آیا ایران و ترکیه دوباره به هم نزدیک می شوند؟

دیپلماسی ایرانی: حدود سه سال پیش؛ زمانی که هنوز اوضاع سوریه اینچنین نشده بود، روابط ایران و ترکیه در حال نزدیک تر شدن بود. حجم روابط تجاری در حال افزایش بود و طرفین روابط دیپلماتیک بهتری را به یکدیگر برقرار کرده بودند. اما شروع جنگ شهری در سوریه، سرآغاز روند نزولی روابط تهران - آنکارا بود. هر چه بحران سوریه عمیق تر می شد، ایران و ترکیه نیز از هم دور می شدند تا اینکه در اواخر دولت احمدی نژاد، ترکیه در یک طرف گود سوریه ایستاده بود و ایران در طرف دیگر. اما با روی کار آمدن دولت روحانی و ابراز تمایل مکرر وی برای بهبود روابط با جامعه بین المللی وتاکید بر راه حل سیاسی برای مساله سوریه، بار دیگر توجه ترکیه به اهمیت روابط دیپلماتیک با ایران جلب شد. مقامات ترکیه برای نخستین بار در جریان مجمع عمومی سازمان ملل که اوایل مهرماه در نیویورک برگزار شد با همتایانی ایرانی خود در دولت روحانی ملاقات کردند. حتی عکس هایی از محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران و همتای ترکی اش منتشر شد که آنها را در کنار قدم زدن کنار رودخانه و گپ و گفت با یکدیگر نشان می داد. با گذشت چند هفته از این دیدار، ظریف روز جمعه به ترکیه سفر کرد. او در این سفر نه تنها دعوتنامه ای از دولت آنکارا برای سفر رئیس جمهور ایران به ترکیه دریافت کرد، بلکه نشان داد که تهران و آنکارا می توانند بار دیگر در یک جبهه قرار بگیرند، هرچند که اختلاف نظرها همچنان به قوت خود باقی باشد. به این ترتیب به نظر می رسد همانگونه که سوریه ؛ تهران و آنکارا را از یکدیگر دور کرد، می تواند بار دیگر آنها را به هم نزدیک کند، چرا که سوریه یک دغدغه مشترک برای ایران و ترکیه به شمار می رود.

ترکیه و ایران، در دو سوی مخالف جنگ شهری سوریه، روز جمعه نقطه عطفی را در روابط خود به نمایش گذاشتند و ضمن ابراز نگرانی از فرقه گرایی در سوریه، تاکید کردند که می توانند به ایجاد صلح در سوریه کمک کنند.

این تعدیل مواضع پس از آن انجام شد که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به ترکیه سفر کرد و با شماری از مقامات آنکارا ملاقات کرد. مقامات ترکیه در دیدار با ظریف نشان دادند که می خواهند بار دیگر نقش میانجی بین ایران و غرب ایفا کنند، اما این بار نه در مورد مساله هسته ای، بلکه در زمینه بحران سوریه.

هرچند رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در دیدار با ظریف همچنان از لزوم کناره گیری اسد از قدرت سخن گفت، یک مقام آگاه در گفت و گو با نیویورک تایمز خاطرنشان کرد که احتمالا آنکارا از فعال ماندن بخش هایی از قانون اساسی سوریه حمایت می کند اما در ضمن تهران را برای کاهش پشتیبانی از بشار اسد، تحت فشار قرار خواهد داد.

آنچه از محافل خصوصی ترکیه به گوش می رسد این است که با وجود مانور دیپلماتیک، آنکارا همچنان از معارضان سوری حمایت می کند. آنها می گویند، در ملاقات با مقامات غربی تاکید کرده اند که معارضان سوری نمی خواهند از موضع ضعف با اسد وارد مذاکره شوند و به همین دلیل به درگیری ادامه می دهند.

به گزارش نیویورک تایمز، سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه، یک واقعیت دشوار را برای آنکارا روشن کرده است: اینکه حمایت ترکیه از معارضان سوریه به سقوط دولت اسد منجر نمی شود اما در عین حال تهدید ناشی از تندروی های گروه هایی مانند القاعده در سوریه را برای تمامی منطقه افزایش می دهد. ترکیه اخیرا از مقامات آمریکایی و دیگران به دلیل قادرساختن گروه های تندرو برای دسترسی به تسلیحات، انتقاد کرده بود.

برخی در ترکیه به طور غیر علنی، آمریکا را مقصر تشدید تندروی ها در منطقه می دانند. آنها می گویند ایالات متحده با اندازه کافی از جریان های میانه رو حمایت نکرده و به همین دلیل گروه هایی مانند النصره وابسته به القاعده، قدرت بیشتری گرفته اند. ترکیه نیز مانند عربستان بر این باور است که آمریکا باید حمایت بیشتری از معارضان سوری به عمل می آورد. البته اخیرا ترکیه توانایی هایی های ترکیه برای دنبال کردن سیاست مستقل در مورد سوریه کاهش یافته و آنکارا در حدودی با موضع جامعه بین المللی در خصوص این کشور هماهنگ شده است.

تحلیلگران می گویند حضور وزرای خارجه ایران و ترکیه در کنفرانس خبری مشترک؛ حاکی از بهبود روابط تهران – آنکارا، پس از روی کار آمدن دولت میانه روی حسن روحانی است. این در حالی است که ترکیه همواره روابط پیچیده ای با ایران داشته و البته هیچگاه کانال های ارتباطی با ایران را قطع نکرده است. هرچند که بحران سوریه و تنش های فرقه ای، موجب رو به سردی نهادن روابط تهران و آنکارا شده است . ترکیه به عنوان یک کشور مسلمان سنی مذهب متهم است که سیاست خارجی خود را به نفع سنی ها پیش می برد. در حالی که ایران به دنبال الگوی اسلام شیعه است و از دولت عراق و حزب الله حمایت می کند.

با این حال ترکیه خواستار آن است که ایران در کنفرانس ژنو 2، به منظور بررسی راه حلی برای بحران سوریه شرکت کند.

رویترز در این زمینه می نویسد، نگرانی های مشترک ایران و ترکیه را بر آن داشته تا بر اختلاف نظر ها پل زده و به سوی همکاری حرکت کنند. به گزارش این خبرگزاری انگلیسی، ایران متحد اسد است که در 32 ماه گذشته حمایت همه جانبه ای از وی به عمل آورده اما ترکیه از معارضان سوریه پشتیبانی می کند. با این حال قدرت گرفتن القاعده در سوریه موجب شده که تهران و آنکارا برای بهبود روابط تلاش کنند. به این ترتیب هرچند اختلاف نظرهای عمیقی بین تهران و آنکارا بر سر نقش اسد در دولت انتقالی وجود دارد، آنها خواستار یک راه حل دیپلماتیک برای سوریه هستند. برخی تحلیلگران می گویند ترکیه و ایران به نقطه ای رسیده اند که گمان می کنند زمان همکاری در مورد سوریه فرارسیده است. آنها معتقدند که سوریه به یک راه حل فوری نیاز دارد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10