حل و فصل کند. با این وجود ساعت ها مذاکرات وزرای امور خارجه روسیه و آمریکا به نتیجه ای ملموس در بحران سوریه منتهی نشد و کار به جایی رسید که آمریکا کلا از جریان مذاکرات صلح سوریه حذف شد و با توافقات سه جانبه روسیه، ترکیه و ایران، برنامه آتش بس و صلح در این کشور تدارک دیده شد و در شورای امنیت نیز به صورت قطعنامه تصویب شد. همه این مسائل  سبب شد تا دولت دموکرات آمریکا خود را بازنده رقابت با روسیه دیده و در برابر سیاست های قاطعانه و البته ثمر بخش آن احساس شکست کند.

بعد از آن که کارشناسان امنیت سایبری و برخی مقامات اطلاعات و امنیت آمریکا از نقش روسیه، در فرایند هک کردن سازمان های دموکرات برای تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات اخیر آمریکا خبر دادند، با وجود این که صحت این خبر هنوز تأیید نشده و روسیه نیز آن را رد کرده است، اوباما بار دیگر به این نتیجه رسید که هم در عرصه بین المللی و هم در عرصه داخلی و حزبی از سوی روسیه تحت فشار قرار گرفته و بنابراین لازم است در آخرین روزهای ریاست جمهوری اش به نحوی این امر را جبران کند. ضمن این که این امر برای اوباما قابل پیش بینی بود که به واسطه اتمام زود هنگام دوران ریاست جمهوری اش و روابط مثبت و نزدیک پوتین و ترامپ، این اقدام وی تأثیر بلند مدت تخریبی بر روابط دو کشور و منافع آمریکا نخواهد داشت و تنها وی را به هدفش که تنبیه روسیه بود می رساند.

حال سؤال اساسی این است که با وجود روابط پر تنش فعلی، روابط آتی آمریکا و روسیه به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت؟ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری جدید و منتخب آمریکا که کمتر از 20 روز دیگر بر مسند ریاست جمهوری این کشور می نشیند، خلاف اوباما نگرش و رویکرد مثبتی به روسیه و شخص پوتین دارد. بعد از اخراج دیپلمات های روسی توسط اوباما و پرهیز پوتین از اقدام تلافی جویانه، تصمیم وی مورد ستایش ترامپ قرار گرفت و رئیس جمهوری منتخب آمریکا آن را "بسیار هوشمندانه" ارزیابی کرد.

ترامپ در تبلیغات ریاست جمهوری خود چین را تهدید و رقیب اصلی ایالات متحده دانسته بود و مواضع وی در رابطه با جنگ تجاری با این کشور، حمایت نکردن از سیاست چین واحد و نیز مخالفت با حضور پررنگ تر چین در دریای چین جنوبی، حاکی از آن است که ترامپ روابط چندان حسنه ای با این قدرت شرق آسیا نخواهد داشت. بنابراین کاملا قابل انتظار است که  آمریکای ترامپ به طور هم زمان خود را در دو جبهه درگیر نکرده و با رویکردی مصلحت جویانه و منفعت طلبانه به روسیه نزدیک شود. ترامپ و حزب متبوعش همچون دموکرات ها داعیه حمایت از دموکراسی و حقوق بشر در سطح جهان را ندارند و بنابراین اهل مداخلات بشردوستانه هم نیستند و این امر از جمله مسائلی است که از سطح انتقادات آتی آمریکا علیه روسیه خواهد کاست. نکته دیگر این که در موضعی کاملا همسو با منافع روسیه، ترامپ منتقد گسترش ناتو است و این امر نیز می تواند به گرمی روابط آتی دو کشور کمک کند. بنابراین به نظر می رسد بر خلاف روابط تنش آمیز کنونی، چشم انداز آینده روابط دو کشور به گونه ای متفاوت رقم خواهد خورد. با این وجود نزدیک شدن احتمالی کاخ سفید به مسکو نه تنها با مقاومت هایی در داخل آمریکا مواجه خواهد شد، بلکه واکنش هایی را هم در میان متحدان قدیمی این کشور به دنبال خواهد داشت؛ رویکردی که بی شک روابط بین الملل را در سال های آتی دچار تحولات اساسی خواهد کرد.