ضرب شست اردوغان به رفیق قدیمی

دیپلماسی ایرانی: رجب طیب اردوغان که در اواخر دوران نخست وزیری خود در پی بسته شدن تعدادی از مدارس وابسته به فتح الله گولن با بحران داخلی نسبتا شدیدی از سوی جنبش گولن روبه رو شد و خود نام «دولت یا دسته موازی» بر آن نهاد از دسامبر ۲۰۱۳ تاکنون به همین اتهام صد ها نفر از افراد وابسته به جماعت گولن که در نهادهای انتظامی و قضایی شاغل بودند را از کار برکنار یا در همین نهاد ها جابجا کرده و زمینه بازداشت ده ها تن دیگر را فراهم کرده است.

اردوغان پس از رسیدن به ریاست جمهوری نیز مبارزه علیه فتح الله گولن را با سرعت و ابعاد بیشتر و جدیدتری ادامه داده و در سالگرد بحران فساد مالی در دسامبر ۲۰۱۴ به دستور وی، قوه قضاییه و پلیس با انجام چند عملیات، ده ها نفر از طرفداران گولن که در میان آن ها خبرنگاران، بازیگران، نویسندگان و افرادی از پلیس و قوه قضاییه نیز وجود داشت، به اتهام مشارکت در کودتا علیه دولت ترکیه، ترور، شنودگذاری در دفتر کار مقامات دولتی، جاسوسی برای مخالفان خارجی و داخلی، همکاری با اسرائیل و امریکا، بازداشت، محاکمه و روانه زندان های این کشور کرد یا در انتظار محاکمه بسر می برند. به موازات این تحرکات اردوغان، حکم دستگیری فتح الله گولن ۷۳ ساله، دوست قدیمی او که اینک به دشمن شماره یک او تبدیل شده و از سال ۱۹۹۱ درپنسیلوانیای آمریکا در تبعید زندگی می کند، روز ۱۹ دسامبر ۲۰۱۴ به صورت غیابی صادر شد. همزمان با پیگیری استرداد گولن از طریق اینترپل، پرونده بازگردندان گولن از پنسیلوانیای امریکا برخلاف رویه مرسوم نه از کانال وزارت خارجه بلکه مستقیما از طریق وزارت دادگستری ترکیه به وزارت دادگستری امریکا تحویل داده شد. گفتنی است بر اساس قرارداد معاضدت قضایی و انتقال محکومین فیمابین ترکیه و امریکا، دو کشور موظف به بازگردندان افرادی هستند که مجرم تشخیص داده شده اند. حکم بازداشت و حبس گولن که توسط دادستانی استانبول صادر شده، همزمان به امریکا و ۱۹۰ کشور دیگر نیز ارسال شده است.

گمانه زنی ها درباره سرنوشت گولن

در همین اوضاع و احوال اردوغان در نشستی که دسامبر ۲۰۱۴ در کاخ جدید ریاست جمهوری ترکیه موسوم به «کاخ سفید» برگزار شده بود، درباره مذاکره با اوباما پیرامون تحویل گولن از سوی امریکا به ترکیه در آینده نزدیک خبر داد. این در حالیست که برخی ناظران معتقدند که این احتمال وجود دارد که در صورت فشار آمریکا در مورد تحویل دادن گولن به ترکیه، وی به کشور آفریقایی ماداگاسکار که گولن طرفداران و مدارس زیادی در آنجا دارد - و از سوی دولت این کشور حمایت می شود - عزیمت کند.

