بشار مرد کناره گیری نیست

دیپلماسی ایرانی: دمشق این بار چشم به نسخه ای دوخته که توسط روسیه و امریکا پیچیده شده است. این طرح را اخضر ابراهیمی برای اسد آورده است تا بدین ترتیب از یک سو وی در قدرت بماند و از سوی دیگر خواسته های امریکا و روسیه و همچنین مخالفان وی نیز تامین شود. در این میان ظاهرا تنها نکته اختلافی بحث بر سر ماند یا رفتن بشار اسد است. دمشق همچنان بر حفظ اسد اصرار دارد در حالی که به نظر می رسد قدرت های جهان حتی روسیه به نوعی برای کنار رفتن او از قدرت به توافق رسیده اند. روسیه و امریکا از اسد می خواهند که وی با قدرت پس از 2014 یعنی زمان انتخابات ریاست جمهوری سوریه خداحافظی کند اما اسد اصرار دارد که فرصت ماندن در قدرت را پس از این تاریخ نیز داشته باشد. ولی با این حال اسد هم به حل سیاسی بحران جاری در کشورش فکر می کند اما مساله برای او این است که این راه حل چه باشد و چه اهدافی را دنبال کند. دیپلماسی ایرانی با محمد شریعتی دهاقان، رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه، گفتگویی را در این رابطه انجام داده است که در زیر می خوانید:

در چند روز گذشته شاهد تشدید زمزمه ها در خصوص کناره گیری بشار اسد از قدرت بوده ایم. به عنوان نمونه روسیه نیز از تمایل برخی کشورهای منطقه ای و نه روسیه برای اعطای پناهندگی به بشار سخن گفته است. آیا این موضع گیری ها دال بر پایان سیاسی کار بشار اسد است یا تنها هیاهویی تبلیغاتی به حساب می آید؟

این مساله بستگی به موضع گیری کشورهای مختلف دارد. هم اکنون این مساله مطرح است که اخضر ابراهیمی (که نتوانست وارد فرودگاه دمشق شود، به دلیل آنکه وضعیت فرودگاه در کنترل کامل نظام نیست، از راه زمینی وارد سوریه شده) طرحی را در دست دارد تا بشار اسد بر قدرت اما بدون اختیارات باقی بماند و پس از سال 2014 کاندیدای ریاست جمهوری نشود. باید به این نکته اشاره کرد که بعید به نظر می رسد که این طرح از سوی دولت بشار اسد و همچنین مخالفان مورد قبول واقع شود. به دلیل آنکه مخالفین احساس می کنند که هر لحظه ممکن است نظام سوریه سقوط کند و امروزه به مرحله ای رسیده اند که خواستار محاکمه افرادی شدند که مسبب کشتارها در سوریه شده اند. بنابراین قبول چنین طرحی از سوی دو طرف درگیر بسیار دشوار است. از سوی دیگر اعلام شده است که این طرح موافقت غیر علنی روسیه و امریکا را نیز دارد.

طرحی که از سوی ایران نیز ارائه شد بر بقای بشار اسد تاکید داشته و در چارچوب طرحی که ازسوی امریکا و روسیه اعلام شده است نیز قرار دارد. اما اخیرا پوتین و لاوروف درباره ماندن و یا رفتن بشار اسد اظهار نظر کردند که در توان چین و روسیه نیست که بر بشار اسد برای رفتن فشار آورند، به دلیل آنکه بشاراسد وابسته به اقلیتی است که آنها با بودن وی احساس امنیت می کنند. حامیان رئیس جمهوری سوریه اعلام کرده اند که یا باید بشار اسد در قدرت باقی بماند یا باید حامیان او در دولت آینده سوریه نقش داشته باشند.    

در مجموع باید گفت موضع گیری نسبت به رفتن و ماندن  اسد بستگی به موضع سیاسی هر کشوری دارد. حماس در مساله یرموک موضع تندتری گرفت و این در حالی بود که تا پیش از آن  گفته بود که دخالتی در مساله سوریه نخواهد کرد.اما پس از بمبارانی که  از سوی نظام سوریه در اردوگاه یرموک انجام شد و حدود 60 نفر در یک مسجد کشته شدند، موضع گیری تندتری صورت گرفت. چراکه احساس می کند وضعیت فلسطینی ها در شرایط خوبی نیست. به ویژه برخی از گروه ها همانند احمد جبرئیل حماس را متهم کردند که در یرموک به طرفداری از معارضین مسلح اسلحه بدست گرفته و با نظام درگیری شدند که البته  حماس این مساله را تایید نکرد.

در نهایت می توان خلاصه کرد که بیشتر کشورها نسبت به ماندن بشار اسد بدبین هستند، به ویژه با توجه به کشتارهایی که هر روز در این کشور صورت می گیرد و آخرین مورد آن کشتار در نانوایی بوده که حدود 90 نفر کشته و 300 نفر زخمی در بر داشته است. در نتیجه مشکلات در این کشور در آغاز فصل سرما فراوان است و  بعید به نظر می رسد که این کینه ها با یک راه حل سیاسی به پایان برسد.  

