ضرورت و ابعاد باز ساخت سیاست خارجی ترکیه

نویسنده: مژگان قانع، دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی وژئوپلیتیک از دانشگاه خوارزمی تهران

دیپلماسی ایرانی: دربخش غربی هلال بی ثباتی ژئو استراتژیک نظام جهانی نوار شکننده خاورمیانه واقع شده است این شکنندگی پس از پایان جنگ سرد عمیق تر شده است،که علت این شکنندگی اختلافات ودرگیری های داخلی ودخالت نیروهای فرا منطقه ای است .نقص ژئو پلیتیکی نوار شکننده خاورمیانه در فقدان عناصر مهم ژئوپلیتیک منطقه ای منعکس شده است چرا که فاقدیک قدرت منطقه ای برتر به عنوان کانون سیاسی-تاریخی منحصر به فرد می باشد .وبه جای این که یک کلیت منطقه ای باشد وبخش های گوناگون یکدیگر را تکمیل کند مجموعه ای از کشورهای رقیب وگروه های ذی نفوذ است.

در این رقابت ترکیه،مصر، ایران،عربستان واسرائیل همگی مراکز مهمی از قدرت هستند.این بین ترکیه به دنبال ایفای نقش ژئوپلیتیکی مستقل واتصال به مناطق ژئو استراتژیک مختلف جهان می باشد.ترکیه یک زیر منطقه قدرتمند با نفوذ بالا در منطقه است .اما ترکیه با اغاز قرن21 بسیار پیشرفته تر از قرن 20 عمل کرده است واین در سایه عملکرد مثبت حزب عدالت وتوسعه بوده است که با سیاست دکترین اوغلو مبنی بر عمق اسراتژیک وتنش صفر با همسایگان اغاز به کار کرده ودر زمینه اقتصادی شانزدهمین اقتصاد دنیا تبدیل شده است ،در سال 2005 رتبه هفتم تولیدات کشاورزی جهان را کسب کرد.ودر مهار تورم ،رشدوتوسعه بخش های خصوصی و زیر ساختی توفیقات چشمگیری داشته است.به هر حال رویکرد اصلی سیاست خارجی ترکیه علاوه براقتصاد سیاست ترکیه را هم متحول کرد به نحوی که در اوایل هزاره سوم میلادی با رویکرد منطقه ای و دیپلماسی قوی تنش های میان خود و همسایگان را به حداقل رساند و با انعقاد قراردادهای متعدد ،همکاری های سیاسی گامهای بلند مثبتی در راه توسعه همگرائی وکاهش واگرائی با طرف های همسایه برداشت . اما این تمام ماجرا نیست .سیا ست خارجی حزب عدالت وتوسعه از سال 2011 وارد فصل جدیدی شد. اوج این دگرگونی ها در همراهی ترکیه با امریکا وکمک کردن به معارضان برای حمله به سوریه بود، وتا آخرین روزهای توافق امریکا و روسیه بر سر خواسته خود اصرار می ورزیدند.به عقیده کارشناسان این یک حرکت عجولانه بود در سیاست خارجی ترکیه ،که انزوای ژئو پلیتیکی نسبی او را در منطقه به بار آورد.و به یک همسایه و دوست حداقلی برای کشور های منطقه تبدیل شد.پس از توافق اولیه روسیه و  امریکا در حل بحران سوریه، اردوغان با احساس شکست از سیاست عجولانه خود منزوی شده وبه دنبال وضعیتی برای برون رفت از بحران و افزایش نفوذ خود در منطقه بود و از هر وضعیتی برای نمایش در تغییر نگرش خود استفاده می کرد .لزوم و ضرورت باز ساخت سیاست خارجی ترکیه را می توان در ابعاد زیر مطالعه کرد:

امنیتی:مساله اول این است که بخشی از موزائیک تنوع اقلیت ها و مذاهب منطقه به ترکیه مربوط می شود  دراین بین واگرائی سنتی کردها بیش از همه ترس مقامات سیاسی آنکارا را بر انگیخته ، پیچیده تر شدن بحران سوریه و تلاش های حزب مستقل دموکرات (پ.ی.د)(شاخه کرد سوری) به دنبال ایجاد خود مختاری مستقل درشمال سوریه ،موجب نگرانی شدید اردوغان شده است که پ.ک.ک (شاخه مسلح کردهای ترکیه)هم ساز خود مختاری بنوازد.

مساله دوم وجود جمعیت عظیمی از علویان ساکن ترکیه است که با علویان کشورهای ایران،عراق وسوریه همخوانی دارند.ولذا به همراه کردها به عنوان کد ژئوپلیتیکی محلی بین کشورهای مذبور مطرح است.اگر چه در هر دو مورد قدرت مانور ایران براساس تجربه گذشته ی دیپلماسی ایرانی بیشتر است.