عده ای نیز معتقدند گولن همچون عبدالله اوجالان احتمالاً حتی قبل از انتخابات پارلمانی خرداد سال ۱۳۹۴ به ترکیه تحویل داده خواهد شد. برخی نیز معتقدند که محتمل است فتح الله گولن عازم کانادا شود. این عده دلیل چنین تصمیم احتمالی از سوی گولن را عدم وجود قرارداد استرداد مجرم نیروهای ین میان ترکیه و کانادا می دانند. دلیل دیگر برای چنین تصمیمی را کمک روحانی سابق مسلح ترکیه به گولن مطرح می کنند. نیروهای امنیتی ترکیه که به این اطلاعات دست یافته اند معتقدند اگر گولن به کانادا برود به عنوان یک از حلقه های ارگنه کن تحت حفاظت آن ها خواهد بود. گفتنی است تحرکات جدیدتری از سوی اردوغان و متحد نزدیکش احمد داود اوغلو از اواخر ماه ژانویه در چند شهر از جمله آنکارا و استانبول علیه گولنیست ها با شدت بیشتری آغاز شده و منجر به دستگیری ده ها نفر دیگر از افراد وابسته به جماعت گولن در نهادهای قضای و انتظامی شده است و کماکان این دستگیری ها ادامه دارد. در میان بازداشت شدگان علاوه بر صد ها پلیس و چندین قاضی، رییس مرکز گفتگوی نویسندگان و خبرنگاران در منطقه ایوب استانبول، سردبیر روزنامه زمان، رییس شبکه تلویزیونی سامان یولو و برخی دیگر از نهادهای غیردولتی و افراد وابسته به گولن و ده ها روزنامه نگار حضور دارند. در سرلوحه عملیات علیه افراد گولن دستگیری کسانی قرار دارد که در عملیات شنودگذاری در اتاق کار و منزل اردوغان و برخی دیگر از مقامات ترکیه دست داشته اند. اعترافات این اشخاص اطلاعات موثر و زیادی در اختیار اردوغان و دولت ترکیه قرار داده است. برخورد تند پلیس و قوه قضاییه و نیروهای امنیتی با طرفداران گولن در حال حاضر نیز ادامه دارد و بنظر می رسد تا قبل از انتخابات پارلمانی ژوئن سال جاری با سرعت و ابعاد وسیع تری ادامه یابد.

هرچند که از سوی حامیان گولن و طرفداران دموکراسی، تجمعات اعتراضی علیه این گونه اقدامات دولت در برخی شهرهای ترکیه نیز صورت گرفت اما این تحرکات مانع از تخت گاز رفتن اردوغان در سرکوب گولنیست ها نشد و در دوره پسانخست وزیری اش، عریان تر و گسترده تر، علیه یار قبلی خود اقدام کرد و با کشیدن شمشیر به صورت کامل از نیام از مسیر دموکراسی فاصله گرفت. با چنین رویکردی، اردوغان برای اثبات این نظریه که «سیاست پدر و مادر نمی شناسد» و «هدف، وسیله را توجیه می کند» همۀ تلاشش را کرد. واقعیت اینست که اردوغان قصد دارد با این اقدام علاوه بر خطرناک جلوه دادن گولن برای ترکیه، برخورد با وی را موضوعی امنیتی و حقوقی نشان اقدامات دهد و نه سیاسی.

واکنش ها به تحرکات ضدگولنی اردوغان

همه مخالفان اردوغان و از جمله هدایت کاراچا، رئیس شبکه خبری سامان یولو که از دسامبر ۲۰۱۴ و در پی حمله نیروهای ترکیه به رسانه های خبری که مدتی نیز از سوی پلیس بازداشت شده بود در اظهاراتی پرونده سازی علیه گولن و رسانه های حامی او را با انگیزه سیاسی دانستند. در بعد خارجی نیز فدریکا موگرینی و یوهانس هان، مسئول سیاست خارجی و کمیسر توسعه اتحادیه اروپا، اقدام دولت ترکیه در بازداشت ده ها روزنانه نگار را «ناقض موازین آزادی رسانه ها» برشمردند. کمیته حمایت از روزنامه نگاران نیز که نهادی بین المللی و مقر آن در آمریکا است، در سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ ترکیه را در صدر فهرست کشورهایی قرار داد که روزنامه نگاران را دستگیر می کنند. گفتنی است که جایگاه ترکیه در سال ۲۰۱۴ از این لحاظ ده پله سقوط کرده است.

اردوغان پس از صدور حکم تعقیب و بازداشت فتح الله گولن به اتهام رهبری کودتا و ترور، حتی انتقادات شدیدی علیه انتقاد اتحادیه اروپا از شیوه برخورد با مخالفان به عمل آورد. احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه نیز در واکنش به انتقاد اتحادیه اروپا، این اتحادیه را به «بازی کثیف» علیه ترکیه متهم کرد. در همین راستا، رئیس جمهوری ترکیه نیز دستگیری ها را قانونی خوانده و مدعی شد بازداشت شدگان با «توطئه» براندازی دولت در ارتباط بوده اند. وی با متهم کردن مخالفان خود به همکاری با بیگانگان گفت: حامیان گولن در این کشور به نیروهای سرویس اطلاعات اسرائیل ملحق شده اند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در نشست «انجمن صنعتگران و تجار» در استانبول گفت: مردمی که از این «ساختار موازی» حمایت می کنند باید بدانند که این ساختار با چه کسی یا نهادی همکاری می کند. اگر نمی توانند ببینند که این ساختار موازی با موساد همکاری می کنند، شرم بر آن ها باد.