آیا ممکن است غرب حاضر به اعطای مصونیت قضایی به بشار اسد در صورت تمایل وی به خروج از قدرت شود و آیا مخالفان اسد به چنین مساله ای رضایت می دهند؟

با شعارهایی که بشار اسد و افراد دارای قدرت در حکومت داده اند، بسیار بعید است و  همه پیش بینی می کنند که لحظات آخر تغییر نظام در سوریه بسیار خونین است. همچنین به نظر می رسد تا کنون هیچ آثاری از پناهندگی و یا مطالعه و بررسی این پیشنهاد از سوی نظام حاکم در سوریه نیست، اما ممکن است تحولات در یک کشور چنان سریع اتفاق بیفتد که از دست هیچ نیرویی کاری ساخته نباشد. همان طور که گفته می شود نیروهای قدرت های بزرگ در اردن یا کشورهای دیگری متمرکز هستند تا به محض آن که دولت اسد سقوط کند، بر اسلحه های شیمیایی آن سیطره پیدا کرده تا به دست افراد دیگر نیفتد. اما این مشکلات را نمی توان پیش بینی کرد که وضعیت نظام سوریه چه مدت به طول خواهد انجامید یا این که  در نهایت جنگ خانه به خانه در دمشق رخ خواهد داد.

امروزه دولت بشار اسد بر اطراف دمشق چه در بخش شمالی و یا غربی در محیط درگیری هستند و در نتیجه نمی توان پیش بینی کرد که وضعیت امنیت چگونه خواهد شد و یا این وضعیت تا چندماه به  طول می انجامد، چرا که با این روند شاهد کشتار بیشتر در این کشور خواهیم بود.

آخرین مساله ای که برای دخالت خارجی ها مطرح شده، این است که حدود سی هزار تن از مشاوران روسی در سوریه هستند که اگر نیروهای بین المللی قصد دخالت داشته باشند، با این نیروهای روس  درگیر می شوند. در نتیجه کشورهای دیگر از دخالت بیشتر در این مساله حذر دارند تا منجر به برخوردهای گسترده تری نشود.

در این طرح روسیه و امریکا تاکید شده که بشار اسد تا زمان انتخابات مجدد در سال 2014 قدرت اجرایی نخواهد داشت . پس در این بازه زمانی انتخابات آینده سوریه در طرح روسیه و امریکا بازوی اجرایی در سوریه چه کسی خواهد بود؟

همانطور که اشاره شد نمی توان پیش بینی کرد، به دلیل آنکه جنگ در داخل سوریه بعید است که در اختیار ترکیه یا امریکا باشد و از سوی دیگر روسیه نیز سلب مسئولیت کرده و اعلام کرد که نمی تواند بیش از این بر نظام بشار اسد فشار آورد. تنها فشاری که روسیه توانست در طول این مدت بر دولت سوریه وارد آورد این بوده که سلاح های شیمیایی را در یک یا دو محل امن نگه دارد و به هر صورت از آن استفاده نکند.

روسیه حتی گفته است که به مذاکرات رفتن بشار اسد وارد نمی شود، به دلیل آنکه احساس می کند سودی در این مساله ندارد. اما در مجموع همان طور که اخضر ابراهیمی و دیگران گفته اند اگر در پایان جنگ داخلی سوریه بتوان یک راه حل سیاسی میانه مطرح شود و مورد پذیرش هر دو طرف قرار گیرد از خونریزی روزهای آخر جلوگیری خواهد کرد. درگیری های سوریه تا به امروز حدود پنجاه هزار کشته داشته و ممکن است در لحظات آخر این تعداد افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی این احتمال وجود دارد که دولت سوریه امنیت سایر کشورهای همسایه همانند عراق و عربستان و یا اردن  را نیز تحت تاثیر قرار دهد.   

اخضر ابراهیمی با طرحی به نام طرح روسیه و امریکا به سوریه رفته است. جزئیات این طرح چیست و ارائه طرحی مشترک از سوی امریکا و روسیه در خصوص سوریه چه معنای تلویحی برای دولت بشار دارد ؟

اخضر ابراهیمی رسما اعلام نکرده است. این نماینده سازمان ملل چند روز در قاهره ماند  و اجازه ورود وی به دمشق داده نشد. دلیل آن شاید به علت مخالفت با این طرح بوده یا به دلیل آن که تلاش داشتند تا فرودگاه دمشق را عادی سازی کنند و پس از آن ابراهیمی وارد شود. در نهایت اخضر ابراهیمی  نیز تهدید کرد که اگر به وی ویزا داده نشود و نتواند وارد سوریه شود، استعفا خواهد داد. اما سوریه در لحظات آخر اجازه ورود داد که درنهایت از راه زمینی لبنان وارد سوریه شد. به نظر می رسد که باید منتظر باشیم تا این طرح علنی شود.

امریکا نیز آگاه است که نفوذ محدودی بر معارضین دارد تا آنها طرح های مربوط به سرنوشت خود را بپذیرند. مساله پذیرش حکومت بشار اسد با وجود اتفاقاتی که در کشور سوریه افتاده، برای معارضین بسیار مشکل است و از سوی دیگر دولت اسد نیز معارضین را تروریست می داند، پذیرش بعضی از محورها برای دولت سنگین است.

باید منتظر باشیم که چه عملیاتی بر روی زمین انجام می شود و معارضین تا کجا پیشروی خواهند کرد. مخالفین وعده داده اند که در حماء، حلب و دمشق پیشرفت خواهند کرد که در اینصورت ممکن است معادلات عوض شود و برخی مجبور شوند تا طرح های اضطراری را پیاده کنند، همانند خارج کردن روس ها از سوریه، که گفته می شود ناوهای روسیه درکنار آب های سوریه پهلو گرفته اند. اما اگر پیشروی نداشته باشند، طرح های دیگری پیشنهاد خواهند کرد تا مشکل حل شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 4 دی 1391 / باز انتشار: جمعه 8 دی 1391