چرا گولنیست ها با ایران دشمنی دارند؟

دیپلماسی ایرانی: سرنخ ها درباره اینکه چه کسی پشت کودتا در ترکیه بوده به طور فزاینده ای به فتح الله گولن، واعظ روحانی مورد حمایت آمریکا و حامیان او ختم می شود. با این حال تا زمانی که موضع ضد ایرانی این جنبش مورد توجه قرار نگیرد این تصویر همچنان مبهم باقی خواهد ماند.

از آنجایی که فتح الله گولن به طور سنتی اسلام شیعی را یک تهدید می داند، رویکرد ضد ایرانی او پیش از همه و در درجه نخست ریشه در نگاه ایدئولوژیک او دارد. گولن در سال 1997 در مصاحبه ای با ینی یوزیل به وضوح به این گرایش خود اشاره کرد. او در این مصاحبه از "صدور یک درک (به گفته او) متعصبانه و فرقه ای از دین به نام انقلاب اسلامی" انتقاد کرده و ایرانیان را به فرقه گرایی متهم کرده است. گولن همچنین با اشاره به رقابت تاریخی ایران و ترکیه از "توسعه طلبی پارسی در منطقه" به عنوان خطری جدی یاد کرده است. 

واقعیت این است که گولنیست ها در تمام این سال ها از ایران هراسی به عنوان ابزاری برای مقابله و کشمکش با حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) استفاده کرده اند. هاکان فیدان، رییس اطلاعات ترکیه، یکی از نزدیکان مورد اعتماد رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، در جریان گفت و گوهای صلح با شبه نظامیان کرد پ ک ک در راس حملات جنبش گولن قرار داشت. گولن پ ک ک  را یک تهدیدی ماهوی برای جنبش خود می بیند؛ به ویژه در مناطق کردنشین جنوب شرق ترکیه. بنا براین می شود گفت که اولین برخورد میان گولن و اردوغان، شاید کاملا غیرمنتظره، فوریه 2012 بر سر مساله کردها رخ داد.

داستان از این قرار بود که در پی نخستین دور از مذاکرات سازمان اطلاعات ترکیه و پ ک ک  در سال های 2009-2008 که سرانجام به مذاکرات صلحی ختم شد که اکنون شکست خورده، فیدان برای ارائه توضیحات درباره این مذاکراتی که مخالفان آن را "مذاکرات اسلو" می خواندند برای شهادت به دادگاه فرا خوانده شد. فیدان به توصیه اردوغان تصمیم گرفت که شهادت ندهد، چرا که اردوغان اعتقاد داشت بخشی از دستگاه قضایی و دادستانی با گولنیست ها در ارتباط هستند. این باور چندان هم بیراه نبود چرا که چندی بعد دادستان این پرونده به دلیل مظنون بودن به ارتباط با گولونیست ها از ترکیه فرار کرد.

از این زمان به بعد، رسانه های وابسته به گولن آشکارا انتقاد از ایران را آغاز کردند. این انتقادها شامل برخی اتهام زنی ها به تهران نیز می شد: از جمله حمایت تهران از پ ک ک. این اتهام زنی ها تا جایی پیش رفت که سفرای ایران در آنکارا نامه ای اعتراضی را به روزنامه زمان نوشتند.