اردوغان حامیان فتح الله گولن را به شنود غیرقانونی و تلاش برای کودتا متهم می کند که از زمان افشای تحقیقات گسترده درباره فساد مالی مقامات ارشد آنکارا در دسامبر سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شده است. اردوغان گفت: طرفداران گولن اجازه نمی دهند دیگر سازمان ها و انجمن های مذهبی فعالیت کنند. دربارۀ این اتهامات، افرات اویو یهودی الاصل، محقق موسسه مطالعات خاورمیانه وابسته به دانشگاه بارایلان اسرائیل، در یادداشتی تحت عنوان مذاکرات یهودی فتح الله گولن می نویسد: گولن با اسرائیل و لابی یهودی ها در امریکا ارتباط دارد و از سوی آن ها به صورت جدی و گسترده حمایت می شود و با افراد ذی نفود لابی یهودی آشنا شده است. وی با اشاره به مذاکرات پنهانی گولن با یهودیهای ذی نفوذ در ترکیه و سایر کشور ها می نویسد: آبراهام فوکسمان رییس اتحادیه مبارزه با انکار و بهتان علیه یهودیان در آمریکا و از مخالفان اردوغان و حزب عدالت و توسعه، گولن را با افراد ذی نفوذ یهودی در امریکا آشنا کرده است. یاکوبس یکی از افراد حلقه ارتباطی گولن با یهودی ها در رابطه با این دیدار ها می گوید: برخی افراد خواستار آشنا شدن ما با گولن بودند، در این دیدار ها من، آبراهام فوکسمان و دوست دیگری حضور داشت، کسانی که با ما دیدار کردند از ما خواستند ترتیبی بدهیم تا گولن با افراد ذی نفوذ سطح بالا در واشنگتن دیدار کند، ما هم این کار را انجام دادیم. زمانی که در استانبول با گولن دیدار کردیم (قبل از سال ۱۹۹۹) او خواستار برقراری ارتباط با اسرائیل و یهودی ها شد. پس از مدتی در نیویورک با دستیار گولن دیدار کردیم. گفتنی است گولن در حادثه کشتی مرمره که ۹ تبعه ترک به دست سربازان اسرائیلی کشته شدند، جانب اسرائیل را گرفت و از دولت ترکیه انتقاد کرد.

ترور ناکام دختر اردوغان و دفتر ۱۵۰ میلیون دلار پسر او

همزمان با تشدید عملیات دستگیری افراد وابسته به گولن و افشای پشت پرده ماجرای کودتای ادعایی توسط جماعت گولن از سوی دولت ترکیه، فردی بنام فوات آونی که اخبار دست اول دولتی را در صفحۀ توئیتر خود منتشر می کند از لو رفتن طرح ترور سمیه اردوغان دختر رییس جمهورترکیه خبر داد. براساس اخبار اعلام شده فتح الله گولن حکم اعدام دختر اردوغان را صادرکرده است. در طرح ترور دختر اردوغان که آخر ژانویه قرار بود اجرا شود مقرر شده بود که برای اجرای آن شخصی از امریکا به ترکیه بیاید و اطلاعات مربوط به سمیه اردوغان توسط یکی از محافظان او که وابسته به دولت موازی بوده به وی داده شود تا او طرح ترور را به اجرا بگذارد. در همین حال یک روزنامه ترکیه ای فاش کرد که پسر اردوغان، در گران ترین جای این کشور دفتری به ارزش ۱۵۰ میلیون دلار دارد. روزنامه «سوزجو» نوشت، بلال اردوغان، پسر رئیس جمهور ترکیه، شرکت هایی که در زمینه حمل و نقل دریایی داشت را به دفتر جدیدش در منطقه «بلربی» منتقل و ساختمان چهار طبقه ای با مساحتی بالغ بر ۱۰ هزار و ۵۰۰ متر مربع در آن احداث کرده است. خرید زمین و احداث ساختمان در این منطقه، ۳۴۰ میلیون لیره ترکیه (معادل ۱۵۰ میلیون دلار) هزینه داشت. همچنین دفتر شرکت انتقال نفت که صاحب آن «ضیاء ایلجان» شوهر خواهر اردوغان و «مصطفی اردوغان» عموی رئیس جمهور است، به منطقه «توزلا» در اسلامبول منتقل شده است. شرکت سهامی «بی. ام. زی» که در زمینه حمل و نقل دریایی و ساخت کشتی فعال است، نیز به نام بلال اردوغان، مصطفی اردوغان و ایلجان، در اسناد تجاری ثبت شد. روزنامه چپگرای سوزجو تاکید کرد: خاندان اردوغان، در زمینه حمل و نقل دریایی بسیار پیشرفت کرده و با امضای قراردادهای تجاری با برخی کشور ها و رژیم اسرائیل به ثروت رسیده اند.

