ترکیه اردوغان، موفق در داخل ناکام در خارج

دیپلماسی ایرانی: حزب عدالت و توسعه اسلام گرا یا محافظه کار ترکیه در طول 12 سال گذشته سیاستی مطالعه شده و مهم برای عرصه سیاسی داخلی کشور در دستور کار داشته که به دقت به اجرا گذاشته است و نتایج مهمی نیز از آن به دست آورده است. بارزترین آنها اقتصاد موفق است، همچنین تا اندازه ای حل مساله کردها که به یک بحران داخلی تبدیل شده بود، پیوند میان مدرنیته و سکولاریسم که آتاتورک بنیانگذار آن بود با اسلام محافظه کار و در عین حال معتدل، پایبندی به دموکراسی و استمرار آن علی رغم قید و بندهایی که دولت اردوغان و حزبش بر شماری از آزادی ها اعمال کرده بودند، البته این قید و بندها قابل مقایسه با زمانی که سکولارها قدرت مطلقه را در اختیار داشتند، نیست. زمانی که جریان های اسلامی به طور کامل از عرصه سیاسی ترکیه غایب بودند و اندیشه چپ و جریان های پشتیبان آن طرفداران جدی در افکار عمومی ترکیه داشتند. شاید بزرگ ترین شائبه را در آن موقع ارتش به وجود آورده بود که خود را حامی سکولاریسمی که آتاتورک، بنیانگذار ترکیه نوین اعمال کرده بود، می دانست که دهه ها اوضاع کشور را تحت کنترل خود داشت. در طول این مدت اگر چه اصلاحات راه خود را می رفت اما نمی توان گفت که جامعه دموکراتیک بود. اینها حرف هایی است که کسانی که اوضاع ترکیه را به خوبی می شناسند، بیان می کنند. کسانی که نه تنها درباره آن مطالعه می کنند بلکه در ترکیه زندگی کرده اند و با بسیاری از فعالان سیاسی آن دیدار داشته اند.

اما همین افراد اظهاراتی کاملا متفاوت درباره سیاست خارجی ترکیه می زنند، به ویژه سیاست خارجه ای که حزب عدالت و توسعه اسلام گرا یا محافظه کار دنبال می کند. به اعتقاد آنها سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه مشوش، دستپاچه، متناقض در اهداف و در بسیاری موارد شکست خورده است. پرسشی که در این جا مطرح می شود این است که ترکیه اسلامی یا محافظه کار به دنبال تحقق چه طرحی در سیاست خارجی خود بود؟

ترکیه سکولار پیوستن به اروپا (اتحادیه اروپا) یکی از بارزترین اهداف سیاست خارجی اش بود. حفظ روابط بسیار نزدیک با امریکا نیز دیگر هدف بارز آن محسوب می شد. اما ترکیه ای که بعد از آن به وجود آمد و رجب طیب اردوغان و عبدالله گل و ستاره آن، احمد داوود اوغلو، رهبری می کردند، هدف پیوستن به اروپا را دنبال کردند اما به دلیل مخالفت کشورهای بارز اروپایی نتوانستند آن را محقق کنند. در حال حاضر هم رسما از آن دست نشسته اند اما عملا سیاست نزدیکی به جهان اسلام و جهان عربی را جایگزین آن هدف کرده اند، مطابق با این سیاست اقدام به دخالت در کشورهای عربی به ویژه کشورهای همسایه خود کردند با این تصور که خود قطب بزرگ اسلامی هستند و می توانند نقشی پیشرو در منطقه ایفا کنند. ترکیه آنها به حفظ هم پیمانی با امریکا پایبند ماند اما به طور کامل سیاست های خاورمیانه ای ترکیه آتاتورک و هم پیمانانش را پیش نبرد. بلکه بر عکس حتی احیانا مواضع سیاسی تندی را در پیش گرفت، به ویژه در موضوع اسرائیل که باعث شد افکار عمومی ترکیه، اکثریت یا بخش بزرگی از آنها، به سمت مخالفت برای انضمام به اروپا بروند و سیاست امریکا در منطقه را رد کنند. این سیاست ترکیه "اسلامی" موفقیت هایی که رهبران آن انتظار داشتند را به دست نیاورد. در سوریه شکست آن فجیع بود، در مصر هم شکست فجیعی را متحمل شد کما این که این سیاست در عراق نیز شکست فجیعی خورد. در رابطه با امریکا و اروپا نیز اختلاف ها ادامه یافتند و حتی پیچیده تر شدند.

آیا ترکیه "عدالت و توسعه" اسلام گرا یا محافظه کار سیاست خارجی خود را چه نظام پارلمانی بر آن حکم باشد چه به نظام ریاستی در سال آینده تبدیل شود، حفظ خواهد کرد؟ کسانی که اوضاع ترکیه را به خوبی می شناسند نسبت به آن خوش بین هستند. شبکه داعش، با توجه به همه منابع اطلاعاتی غربی و عربی و اسلامی، ترکیه نقشی به سزا در اوج گیری آن ایفا کرد، کادر آن را آموزش داد و اعضای آن را در خاک خود پذیرفت و آنها را مسلح کرد و اجازه عبور به آنها به سوریه از خاک خود داد. سازمان های امنیتی اسنادی در اختیار دارند که ثابت می کند که ترکیه اشرافی آهنین بر مرزهای خود دارد. اما وقتی که پیروزی هایش در عراق با کمک اکثریت سنی در این کشور روند عکس به خود گرفت و جلوی موفقیت های مخالفان اسد در سوریه در سال گذشته گرفته شد، ترکیه اسلامی احساس نگرانی کرد. ترکیه با ایدئولوژی دینی و جامعه و حکومت عربستان همراه نیست. گسترش حرکتی که از دل چنین کشوری بیرون آمده باشد خبر خوبی برای آن محسوب نمی شود. به رغم روابط بسیار خوبش با ایران، هم پیمان آن نیز نیست. اما این مشکل را نیز درک می کند که شیعیان در اکثر مرزهایش حضوری گسترده دارند. شاید همین چالش و نگرانی سبب شد تا در کنفرانس مبارزه با تروریسم "داعش" در جده شرکت کند ولی هم زمان از امضای بیانیه آن خودداری کند با علم بر این که تلاش برای انضمامش به پیمان مبارزه با داعش نیز زیاد ادامه نخواهد یافت.

منبع: النهار / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11