سوریه در کما

نصرت الله تاجیک، دیپلمات سابق و تحلیلگر مسایل بین الملل

دیپلماسی ایرانی

1.  خیلی وقت بود که این سئوال برایم مطرح بود که چرا روس ها با سوابق حضورشان در لیبی و سرمایه گذاریشان در ارتش، صنایع نظامی و اقتصاد این کشور با رای ممتنع خود در قطعنامه 1973 شورای امنیت سازمان ملل در مورد لیبی زمینه حمله نظامی غرب به این کشور را فراهم کردند و یک موقعیت استراتژیک و سرزمین وسیع با منابع نفتی قابل توجه را از دست دادند؟ برای اطلاع خواندگان عزیز اشاره می کنم در تاریخ 17 مارس 2011 مطابق با 27 اسفندماه 1389 و بر اساس ماده 42 فصل هفتم منشور ملل متحد قطعنامه 1973 را برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی، با رأی ممتنع چین، روسیه، برزیل، هند و آلمان به تصویب رسید. روس ها بعدا خود به این نتیجه رسیدند که اشتباه کردند که این قطعنامه را وتو نکردند، اما همچنان برای من مبهم بود. به تازگی در منابع غربی خواندم که مدودوف، رئیس جمهور وقت روسیه برای رعایت حال رئیس جمهور فرانسه و این که نمی خواست وی را برنجاند تصمیم گرفت روسیه از حق وتوی خود استفاده نکند. این گونه موارد در تعاملات بین المللی مرسوم و اشتباه برآورد همیشه وجود دارد.
2.  اما همین تجربه باعث شد روس ها چنین اشتباهی در صحنه سوریه نکرده و نه فقط صحنه این کشور را به رقیب آمریکائی خود واگذار نکردند، بلکه با حضور قوی تر خود در این کشور از توانمندی مذاکراتی خود با آمریکا بهره برده و حتی سایر مشکلاتشان با غرب و امریکا به ویژه مسئله اوکراین را نیز با استفاده از اهرم حضور در سوریه حل کنند. نگاهی به روند استفاده روسیه از قدرت نظامی در سیاست خارجی حاکی از آن است که در ١٥ سال گذشته بر خلاف مدودوف، پوتین که دارای شخصیتی انعطاف ناپذیر، مصمم، استراتژیک، متهور و شجاع است بیش ازپیش به استفاده از قدرت نظامی برای رسیدن به اهداف داخلی و خارجی خود متکی بوده است؛ روندی که با حمله روسیه به چچن در سال ١٩٩٩ آغاز شد، سپس در سال ٢٠٠٨ به گرجستان رسید و در سال ٢٠١٤ نیز شامل حال اوکراین شد و هم اکنون نیز دخالت نظامی در سوریه، نقطه عطفی در سیاست خارجی سال ٢٠١٥ این کشور است که به درستی محاسبه شده بود که بسیاری از کشورهای جهان که مداخلات نظامی قبلی او را محکوم می کردند، اما اکنون از مداخله نظامی روسیه برای مبارزه با تروریسم در سوریه حمایت می کنند. این اقدام باعث شده که به انزوای بین المللی روسیه پایان داده شده و این کشور بار دیگر به صحنه جهانی بازگشته است؛ زیرا جهان اکنون به روسیه نیازمند است.
3.  اما متقابلا روس ها معتقدند که آمریکائی ها در مسئله سوریه جدی نیستند و وقت گذرانی می کنند. اتفاقا ورود جدی تر و نظامی روسیه به صحنه سوریه به نفع ما شد و هم از هزینه های مادی و معنوی ما کاست و هم به اقدامات یک طرفه امریکا در این کشور شکل و سامان بخشید و تحرکات آمریکا و هم پیمانان منطقه ای اش را قانونمند کرد، تا قوانین بازی را رعایت کنند. از سوی دیگر با توجه به مشکلاتی که دیوار بی اعتمادی بین ایران و آمریکا ایجاد کرده و قدرت پائین مصالحه دو کشور به دلایل تاریخی و سیاسی، طبیعی بود که امریکا حاضر به پذیرش نقش مثبت و رسمی ایران در تحولات این کشور نباشد و راحت تر بتواند با روس ها کنار بیاید و از آنها امتیاز بگیرد و امتیاز بدهد.

