سندرم ایران در بحران های سیاسی ترکیه

سالار سیف الدینی

دیپلماسی ایرانی: رسانه های ترکیه از بازداشت یک پناهجوی ایرانی در آنکارا به اتهام ایجاد اغتشاش و همکاری با نهادهای امنیتی ایران جهت ایجاد آشوب در ترکیه خبر دادند. هر چند در ترکیه این خبر چندان جدی گرفته نشد، اما رسانه های حکومتی این کشور از جمله تی آرتی و زمان دیلی از بازداشت فردی به نام شایان شاملو در میدان "قیزیل آی" آنکارا در حالی که مشغول تحریک مردم به تظاهرات بوده است خبر داده اند.

با اندک تحقیقی در خصوص فرد بازداشت می توان حدس زد که فعالیت وی بعنوان یک مامور امنیتی در کشوری دیگر قدری بعید به نظر می رسد، ولی باید پرسید آیا حرکت سیاسی بزرگی در قد و قامت آن چه که امروز در ترکیه می بینیم و بیش از بیست شهر در داخل ترکیه و چندین شهر بزرگ ترک نشین در اروپا و آمریکا را براگیخته می تواند محصول کار چند پناهجوی خارجی باشد؟ پاسخ به دو پرسش اساسی در این زمینه، موجب شفاف شدن موضوع خواهد شد. پیشینه اتهام زنی به ایران و توجه به مصدر اخبار منتشر شده، مشخص کننده چرایی انتشار و شایعه سازی علیه ایران است.

·        سابقه امر:

پیشینه اتهامی زنی به ایران در خصوص دخالت در مسائل داخلی ترکیه در یکسال گذشته از فرمول واحدی پیروی کرده است که ریشه در مسئله سوریه دارد.گفتمان آک پارتی به طرز شگفت آوری مایل است تا بسیاری از ناکامی ها در سیاست خارجی را به ایران نسبت دهد. این کشور بیش از این، بیرون از مرزهای خود نقش آفرینی زیادی نداشته است و سیاست خارجی آن تابعی از تصمیمات ناتو و امریکا بود. نمونه آن را در حضور ارتش ترکیه در جنگ کره می توان مشاهده است. اما در چند سال گذشته با توجه به آموزه های داوداغلو سیاست خارجی ترکیه دچار تحولات زیادی شده که دال مرکزی آن را می توان در یک جمله خلاصه کرد: "تبدیل ترکیه به بازیگر عمده منطقه ای". ولی در این مسیر نیز به دلیل نبود تجربه کافی ناشیگری ها و اشتباهات زیادی از سوی حکومت آک پارتی صورت گرفت. از جمله در مسئله سوریه ترکیه با تمام تلاشی که داشت احساس می کند،نتوانسته است حمایت کافی از امریکا و اروپا جلب نماید. همین موضوع مسیر را برای فرافکنی و توجیه سازی نزد افکار عمومی از طریق ایران فراهم می کند. طبیعی است که ایران و ترکیه در جستجوی منافع ملی خود در موضوع سوریه هستند، اما ترکیه در ابتدای راه بازیگری منطقه اش انتظار دارد ایران از مناسبات و منافعی که ریشه در چهل سال دیپلماسی در سوریه و خاورمیانه دارد چشم پوشی نماید. همین رویکرد ترکیه را تشویق می کند تا ناکامی خود در سوریه و بن بست فعلی را به حساب ایران حواله نماید. اما مسئله سوریه از سیاست خارجی وارد سیاست داخلی ترکیه نیز شد. هم بخشی از انگیزه های حکومت اردوغان برای مذاکره صلح با پ.ک.ک ریشه در مسائل سوریه دارد و هم بخشی از اعتراضات خیابانی کنونی در ترکیه به دلیل نارضایتی از سیاست منطقه ای آک پارتی ناشی شده است. از همین رو است که در این موضوع (صلح با پ.ک.ک و اعتراضات سیاسی فعلی) واکنش های یکسانی از سوی تحلیلگران نزدیک به آک پارتی در قبال ایران شاهدیم.

پس از ترور سه تن از اعضای عالی رتبه پ.ک.ک در ترکیه که مخالف روند مذاکرات صلح میان دولت و پ.ک.ک بودند برخی از محافل در ترکیه انگشت اتهام را به سوی ایران نشانه رفتند. به این دلیل که تصور می شد ایران از صلح میان دو طرف ناراضی است. برخی از نماینده های مجلس پیش از دستگیری عاملان اظهار داشتند که ممکن است این ترورها ناشی از ناخرسندی ایران باشد، اما بعد از چند روز مشخص شد که این سه زن از یک طرف خود به دلیل کنترل منابع مالی این سازمان (که از طریق قاچاق تامین می شود)  مخالف صلح با دولت بودند و از سوی دیگر عامل ترورهای پاریس وابستگی های تشکیلاتی به محافل نزدیک به دولت داشت.

معمولا رسانه های دولتی از چنین تحلیل هایی به دلیل کمرنگ شدن نقش و فاعلیت حزب حاکم به شدت استقبال می کنند و حتی تحلیلگران آن نیز در صحبت های خود از احتمال مداخله منفی ایران در مذاکرات صلح خبر می دهند. چیزی که تاکنون به اثبات نرسیده است. در اوایل هفته گذشته خبر دستگیری یک تیم ده نفره از جاسوسه های ایران که وظیفه جاسوسی از نظامیان ترک را داشتند از چنین منطقی پیروی می کرد.