همچنین مطبوعات مرتبط با گولن به طور گسترده مقاله ای از روزنامه واشنگتن پست مربوط به سال 2013 را منتشر کردند که در آن ادعا شده بود هاکان فیدان اسامی 10 تن از ایرنیانی که با سازمان اطلاعات اسراییل (موساد) همکاری می کنند در اختیار تهران قرار داده است. فیدان همچنین به ارتباط با یک گروه مخفی مرتبط با ایران به نام "سلام توحید" متهم شد. گفته می شد که حامیان گولن از سال 2010 تا 2014 تحقیقاتی را با محوریت ارتباط ایران با این گروه شبه نظامی فعال در دهه 1990 آغاز کرده بودند. در سال 2014 بود که یک دادستان ترکیه ای دستور بازداشت افرادی که در این تحقیقات دست داشتند را به اتهام شنود غیرقانونی صادر کرد. ماموران پلیس مرتبط با گولن متهم شدند که در جریان این تحقیقات بیش از 2500 نوار صوتی حاوی مکالمات اعضای انجمن های شیعه ترکیه، روزنامه نگاران، وزرا، وزارت اطلاعات و حتی اردوغان را جمع آوری کرده اند. در کیفرخواست دادستان که اوایل سال جاری میلادی تکمیل شد به دخالت روسای پلیس، دادستان ها و قضات در این مساله اشاره شده و از این اقدامات به عنوان "توطئه" نام برد. بعدها اعلام شد که هدف این توطئه نه فقط فرایند صلح با کردها بلکه ابتکار مبادله سوخت هسته ای 2010 با ایران بوده که به طور مشترک توسط رجب طیب اردوغان و لولا داسیلوا، رییس جمهوری برزیل، دنبال می شد. همچنین بعدها گزارش های زیادی از تلاش دیپلمات های وابسته به جنبش گولن برای تخریب روابط آنکارا ـ تهران منتشر شد. همچنین گولنیست های سنی کاملا سیستماتیک از ایران به عنوان سپری برای تلاش های خود به منظور تعامل با بدعت های مطرح شده توسط جامعه علوی استفاده کرده اند. بیشتر ناظران زمانی که دولت ترکیه دستور تعطیلی 13 انجمن علوی را صادر کرد شگفت زده شدند. با این حال بنا بر اعلام علی کنعان اوغلو، نماینده سابق حامی کردها و بنیاد علوی، این انجمن ها در واقع نهادهای مرتبط با گولن بودند. کنعان اوغلو به المانیتور گفته که این انجمن ها برای همکاری با حزب عدالت و توسعه تامین مالی می شدند و هدفشان جذب علوی ها برای مقابله با ایران بوده است.     

با این حال بایرام سینکایا از دانشگاه ییلدریم بیاتزی مخالف این ایده است که نهادهای علوی برای مقابله با نفوذ ایران تشکیل شده اند. او به المانیتور می گوید که جنبش گولن به نام مقابله با نفوذ ایران در میان علویان در واقع نفوذ خود را در میان علویان توسعه می داد.

و در نهایت اینکه، گولن با استفاده از احساسات ضد ایرانی در ایالات متحده و اسراییل و ایستادن در کنار سیاست های واشنگتن و تل آویو در برابر ایران، تبعید خودخواسته خود را در پنسلوانیای امریکا طولانی تر کرده است. در واقع گولن علاوه بر هدف قرار دادن ایران به عنوان ابزاری برای تضعیف اردوغان، از این مساله به عنوان راهی برای ایجاد روابط حسنه با ایالات متحده استفاده می کند.

به نظر می رسد که گولنیست ها نقش محوری در به زمین زدن رضا ضراب، تاجر ایرانی ـ ترکیه ای داشتند، کسی که اکنون به اتهامات مختلفی از جمله دور زدن تحریم ها علیه ایران در ایالات متحده در بازداشت است. دسامبر 2013 بود که پلیس و دادستان ها ترکیه ای مرتبط با جنبش گولن اتهاماتی را علیه رضا ضراب و سه وزیر دولت اردوغان مطرح کردند. این اتهامات حول نقش ضراب در دور زدن تحریم ها علیه ایران در موضوع پرداخت پول واردات گاز طبیعی ایران از طریق تحویل فیزیکی طلا بود. این جنجال در نهایت با دخالت اردوغان پایان یافت اما در نهایت سه تن از وزرای دولت استعفا دادند.

با توجه به تشدید تنش های میان ترکیه و ایالات متحده بر سر استرداد فتح الله گولن، به ویژه پس از سازش اخیر در روابط آنکارا ـ مسکو، واشنگتن نیاز دارد که مسیر آینده ترکیه را در نظر بگیرد. به این ترتیب ممکن است که سرنوشت فتح الله گولن در نهایت روابط آینده ترکیه، ایالات متحده و ایران را تحت تاثیر قرار دهد.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 30            

انتشار اولیه: دوشنبه 18 مرداد 1395 / انتشار مجدد: شنبه 30 مرداد 1395