مساله سوم جنگ قدرت و بحران داخلی ترکیه است. بله.از زمان پیروزی حزب عدالت وتوسعه در انتخابات سال 2002 با ارزشهای اسلامی و اعتقادات لائیک12 سال می گذرد.واز همان ابتدا احزاب مخالف با افکار پوسیده امپریالیستی -نئوعثمانیسمی سعی کرده اند علیه حزب مذبور درابعاد مدیریتی کار شکنی کنند.و رسانه ها وافکار عمومیرا علیه اردوغان بشورانند تا بتوانند در انتخابات بعدی کفه ترازوی قدرت رابه سمت خود سنگین تر کنند.اما تاکنون موفق نشده اند.واقعیت این است که محبوبیت اردوغان و حزب او و همچنین عملکرد فوق العاده آن بویژه در اقتصاد غیرقابل چشم پوشیست.لذا در هر چهار دوره گذشته با کسب اکثریت کرسی های مجلس زمام امور را بدست گرفته است.اما بحران هایی همچون پارک گزی و فساد بزرگ مالی اخیر پایان تنش زدائی احزاب مخالف نیست.

سیاسی:عمدتا ناظر بر سیاست خارجی ترکیه در سطح منطقه ای و فرا منطقه ای است.

منطقه ای: در قالب روابط ترکیه با مجموعه ای از کشور های منطقه تعریف می شود.به دنبال رویکرد منطقه ای سیاست خارجی ترک ها که بر مبنای نئو عثما نیسم متمرکز است و همچنین اجرای سیاست عمق استراتژیک وتنش صفر با همسایگان دور تازه ای در بهبود سازی و گسترش روابط با همسایگان در همه جهات اغاز کرددر ابتدا روابطش با مصر ،سوریه،عراق وایران و کشورهای حوزه خلیج فارس در حد فزاینده ای به مطلوبیت ایده ال نزدیک شد.اما دخالت های بی مورد خارج از عرف دیپلماتیک ترکیه در مسائل داخلی عراق و حمایت از اقلیم کردستان و مسئله طارق الهاشمی و همچنین وقوع بحران داخلی در سوریه وهمسویی ترکیه با جبهه غربی-عربی سر نگونی بشار اسد وکمک به برخی گروه های تروریستی ،ودر نتیجه تضاد با نگاه تهران در قبال حل بحران سوریه، کودتای نظامی در مصر و بر کناری مرسی و اعلام آنکارا در به رسمیت نشناختن دولت انتقالی در دمشق به کرات و در نتیجه اخراج سفیر ترکیه از مصر سایه سرد تنش بر روابط با همسایگان حاکم شد.

فرامنطقه ای: این است که ترکیه محور راهبردی اتصال ژئو استراتژیک شرق به غرب است براساس سیاست عمق استراتژیک ترکیه می بایستی در همه جهات جغرافیایی به باز تعریف جدید بپردازد.که در منطقه قفقاز توفیق نیافت بنا به همان مساله کهنه ارامنه.در رابطه با مساله پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا که فعلا در کش وقوس ابهام است.چرا که قدر مسلم ان است که اتحادیه اروپا با داشتن میلیونها مسلمان درداخل هرگز نمی خواهد با پذیرش کشور ترکیه همسایه ی دیوار به دیوار بحران افراطگرائی با بخش میانی خاو میانه شود.بسیاری براین عقیده اند که ترکیه ترجیع بند سیاست های امریکا در منطقه شده است و هدف اساسی  امریکا هم که حفظ امنیت اسرائیل است به همین خاطر ترکیه مهره ی حمایتی صفحه شطرنج بازی خاورمیانه بویژه در رابطه با بحران سوریه است. لذ روابط تلاویو- آنکارا بیشتر بر اساس عضویت ترکیه در ناتو و چشم انداز پیوستن به اتحادیه اروپاتعریف می شودو با نزدیکی به امریکا و اسرائیل وضعیت را بر موقعیت ترجیح داده است.بعد دیگر مساله مربوط به عضویت آنکارا در سازمان اکو است.که چالش های جغرافیای سیاسی خاص خود را برای ترکیه به همراه دارد .

اقتصادی: از زمان حاکمیت حزب عدالت و توسعه اقتصاد ترکیه پیشرفت های بی نظیری داشته است که نتایج آن را می توان در محبوبیت اردوغان در نزد مردم ترکیه مشاهده کرد.سیاست اقتصادی ویژه ،سندها وپیمان نامه های اقتصادی دو یا چند جانبه کلان زیرساختی ،سرمایه گذاری با مصر، سوریه وعراق ودیگر کشور ها ،پیمان نامه های تجاری در بخش های مختلف دولتی وخصوصی با ایران واقلیم کردستان . حذف حقوق گمرکی با برخی کشور های عربی همه نشان از موفقیت عملکرد دولت اردوغان در رشد وتوسعه ی اقتصادی ترکیه در داخل وهمسایگان است .

