برجام نقطه بازگشت ندارد

نویسنده: سید محمدصادق خرازی، سفیر پیشین ایران در سازمان ملل و فرانسه

دیپلماسی ایرانی: سال ۹۴ در تاریخ دیپلماسی جهان سالی منحصر بفرد است؛ سالی که توافق هسته ای ایران زلزله ای دیپلماتیک در سپهر سیاست داخلی ایران و ایالات متحده و نیز روابط هر دو کشور با دیگر کشورها ایجاد کرد و گسل هایی عیان و شکاف هایی عمیق شد. برجام اوج دیپلماسی قدرت ساز در حوزه قدرت نرم بود؛ به همین جهت مخالفان آن در هر دو کشور ایران و ایالات متحده و دولت هایی چون رژیم اسرائیل و عربستان سعودی به صف حامیان قدرت سخت پیوستند که اختلافات سیاسی را در ابتدا تبدیل به معضلات امنیتی کرده و سپس با ابزار جنگ و فشار و تحریم در جهت حل آن بر می آیند.

جهان مذاکره را برگزید و این بار نه نفت سعودی ها و نه تضرع صهیونیست ها نتوانست اراده ای دیپلماتیک را منحرف کند. این یکی از برجسته ترین تجربیات دیپلماتیک جهان بود که هیچ متغیر دیگری حتی خواست متحدین استراتژیک دولتی چون ایالات متحده نیز نتوانست در اراده مردان و زنان دیپلماسی در دستیابی به توافقی بنیادین خللی وارد کند و رویارویی های سیاسی جناح های قدرتمند در داخل کشورها نیز طرفی نبست و مقاومت های پارلمانی و تهدیدات حزبی هم یارای مقابله با خواست عمومی و مورد اجماع حاکمیت و ملت را نداشت.

این مهمترین پارامتر قدرت حاکمیت هاست که با برگزیدن دیپلماسی خردمندانه و تلاقی دو عنصر حکمت و مصلحت ضامن اصل عزت ملی شده و در فقدان گزینه معقول و منطقی دیگر که معطوف به اصل «بیشترین منافع با کمترین هزینه ها» باشد، برجام را ممکن، محقق و ماندگار کرد. شاید در ماندگار بودنش تردید کنند و سال ۹۵ با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و احتمال جایگزینی جمهوریخواهی بر جای باراک اوباما تصور شود که برجام چون نهالی ظریف زیر تبر حریف دوام نیاورد. اما آنچه برجام را ماندگار کرده، نه در ضعف مخالفانش از اسرائیل و عربستان گرفته تا لابی های قدرتمند صهیونیستی در آمریکا، بلکه به دلیل قوت آثار و قدرت تاثیری است که بر جهان گذاشته و صف طویل هیات های تجاری و اقتصادی شرق و غرب در همکاری با ایران و خالی بودن دست منتقدان از گزینه جایگزین منطقی آن برای جامعه جهانی هرگونه باور به بازگشت به عصر پیشابرجام را ناممکن می سازد.

برجام متکی بر اصل اعتماد طرفین نیست، بلکه مبتنی بر راستی آزمایی است که آن را نه با خواست طرفین که با استدلال به نقض آن از سوی یک طرف می توان در معرض تهدید دید. دوران صدام حسین که جلوی دوربین های تلویزیونی عهدنامه الجزایر را پاره کند و بر طبل جنگ بکوبد، به سر آمده است. آنان که در ایالات متحده سودای پاره کردن برجام در روز اول ورود به کاخ سفید را دارند، بی اطلاعی خود از اصول مسلم روابط بین الملل را به نمایش می گذارند. برجام نقطه بازگشت ندارد؛ تعهدی است بر دوش مجریان آینده و نه میراثی که با ماجراجویی بتوان کناری گذاشت و بنایی نو ساخت. نمی توان در میانه یک بازی که به تعبیر رئیس جمهور ایران چند گل زده و خورده داشته، یکباره به میانه میدان دوید و سوت پایان بازی را کشید و زمین بازی را تبدیل به رینگ بوکس کرد. زمین بازی پس از برجام تغییر کرده و از زمین امنیتی به سیاسی تبدیل شده است. مهمترین علامت آن نیز جلسه شورای امنیت سازمان ملل درباره آزمایش موشکی ایران بود که چون مصداق نقض برجام نبود و اجماعی نیز نداشت، حتی نتوانست بیانیه ای علیه ایران صادر کند. منتقدان باقی ماندن پرونده ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد چه پاسخی برای این ناتوانی شورای امنیت در تصمیم گیری درباره ایران دارند؟

برجام نقطه پایان نگاه امنیتی به ایران بود. ایران قدرت امنیت ساز و شریکی قابل اعتماد برای حفظ ثبات منطقه شده است. برجام مقوم این نگاه امنیت ساز به ایران و نقض کننده رویکرد امنیتی به ایران بود. ایران به چارچوب ترتیبات امنیتی در منطقه بازگشته و به همین دلیل عربستان سعودی که سال ها در غیاب تاثیرگذاری دیپلماتیک ایران در منطقه، یکه تازی می کرد حال به بهانه مقابله با مداخله جویی ایران درصدد ترغیب متحدان غربی اش به دور نگه داشتن ایران برآمده است. حال آنکه نتیجه مداخله جویی سعودی ها حمله به یمن و تشکیل داعش و جنگ و ویرانی در سوریه و تفرقه در عراق شده است.

ایران با قدرت بازدارندگی که مرهون مجاهدت های دلیرانه سردار قاسم سلیمانی است، در منطقه نیرویی امنیت ساز بود و برجام علاوه بر آنکه مدیون این نیرو بود بلکه به یاری آمد و مکمل آن شد. به همین دلیل است که منتقدان برجام در دوران پساتوافق این حضور امنیت ساز ایران در منطقه را نشانه گرفته اند.

سال ۹۵ آغاز عصر جدیدی برای ایران و منطقه است که در آن با هدایت مقام معظم رهبری و تدبیر دولت و وزارت خارجه، می توان به بهره گیری از دستاوردهای برجام امید داشت؛ برجامی که حال دامنه اش به منطقه رسیده است.

انتشار اولیه: یکشنبه 1 فروردین 1395 - انتشار مجدد: چهارشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۵