الگوی برجام برای حل معضلات منطقه‌ای

حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسایل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران از بدو پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمانی را مطرح کرد که تمام ارزش های حاکم بر نظام سلطه بین المللی را به چالش کشید. از این رو نمی توان به یکباره بر این باور بود که چالش های سیاسی ایران در عرصه بین المللی، با یک توافق به پایان می رسد. اما نکته مهم این است که گفتمان جمهوری اسلامی ایران توانست در قالب برجام برای نخستین بار رویاروی گفتمان غرب قرار گیرد و بدون اینکه از ارزش های یکدیگر عدول کنند، به وجه مشترکی دست یابند. ارزش برجام بر همین نکته استوار است که طرفین توانسته اند خط مشترکی را بدون اینکه از مواضع اصولی خود دست بردارند، بیابند و به توافقی برسند که قابل اجراست. اگر کارشکنی های مخالفان، این اجازه را برای اجرای برجام بدهد، می توان از تجربه به دست آمده، در سایر زمینه ها نیز بهره برد و طرفین در دیگر مسایل، با هم همکاری یا به راهکارهای مشترک برسند. در غیر این صورت، چالش ها همچنان ادامه خواهد داشت.

سطح تاثیرگذاری ایران در مسیری که گام نهاده، هم از نظر منطقه ای و هم بین المللی، ارتقا یافته و به وسطه لغو تحریم ها و ایجاد تعامل بیشتر با کشورها از جمله کشورهای اتحادیه اروپا، جایگاه منطقه ای و بین المللی اش ارتقا خواهد یافت. این نشان دهنده فصل جدیدی در روابط ایران حداقل با کشورهای اتحادیه اروپاست. از طرفی بسیاری تلاش می کنند، به سطح تعارضات میان ایران و کشورهای همسایه مانند عربستان و ترکیه و همچنین پاکستان دامن بزنند. اما خرد جمعی سیاست خارجی ایران به سمتی پیش خواهد رفت که در آینده تنش ها با همسایگان کمتر خواهد شد. مصداق این مساله سفری است که نخست وزیر پاکستان به ایران خواهد داشت. پاکستان خواهان آن است که نقش میانجی میان ایران و عربستان بازی کنند. در عین حال تلاش هایی میان ایران و ترکیه به منظور رفع سوءتفاهم ها در جریان است. درگیر شدن با همسایگان به هیچ وجه به نفع ملت های منطقه نیست. کشورهای منطقه باید به نحوی با روش های دیپلماتیک به عادی شدن روابط خود کمک کنند، زیرا ما همسایگان را انتخاب نمی کنیم، آنها در همسایگی ما قرار داشته و امنیت آن ها بر امنیت ما و ناامنی آنها بر ما اثرگذار خواهد بود. رفتار جمهوری اسلامی ایران می تواند در مقابل تبلیغات منفی و نگرانی کشورهای منطقه از موفقیت ایران در برجام، تعیین کننده باشد.

دیگر آنکه برجام می تواند الگوی رفتاری در عرصه علوم سیاسی باشد. به نحوی که می توان از این الگو، پیچیده ترین بحران های منطقه ای و بین المللی را بدون آنکه به سمت جنگ پیش برویم، حل و فصل کرد. برجام می تواند به تولید این ادبیات که روند حل مساله چگونه شکل گرفت، چه ابتکاراتی انجام شد و چگونه از فن دیپلماسی برای کنترل و مهار بحران بهره برد، کمک کند. به نظر می رسد بهره گیری از این الگو و تولید ادبیات جدید متاثر از برجام هم به نفع داخل خواهد بود و هم به منطقه کمک خواهد کرد. گرچه ما در حوزه توان تولید علم در عرصه سیاست خارجی هنوز عقب هستیم.

انتشار اولیه: دوشنبه 28 دی 1394 / انتشار مجدد: سه شنبه 6 بهمن 1394