با این سه مقدمه در تجزیه و تحلیل اوضاع سوریه و روندی که این کشور در صحنه میدانی و سیاسی طی می کند و همچنین عملکرد دولت های ذی مدخل منطقه ای و فرامنطقه ای باید نگاهی از بیرون به داخل سوریه داشته باشیم و خود را اسیر نگاه محدود و درونی زد و خورد گروه ها و دست به دست شدن مناطق این کشور نکنیم. زیرا در حالت کنونی و اشتباهاتی که ترکیه وعربستان در ایفای نقش خود مرتکب شده و این نیز به نوبه خود باعث ایجاد تغییراتی در صحنه سوریه در زمینه نحوه و چگونگی حضور بازیگران شده است، عناصر تاثیرگذار تغییر طیف و شکل داده اند. درست است که در مباحث منطقه ای ایران در یک سمت و عربستان در سوی دیگر قرار دارند، اما می توان صحنه سوریه را از تهدید به فرصت تبدیل کرد همان گونه که روس ها این بازی را آغاز و نسبتا دارند، آن را به سرانجام مطلوب می رسانند. در این برهه دو اتفاق می تواند کمک کننده باشد:

1.  آمریکا هنوز به نیروی قابل سوری که بتواند روی آن سرمایه گذاری کند دست نیافته است. بنابراین همچنان در زمینه سرنوشت و ماندن یا نماندن اسد انعطاف دارد.
2. با توجه به اینکه آمریکایی ها در صدد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری هستند که این موضوع برای آنها از پرونده سوریه بیشتر ارزش دارد. بنابراین با توجه به مشغولیت هایی که در داخل آمریکا متوجه دولت اوباما شده است و رقابت شانه به شانه کلینتون و ترامپ، به نظر نمی آید که واشنگتن بخواهد پیش از تعیین رئیس جمهور و تیمش نگاه خود را به روی پرونده سوریه معطوف کند و در مجموع اراده جدی از سوی آنها نمایان نخواهد شد این پرونده فعلا در کما خواهد بود.

انتخابات آمریکا نه تنها برای داخل و غربی ها، بلکه برای کشورهای درگیر با سیاست های ایالات متحده (اعم از متحدان و غیر متحدان) در منطقه و فرا منطقه اهمیت زیادی دارد. به گونه ای که کشورها منتظر هستند ببینند چه کسی وارد کاخ سفید خواهد شد تا در نهایت سیاست های خود را بر وزن حضور و سیاست های وی تنظیم کنند. همچنین باید دانست حضور سازمان ملل در مذاکرات صلح سوریه یک نوع حضور دیپلماتیک و همیشگی خواهد بود. اما این که بگوییم با این روند و راهکار به سر منزل مقصود خواهیم رسید، پاسخ کاملاً منفی است. زیرا در ارزیابی رفتار بازیگران دخیل در پرونده سوریه:

1.  ترک ها همانند گذشته نمی توانند در سوریه فعالیت کنند؛ زیرا آنها در طول این سال ها به خوبی متوجه شده اند که آنچه در ذهن خود داشته اند، محقق نخواهد شد و نسبت به همسایگان خود تماماً منفی نگری کرده اند.
2. در امتداد آنها سعودی ها هم همین احساس را دارند.
3. روس ها هم در خصوص پرونده سوریه محافظه کاری هایی را در مواجهه با محافظه کاری و جدی نبودن آمریکای ها در نظر گرفتند. یکی از این موارد، انتظار برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهد بود. روس ها امکانات میدانی خود را به سوریه انتقال دادند و از سوی دیگر توان مذاکره با آمریکا را ایجاد کردند. اما حقیقت این است که غربی ها خیلی دیر به این نتیجه رسیدند که باید زودتر از عنصر مذاکره استفاده می کردند. حتی اگر موضوع برکنار شدن اسد چند سال پیش منتفی قلمداد می شد، زودتر به نتیجه می رسیدند.
4.  علاوه بر آن اروپا هم با توجه به مسائل و مشکلات خاص خود از جمله خروج بریتانیا از اتحادیه دیگر همانند گذشته انسجام درونی ندارد
5. ایران نیز کم کم به سمت سال پایانی دولت و انتخابات جدید ریاست جمهوری در سال 1396 خواهد رفت و این دست به دست شدن زمین سوریه را از کما خارج نمی سازد! و این یک اصل اقتصادی در راستای صرفه سرمایه گذاری نکردن و تخصیص منابع در دوران کما است.