·        نقش رسانه های حکومتی

سال گذشته علاوه بر مورد اخیر چندین گزارش دیگر به نقل از منابع دولتی در روزنامه های ترکیه منتشر شد که مدعی بازداشت عوامل ایران در شهرهای کردنشین بود.

رسانه هایی  که خبر مربوط به بازداشت یک یا چند تبعه ایرانی در اعتراضات کنونی را منتشر کرده اند مدعی اند وی مامور نهادهای امنیتی ایران در ترکیه است. اما رسانه ها و تحلیلگران مستقل در ترکیه چنین خبری را چندان جدی نگرفته اند به ویژه آن که فرد مورد اشاره پناهجوی سیاسی در ترکیه محسوب می شود و فاقد قابلیت ها و آموزش لازم برای چنین امری است. رسانه ها و روشنفکران مستقل ترکیه ضمن واقع بینی بیشتر بر ریشه های اجتماعی و سیاسی اعتراضات و نقش خشونت بیش از اندازه پلیس در این فرآیند تاکید دارند تا پروراندن تئوری های توطئه دست پخت بیگانه خواندن آن.

در مقابل رسانه های نزدیک به آک پارتی، مانند استار،تی.آرتی، زمان دیلی و... سعی در پررنگ کردن عامل خارجی در اعتراضات دارد. بسامد اخبار، مقالات و گزارش های روزنامه زمان، و تی.آر.تی علیه ایران در دوسال گذشته بسیار زیاد بوده است. به طوری که گویا موتور محرک تحریک جامعه علیه ایران را این دو خبرگزاری بردوش داشته اند. بخش فارسی وبسایت تی.آر.تی (خبرگزاری دولتی) تحت مدیریت برخی از اتباع تَرک تابعیت کرده ایرانی است که فعالیت های منجسمی در راستای تجزیه طلبی در ایران و سپس اروپا داشته اند. سردبیر ایرانی این بخش بعد از فروپاشی شوروی به عنوان نماینده دولت ترکیه در بیشتر سازمان های قومی فعالیت و نظارت داشته است و از طریق اداره بخش فارسی یک خبرگزاری دولتی اخبار جهتداری علیه با ایران منتشر نموده است که از جمله آن ها می توان به خبر دستگیری اتباع ایرانی در تظاهرات اخیر اشاره داشت.

 از سوی دیگر روزنامه زمان.دیلی در یکسال و نیم گذشته اخبار منفی متعددی در خصوص ایران چه در حوزه سوریه و عراق و چه در حوزه انعکاس اخبار جریان های قومگرا منتشر کرده. جریان قومگرایی که دولت ترک بعد از بحران سوریه جهت فشار به ایران به خدمت گرفته است، خواستار بهبودی و ثبات روابط ایران و ترکیه نیست. زیرا به خوبی متوجه است که در صورت بهبود روابط طرفین دولت ترکیه مانع فعالیت های ضدایرانی آنها خواهد شد. همین جریان رسانه ای در پررنگ کردن نقش منفی ایران در روند مذاکران صلح و همچنین اخیرا در اعتراضات مدنی ایفای نقش کرد. بنابراین همکاری بین عناصری تندرو در حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه و رسانه های متعلق به آن نقش عمده ای در خبرسازی علیه ایران و بازنمایی حوادث دارند.

·        برآمد:

به نظر می رسد برخی محافل حکومتی در ترکیه مایل اند جنبش مدنی اخیر در ترکیه را به عامل خارجی تقلیل دهند. در حالی که گستره چنین جنبشی در مقایسه با چنین احتمالی همخوانی ندارد. جنبش اخیر علاوه بر آنکارا و استانبول در آنتالیا، ازمیر، هاتای و چندین شهر دیگر جریان دارد و از حمایت ترکهای اروپا و امریکا برخوردار است. نیروهای سیاسی حاضر در این جنبش متشکل از گروه های کمالیست تا احزاب سوسیالیست و حتی کمونیست می باشند. روشنفکران، نمایندگان مجلس، روزنامه نگاران، فمنیست ها، طرفداران محیط زیست و هنرمندان در همه این حرکتها حضور داشته و یا از آن حمایت کرده اند. ریشه آن را نیز باید در دخالت بیش از اندازه نئواسلام گرایان، در حوزه خصوصی، محدود کردن آزادی بیان و دخالت در امور داخلی سوریه دید نه دخالت کشور خارجی. سیاست های سنی- اخوانی عدالت و توسعه و نوعثمانی گری بسیاری از شهروندان را ناخشنود کرده است.

از سوی دیگر اتهام زنی های حکومت فعلی ترکیه در یکی و دو سال گذشته در خصوص ایران رنگ خصومت به خود گرفته ولی مورد اخیر ادعای بسیار بزرگی است که نشان از یک ذهنیت منفی در گفتمان این حزب نسبت به ایران دارد که با تصورات نوعثمانی گری رنگ ایدئولوژیک نیز می گیرد./16