باز ساخت سیاست خارجی:دغدغه ی اصلی ترکیه  پیوستن به اتحادیه اروپاست پس باید درمنطقه به یک بانفوذ قدرتمند تبدیل شود به دیگر سخن جهانی بیندیشد اما منطقه ای عمل کند با توجه به عوامل زیر یعنی وضع پیش آمده در تجربه ی بحران داخلی ناشی از مخالفت احزاب داخلی وفساد اقتصادی بی سابقه ،به انزوا رانده شدن ترکیه ،وهمچنین اهمیت انتخابات آینده شهرداری ها در اسفند ماه ،انتخابات محلی در دهم فروردین وپس از آن انتخابات آینده ریاست جمهوری .واحتمال حضور گروههای معارض کرد سوری در مذاکرات ژنو .ودر زمینه اقتصادی از دست دادن بازار فروش کالا وسرمایه گذاری ها درپی به توافق رسیدن ایران با 1+5 وبرداشته شدن تحریم ها از آن .در بسیاری جهات این بازسازی شروع شده است که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می کنیم .

-تمایل پنهان اما محسوس ترکیه در برقراری دوباره روابط با سوریه در پی نگرانی شدید از جانب کردهای سوری  وتاثیر برکرد های ترکیه وهمچنین احساس بازیچه شدن ترکیه در دست واشینگتن درشکست حمله به سوریه .

-اجرای سیاست های محدود  اما خوب آزادی قومی –مذهبی،وبهبود موقعیت علویان ترکیه به خاطر ترس از تحریک توسط علویان سوریه.

-ترمیم کابینه دولت بعد ازفساد مالی وجذب افرادی که طرفدار مذاکره با کردها هستند .وقاطعیت برخورد با متهمان پرونده فساد به منظور باز یابی محبوبیت حزب .

- ادبیات نرم اردوغان در مورد اخراج سفیر ترکیه از مصر.

-سفرهای دوجابنه ترکیه با عراق واقلیم کردستان به منظور حفظ عراق به عنوان شریک تجاری مهم ومنابع مهم انرژی کردستان عراق ومهم تر از همه تاثیر کردهای بارزانی بر پ پ ک ونتایج مذاکرات با آنها .

-دیدار وگفتوگوی مقامات آنکارا با ایران در مورد دیدگاهها نسبت به حل  بحران سوریه ،افزایش حجم مبادلات تجاری ،تامین نفت و گاز ترکیه .وهمچنین بحث در مورد حملات تروریستی اخیر درلبنان و عراق که با سفر ظریف دنبال خواهد شد .

-سفر اردوغان به کشورهای حوزه ی خلیج فارس باهدف حفظ پیمان نامه های تجاری وبازرگانی وبازار کالاهای ترکی وهمچنین گسترش نفوذ سیاسی انجام شده است .

-سفر اردوغان به پاکستان با هدف گسترش مناسبات تجاری وسرمایه گذاری در چارچوب همکاری های اکو .

-نشانه رفتن انگشت اتهام دولت آنکارا به سمت سفیر آمریکا به مداخله ی بی مورد در اوضاع داخلی ترکیه با هدف تنظیم مجدد روابط دوکشور در سیاست خارجی .

فساد بزرگ اقتصادی اگرچه  موقعیت ومحبوبیت اردوغان رادر داخل دچار تزلزل کرد اما نتایج انتخابات آینده را 5 تا10 درصد دچار نوسان کرد .کسانی که امروز در خیابانها  علیه دولت شعار می دهند تورم واوضاع بد اقتصادی اواخر قرن بیست ترکیه را درک نکرده اند چرا که تنها ده یا دوازده سال داشته اند وشرایط کنونی را نسبت به ایده آل می سنجند به هر حال منطقه خاورمیانه سرشاراز پتانسیل بحران به صورت بالقوه وبالفعل برای باز ساخت سیاست ترکیه است هم در داخل هم در منطقه .ترکها می توانند به همراه ایران برای حل مسائل منطقه ای راه حل  منطقه ای بیاندیشند در غیر این صورت ایران به عنوان رقیب دیرینه با داشتن دیپلماسی قوی در پرتو برداشتن تحریم ها خلا وجودی ترکها را در منطقه پر خواهد کرد .دوهفته ی دیگر نشست ژنو دو آغاز می شود این فرصت مناسبی است که اردوغان در این فضا به باز ساخت بخش های دیگری از سیاست خارجی خود بپردازد.