سایه جدال اردوغان - گولن بر آینده ترکیه

دیپلماسی ایرانی: مدتی است که همکاری چندین ساله حزب عدالت و توسعه و «جماعت» آقای گولن جای خود را به تقابل و رویارویی با یکدیگر داده است. اختلاف و رویارویی از زمانی شروع شد که حزب عدالت و توسعه برنامه های اصلاحی خود در زمینه آموزش و پرورش را اعلام کرد. زیرا حزب عدالت و توسعه در قالب آن اصلاحات مراکز آموزشی آمادگی  برای کنکور دانشگاه را از صحنه حذف می کرد.

«جماعت» گولن که دارای یکی از گسترده ترین شبکه های آموزشی در این زمینه در سراسر ترکیه بود و هم نیروهای انسانی و هم درآمد قابل توجهی را از این طریق به دست می آورد، احساس خطر کرد. این اصلاحات ممکن بود ضربه سنگینی به آینده «جماعت» بزند. بنابراین آقای فتح الله گولن بارها به آقای آردوغان و حزب عدالت و توسعه تذکر داد که دست از چنین اصلاحاتی بردارند. پس از اینکه جواب منفی دریافت کرد موضع گیری های خود را که تا آن زمان هم پیمان استراتژیک اردوغان بود تغییر داده و شروع به فعالیت ضد اردوغان و حزبش کرد. نیروهای جماعت که نزدیک به چهل سال بود که در سیستم و پست های مهم رخنه کرده بودند، در زمان حاکمیت حزب عدالت و توسعه به صورت خیلی گسترده در ارگان هایی مثل قوه قضائیه، نیروهای پلیس، سازمان اطلاعات، دانشگاه ها و غیره نفوذ بیشتری پیدا کردند. افراد با نفوذ «جماعت» در خنثی سازی کودتاهای احتمالی علیه اردوغان و حزبش نقش حیاتی بازی کرده و گاه از این قدرت سوءاستفاده کرده، علیه مخالفین جماعت نیز پرونده سازی های کرده و خیلی ها را دستگیر و راهی زندانها کردند. کار به جایی رسیده بود که در محافل دانشگاهی، مطبوعاتی و غیره «ترس و وحشت» ایجاد کردند.

اما با اعلام برنامه اصلاحات آموزش و پرورش، پیمان استراتژیک بین «جماعت» و حزب عدالت و توسعه جای خود را به تقابل و رویارویی قرارداد. «جماعت» آقای گولن که قریب به چهار دهه است در زمینه آموزش و پرورش فعالیت می کند نه تنها در ترکیه بلکه در بسیاری از کشورهای جهان از امریکا تا ژاپن، از افغانستان تا افریقای جنوبی حضور فعالی دارد به جز ایران. قریب به ده سال تلاش کردند ولی نتوانستند از مقامات ایران مجوز فعالیت در این زمینه بگیرند. زیرا بنیان های فعالیت های آموزشی این «جماعت» مخالف و در تضاد با آموزه های مذهب شیعه بود.

موضع گیری های مخالف «جماعت» در زمینه های مختلف مثل «روند صلح با کردها» که با تشکیل پرونده «ک.ج.ک» قریب پنج هزار نیروی فعال سیاسی کرد را دستگیر کرده و به زندان انداختند، مشهود بود. حتی تا جایی جرات به خرج دادند که آقای هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه که از طرف دولت مامور ملاقات و مذاکره با سران پ.ک.ک در «اسلو» شده بود را تحت تحقیب قرار داده و به دنبال دستگیری اش افتادند. پرونده های دیگری را علیه یکسری گروه های اسلامی که راه و روش جماعت را تایید نمی گردند تشکیل داده و راهی زندان کرد. از طرف دیگر با قدرتی که به دست آورده بودند به سایر نیروهای سیاسی-اجتماعی فشار آوردند. در نتیجه عده ای زیادی را دشمن خود کرده بودند.

اما خطای استراتژیک «جماعت» این بود که با امریکا همراه شده و سعی کرد اردوغان را از قدرت برکنار کند. در 17 دسامبر سال گذشته پرونده پرجنجال فساد مالی چهار وزیر را رو کرده و دستگیری هایی را شروع کردند. امریکا رفتارهای مستقل اردوغان در بعضی موارد از جمله اعطای اجازه تردد پول ایران تحریم شده و انعقاد قراردادهای بلند مدت نفتی با کردستان که پول آن نه در بانک های امریکا و اروپا بلکه در حسابی نزد هالک بانک ترکیه جمع می شد را رصد می کرد. بنابراین تحریم ها علیه ایران در حساس ترین برهه از طرف اردوغان خنثی شده بود. گرچه این امر برای ایران هم هزینه بر بود ولی چاره ای دیگر وجود نداشت. از طرف دیگر موضع گیری های منفی اردوغان علیه اسرائیل روز به روز شدیدتر شده و روابط دو کشور از لحاظ دیپلماتیک به حداقل کاهش یافته است.

