اما و اگرهای سیاست خارجی ایران در قبال سوریه

دیپلماسی ایرانی: اوج گیری بحران سوریه به دلیل استراتژی طرفین درگیر مبنی برتداوم نبرد نظامی تا کسب پیروزی نهایی بر رقیب، برمعمای حل بحران و یافتن راهی برای پایان خشونت ها از طریق مذاکره و تفاهم سیاسی افزوده است. آخرین امید برای خاتمه بخشیدن به بحران سوریه تلاش مقامات آمریکایی و روسی برای تشکیل کنفرانس ژنو 2 ومشارکت دادن قدرت های دخیل در بحران بوده است. در حالی که جنگ سوریه با ورود بازیگران جدید نظیر حزب ا.. لبنان در حمایت از نیروهای دولتی و تلاش مستمر علمای تکفیری در صدور فتوای جهاد برای اعزام بیشتر نیروهای سلفی در پشتیبانی از معارضین سوری وارد فاز جدیدی شده است. آمریکا نیز در راستای تجهیز ارتش آزاد سوری ارسال سلاح های پیشرفته به داخل این کشور از طریق مرزهای ترکیه واردن را به جد دنبال می کند. 

ترس از فروپاشی نیروهای معارض در مقابله با ارتش و نیروهای حزب الله لبنان و سقوط مناطق سوق الجیشی نظیر حلب، ادلب و مناطق ریف دمشق باعث شده است که آمریکا درکنار محور عربی ضد سوری علاوه بر تداوم فشارهای سیاسی واقتصادی بردولت سوریه با استقرار نیروهای چند ملیتی در مرزهای اردن جنگ روانی گسترده ای را علیه بشار اسد وحامیان منطقه ای و فرامنطقه ای آن تدارک بینند.

دراین راستا اصل برگزاری کنفرانس ژنو2 ومشارکت طرفین درگیر دراین کنفرانس نیز با تردیدهای جدی روبرواست. مخالفین دولت سوریه به دلیل تضاد گفتمانی و تشتت آراء نتوانستند تصمیم صریحی مبنی برمشارکت یا عدم حضور در کنفرانس ژنو2 اتخاذ نمایند. از سوی دیگر تلاش مقامات روسی برای مشارکت فراگیر قدرت منطقه ای نظیر ایران وعربستان نیز موافقان ومخالفان خاص خود را دارد.

دراین میان با برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی جریان اعتدالی درایران به رهبری حسن روحانی، برخی از مقامات غربی و کشورهای منطقه از احتمال تغییر سیاست خارجی ایران در منطقه به ویژه سوریه خبرمی دهند. در این راستا پالس های مثبتی نیز از رقبای منطقه ای ایران برای همکاری با دولت جدید دریافت می شود. در اولین مصاحبه شیخ دیپلمات با خبرنگاران داخلی و خارجی بحث سوریه نیز مطرح شد. هرچند درمورد تغییر یا تداوم سیاست ایران نسبت به سوریه در منطقه گمانه زنی هایی صورت گرفته است ولی از انجا که هنوز کابینه دولت یازدهم وچینش دستگاه دیپلماسی ایران مشخص نشده، باید منتظر ترکیبب نهایی اعضای دستگاه دیپلماسی ماند. با این وجود، رئیس جمهور منتخب بر اصول کلی سیاست ایران در سوریه مبنی برمکانیزم گفتگو و مذاکره از سوی تمام گروههای سیاسی به عنوان راه حل منطقی صحه گذاشت و مخالفت خویش را با دخالت خارجی واقدامات تروریستی  اعلام داشت.

تاکنون ایران ثبات سوریه را درحفظ حاکمیت بشاراسد جستجوکرده ومعتقد بوده که درفضای بحران زده وناامنی های گسترده سیاسی واجتماعی نمی توان به اصلاحات وتحقق مطالبات مدنی امید بست.  حسن روحانی در کنفرانس خبری خود به درستی بر نکته مهمی تاکید کرد و آن این که «تعیین سرنوشت سیاسی سوریه باید به دست خود مردم سوریه انجام گیرد.»

