عدم اطمینان ریاض به واشنگتن برای مهار تهران

دیپلماسی ایرانی: زمانی بود- نه خیلی دور- که هر موشکی در خاک عربستان به سوی دیگر کشورهای هدف گرفته شده بود، نشان ایالات متحده روی آن حک شده بود. اما این پیش از به پاخاستن القاعده علیه نفوذ آمریکا در امیر نشین عربستان بود که به مکان یابی مجدد عملیات نظامی ایالات متحده در منطقه خلیج فارس منجر شد. تصاویر ماهواره ای که اواخر هفته گذشته منتشر شد، حاکی از استقرار موشک هایی در خاک عربستان است که ایران و اسرائیل را نشانه گرفته اند، آن هم در زمانی که حسن روحانی در قامت رئیس جمهور جدید ایران وعده بهبود و ارتقای روابط با ریاض را داده و مقامات عربستان نیز از آن استقبال کرده اند.

تلگراف در این زمینه می نویسد، به همین دلیل نباید از مشاهده تصاویر موشک هایی در خاک عربستان که ایران و اسرائیل را نشانه گرفته اند و روی آنها پرچم عربستان نقش بسته، شگفت زده شویم. این روزها، ریاض به جای چشم داشتن به عموسام برای حفاظت ار منافع اش، درک کرده باید تا حدودی زیادی به خود متکی باشد و تحولات اخیر در مصر نیز تلنگری دیگر برای ریاض به شمار می رود. در حالی که نخستین دولت دمکراتیک مصر که یکی از متحدان منطقه ای آمریکا به شمار می رود، با کودتای نظامی سقوط کرده، کاخ سفید واکنش چندانی به این تحول نشان نداده است.

در واقع، باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا نمی خواهد کشورش را درگیر مجادله های مسموم منطقه کند، جایی که جنگ شهری در سوریه به اوج خود رسیده و برنامه های هسته ای ایران همچنان یک چالش به شمار می رود. در چنین شرایطی مانند گذشته آمریکا توجه ویژه ای به متحدان اش ندارد و به همین دلیل آنها باید در حفاظت از منافع خود به خودکفایی بیشتری برسند.

این توضیح دهنده دلیل استقرار موشک ها در خاک عربستان است که اخیرا تصاویر ماهواره ای آن منشر شده است. موشک های زمین به زمین ساخت چین با برد هزار و 500 تا 2 هزار مایل که ایران و اسرائیل را نشانه گرفته اند.

عربستان این موشک ها را مستقر کرده، چرا که دولت اوباما حمایت همه جانبه ای از متحدان قدیمی اش در منطقه به عمل نمی آورد. اگر آمریکا همچنان حامی متحدان اش بود، دیگری ضرورتی نبود موشک ها در خاک عربستان ، اسرائیل را هدف بگیرند. از سوی دیگر اسناد ویکی لیکس حاکی از آن است که عربستان اهداف استراتژیک مشترکی با اسرائیل دارد و آن ترغیب ایالات متحده به اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته ای ایران است. اما در شرایطی که ایالات متحده به وضوح از این اقدام سرباز می زند، سعودی ها گزینه ای جز دفاع از خود ندارند.

این در حالی است که در سال های اخیر رقابت بین ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه ای از طریق گروه های نیابتی تشدید شده است. ایران در عراق و سوریه، از گروه هایی مانند حزب الله استفاده می کند. عربستان نیز به نوبه خود از گروه های مخالف سنی  در هر دو کشور بهره می برد. گروه های سنی تندرویی که ارتباط هایی با القاعده دارند که پیش از این سرنگونی خانواده سلطنتی عربستان در دستور کار آن بود.

دلیل اصلی احساس تعهد عربستان برای دخالت در درگیری های فرقه ای سوریه آن هم بدون حمایت آمریکا، اعتقاد به تغییر ساختار سیاسی منطقه در جهت حمایت هرچه بیشتر از منافع ریاض است.

این روند می تواند مستقیما به تصمیم اوباما برای حمایت از سرنگونی حسنی مبارک در مصر در سال 2011، مربوط باشد. مبارک نیز مانند خانواده سلطنتی عربستان، برای دهه ها متحد آمریکا بود، اما ایالات متحده تصمیم گرفت به حمایت از او ادامه ندهد و این رویکرد کاخ سفید شوک سنگینی به ریاض وارد کرد. از آن پس برخی در عربستان به این نتیجه رسیدند که واشینگتن دیگر نمی تواند متحد قابل اطمینانی باشد.

تصمیم واشینگن برای فاصله گرفتن از ریاض در شرایطی اتخاذ شد که سعودی ها تغییرات مهمی را تجربه می کنند. پس از سال های طولانی حکمرانی نخبگان محافظه کار، اکنون نسل جدیدی از شاهزاده های تحصیل کرده آمریکا در عربستان ظهور کرده اند که می خواهد میانه روی را چاشنی شیوه حکومت ریاض کنند.

اعضای هیاتی از مجلس انگلیس که اخیرا به عربستان سفر کرده اند در برآوردهای خود می گویند رفتار مثبت تری را در بین شاهزادگان جوان مشاهده کرده اند. از سوی دیگر در شرایطی که وضعیت جسمانی شاه عبدالله 89 ساله چندان مساعد نیست، احتمال به قدرت رسیدن شاهزاده های جوان روز به روز تقویت می شود. شاهزاده هایی که موافق حل مشکلات ساختاری در اقتصاد و مخالف ممنوعیت حق رانندگی برای زنان هستند.

در همین حال برخی تحرک ها از سوی گروه هایی که گرایش هایی به ایران دارند در مناطق شرقی عربستان مشاهده می شود که در زمره تحولات جدید دسته بندی می شود و ریاض قصد دارد به هر ترتیب با آن مقابله کند.

همچنین نزدیکی بشار اسد به جمهوری اسلامی ایران ، انگیزه کافی را برای سعودی ها ایجاد کرده تا از گروه های مخالف وی حمایت کنند. از سوی دیگر ردپای عربستان در کودتای اخیر در مصر به چشم می خورد و برخی بر این باورند نگرانی از نزدیک شدن محمد مرسی به ایران می تواند یکی از دلایل ریاض برای نقش آفرینی در این زمینه باشد. چرا که در دوران مبارک، روابط قاهره و تهران در انجماد کامل به سر می برد اما پس از روی کار آمدن مرسی؛ ناوهای ایرانی مجوز عبور از کانال سوئز را دریافت کردند. هرچند چشم انداز روابط تهران و قاهره در دوران مرسی همچنان مبهم بود، اما ریاض تصمیم گرفت به جای منتظر ماندن برای واکنش آمریکا، خود دست به کار شود.

به بیان دیگر در شرایطی که ایالات متحده خود را از مداخله مستقیم در تحولات منطقه کنار کشیده، اقداماتی مانند استقرار موشک ها در خاک عربستان با این استراتژی ایالات متحده توجیه می شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10