تحلیل نهایی

از شیوه برخورد و رفتارهای رجب طیب اردوغان رییس جمهور و احمد داود اوغلو، نخست وزیر همراه و تحت سایه اردوغان در صحنه داخلی ترکیه اینگونه می توان برداشت کرد که تندروی آن ها و حزب حاکم عدالت توسعه با جماعت گولن و احزاب مخالف در وادی سخن و عمل در مرحله پیش از انتخابات پارلمانی شدت خواهد یافت. جنبه مثبت صحنه سیاسی ترکیه این است که به موازات ادامه دستگیری ها، بازداشت ها، محاکمات و زندانی کردن افراد وابسته به فتح الله گولن که عمدتا در متن نهادهای انتظامی، قضایی و محافل رسانه ای ترکیه حضور دارند، مخالفان دولت نیز از امکان انعکاس دیدگاه ها و انتقادات خود از عملکرد و شیوه مواجهه دولت برخوردارند.

هدف اصلی اردوغان پیروزی قاطع حداکثری درانتخابات پارلمانی ۷ ژوئن یعنی کسب حداقل کسب دو سوم کرسی های مجلس ملی ترکیه و هدف فرعی وی تضعیف احزاب مخالف و از صحنه بدر کردن جماعت گولن است. هرچند که این رویکرد اردوغان همانگونه که داوداوغلو اعتراف می کند سبب نزدیکی احزاب مخالف با فتح الله گولن شده است. این درحالیست که آن ها هیچ سنخیت ایدولوژیکی و سیاسی با یکدیگر ندارند و صرفا بر پایه نظریه «دشمن دشمن من، دوست من است» می توانند تا زمان رسیدن احتمالی به قدرت، اتحادی تاکتیکی با یکدیگر برقرار کنند.

اگر چینش قطعات پازل پیروزی در انتخابات مجلس توسط اردوغان و داود اوغلو به گونه ای باشد که اکثریت مردم ترکیه از عملکرد آن ها در مواجهه با جماعت گولن، کرد ها، علوی ها رضایت نسبی داشته باشند، از آنجا که نسبت به برنامه ها و عملکرد اقتصادی حزب حاکم نگاه نسبی مثبتی وجود دارد احتمال پیروزی تیم اردوغان در انتخابات پارلمانی افزایش خواهد یافت.

یکی از دلایل کلیدی تلاش اردوغان برای کسب دو سوم کرسی های مجلس آتی از سوی حزب عدالت و توسعه، ایجاد اصلاحات در قانون اساسی با هدف برقراری نظام ریاستی و افزایش اختیارات ریاست جمهوری است که احزاب مخالف متحدانه در برابر این طرح ایستادگی کرده اند و کماکان با این تغییر مخالفت خواهند کرد. هر چند می توان نسبت به کسب اکثریت نسبی (۱+۵۰) کرسی های مجلس بعدی توسط حزب حاکم عدالت و توسعه تا حدزیادی امیدوار بود اما رسیدن به سقف دوسوم کرسی ها را حداقل در شرایط کنونی صحنه سیاسی ترکیه، نمی توان بصورت دقیق پیش بینی کرد. در عین حال اردوغان برای پیروزی تمام عیار در انتخابات پارلمانی از همه داشته هایش از جهات پوپولیستی، واقع گرایی، دین، مذهب، قومیت، ملیت، تاریخ استفاده می کند.

انتشار اولیه: شنبه 1 فروردین 1394 / انتشار مجدد: سه شنبه 11 فروردین 1394