امریکا با استفاده ابزاری از «جماعت» پرونده ها را تشکیل داده و برای سرنگونی اردوغان و حزب عدالت به کار انداخت. آقای اردوغان و حزب عدالت و توسعه اگر ضعف نشان می داد قطعا هم برای خودش و هم برای حزبش خطر بزرگی به وجود می آمد و همچنین ثبات و استقراری سیاسی و اقتصادی که طی سال های گذشته به دست آمده بود از بین می رفت. «جماعت» از بعد بقاء وارد این درگیری و رویارویی شد و همچنین اردوغان و حزب عدالت و توسعه. یعنی حاصل جمع جبری این بازی صفر نخواهد بود و یک برنده خواهد داشت.

این درگیری و رویارویی تاثیر زیادی بر سیاست داخلی و تا حدودی نیز بر سیاست خارجی ترکیه دارد و خواهد داشت. اردوغان این رفتار و موضع گیری های «جماعت» را در مرحله اول به مثابه خیانت به وطن و در مرحله دوم هم خیانت به هم پیمانی بین آنها تلقی کرد. بنابراین به شدت به دنبال حذف کامل «جماعت» از سمت ها و مراکز حساس و مهم کشور است. تصمیم اردوغان بر این است که سران جماعت را از بدنه آن جدا کرده و افراد مورد اعتماد را به رهبری «جماعت» بنشاند. «جماعت» اکنون در قبال حملات اردوغان تقریبا تنها مانده است زیرا در گذشته فشاری که بر گروه های سیاسی-اجتماعی، مطبوعاتی و غیره ایجاد کرده بود، جز عده معدودی، نه تنها کسی حاضر نیست از آنها پشتیبانی کند، بلکه عده زیادی این روند را تایید کرده و خوشحال هم هستند.

سران «جماعت» تصمیم دارند تا آخر مقاومت کنند و این مسئله تا مدتی دیگر تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ترکیه را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. «جماعت» با مطرح کردن مباحثی مثل مبارزه با فساد مالی، مبارزه برای توسعه دموکراتیک و آزادی بیان و مطبوعات سعی دارد سایر نیروهای سیاسی و اجتماعی را همراه خود سازد که تاکنون نتوانسته موفقیتی به دست آورد. گروه های زیادی علیه «جماعت» به خاطر مدرک سازی و کارهای غیرقانونی که در پی آن دستگیر و زندانی شده بودند، اقامه دعوا کرده اند. «جماعت» که نتوانست همکاری نیروهای داخلی را همراه خود سازد، سعی دارد با استفاده از ابزارهایی مثل اتحادیه اروپا و امریکا بر دولت اردوغان فشار آورد.  

بدون تردید اردوغان نیز در خنثی کردن کودتاهای محتمل نظامی از نیروهای «جماعت» استفاده زیادی برد و همچنین «جماعت» نیز از فرصت پیش آمده همه جانبه استفاده کرد و نیروهایش را در تمامی مراحل حساس اداری در ارگان های مختلف گماشته بود که اردوغان در اظهار ناراحتی اش در قبال این رفتار آنها گفته بود که "هرچه خواستند مگر بهشان نداده ایم؟" عملیات علیه «جماعت» و دستگیری سران آن محدود به داخل کشور نخواهد ماند. از اظهارات رئیس جمهور چنین به نظر می رسد که پرونده ها برای استرداد سران و کسانی که به خارج فرار کرده اند در حال تکمیل است. بنابراین این نزاع بین حزب عدالت و توسعه و «جماعت» بر آینده تحولات داخلی و خارجی ترکیه تاثیرگذار خواهد بود. آقای اردوغان در صورت حذف این گروه ازعرصه سیاست، برنامه های آینده خود را در راستای چشم انداز 2023 راحت تر اجرا خواهد کرد. زیرا مبارزه با این گروه را به مثابه مبارزه برای استقلال کشور مهم می داند. آقای اردوغان طی 12 سال حکومتش چندین خطر کودتای نظامی و توطئه های دیگر سیاسی را پشت سر گذارده است که این آخرین و خطرناکترین تهدید برای وی و حزبش بوده است. 

انتشار اولیه: چهارشنبه 26 آذر 1393 / انتشار مجدد: پنج شنبه 4 دی 1393