ازسوی دیگر یکی از مسایل اختلاف زا میان ایران، عربستان، قطر وترکیه بحث سوریه است. سوریه درحال حاضر به نوعی جنگ وکالتی راپشت سر می گذاراند و تحولات داخلی این کشور برعکس مصر، تونس، لیبی و ... منشاء خارجی دارد. لذا هرکدام از بازیگران منطقه ای براساس منافع راهبردی و استراتژیکی خود تلاش می کنند که روند تحولات آتی رابه نفع خود تغییر و رقیب مقابل را واداربه امتیازدهی بیشتر نمایند. به نظر می رسد که با ورود حزب ا... لبنان به تحولات میدانی سوریه وضربه جدی  به منافع محورعربی ضدسوری  بار دیگر بحث مداخله نظامی قدرت های غربی وعربی مطرح شده است. این درحالی است که روسیه نیز مانند ایران نگران تهدید منافع ملی خویش درخاورمیانه ونفوذ هرچه بیشتر غرب درحیات خلوت خویش است. روسیه  با  تاکید بر ارسال موشک های اس 300 به سوریه پیام محکمی را به رقبای غربیش فرستاده واعلام داشته اجازه سقوط بشاراسد وتکرار سناریوی لیبی نخواهد داد.

در هرصورت بحث سوریه و چگونگی تعیین سرنوشت سیاسی آن در آینده امرحیاتی وبه نوعی با امنیت ملی ایران نیز گره خورده است. درست است که شخص روحانی بعنوان دیپلمات زبده در دولت های قبلی مسوولیت های امنیتی داشته و در دوره ای هم توانست که پایه گذار همکاری های نزدیک سیاسی با رقبای منطقه ای ایران به ویژه عربستان باشد؛ ولی شرایط جدید منطقه و معادلات آن با گذشته متفاوت است. همچنین در کنار بحث مذاکرات هسته ای، موضوع سوریه امر حساسی است که با منافع ملی ایران درمنطقه ارتباط دارد. هردو موضوع به عنوان مسایل فرانهادی مطرح هستند و  حل وفصل آنها خارج از توان قوه مجریه و شخص ریئس جمهور است. از این رو تحول بنیادی در موضوع سوریه در کوتاه مدت یک نوع آرمانگرایی است. با این وجود، به نظر می رسد که فرصت جدیدی برای مذاکره و رایزنی بیشتر با کشورهای منطقه برای رسیدن به یک تفاهم گسترده  خلق شده است. از آنجا که روحانی برلزوم حل اختلافات سیاسی درجهان اسلام وطرح ریزی ترتیبات جدید امنیتی براساس منافع مشترک و به دور ازمداخلات خارجی اعتقاد دارد می توان پیش بینی کرد که ایران سیاست خارجی خویش را در منطقه برتنش زدایی با همسایگان عرب خویش و اعتماد سازی متقابل متمرکز سازد. بی تردید هرگونه گشایش در روابط تهران – ریاض در آینده به حل وفصل اختلافات دیرینه به ویژه حل مسئله سوریه کمک خواهد نمود. گام اول این مسیر ترغیب همه طرفین درگیر بر مشارکت در کنفرانس ژنو2 و احیای مجدد کمیته چهار جانبه متشکل از ایران – ترکیه – عربستان و مصر می باشد. از دیگر سو پرونده هسته ای ایران و بحث بحران سوریه مسایلی هستند  که به همدیگر ارتباط دارند. از این رو گامهایی آشتی جویانه ایران با غرب و اقدامات متقابل اعتماد ساز برای برون رفت از فضای بن بست موجود می تواند در تسریع گزینه مذاکره در بحران سوریه نیز ثمر بخش باشد ./16