آتش بسی که برای نقض وضع شد

دیپلماسی ایرانی: نخستین آتش بس رسمی در سوریه پس از گذشت 19 ماه از بی ثباتی های سیاسی و تزلزل های امنیتی رسما از چهار روز پیش اعلام شد.آتش بسی که ظاهرا تنها امیدواری به برقراری آن زیبا بود و از ضمانت اجرایی آن خبر چندانی نیست. میزان خصومت ورزی طرفین دعوا نسبت به هم به اندازه ای است که حتی آتش بس در عیدقربان هم نمی تواند پوششی بر آن بگذارد. اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه که از همان ابتدای انتصاب غزل خداحافظی را خوانده بود باز هم از طرحی جدید سخن گفته است.  دیپلماسی ایرانی با محمد شریعتی دهاقان، رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه، در خصوص مسائل پیرامون نقض آتش بس در سوریه گفتگویی داشته است که در زیر می خوانید:  

اخضر ابراهیمی طرح آتش بس چهار روزه ای را در سوریه داده که در طول این مدت بارها نقض شده است، به نظر شما چنین طرح شکننده ای برای سوریه ای که 19 ماه از آغاز بحران در آن می گذرد، مثمر ثمر خواهد بود؟ 

با توجه به اینکه ناظرین بین المللی  و کسانی که برای نظارت بر آتش بس بودند، حضور نداشتند، اخضر ابراهیمی از هر دو طرف خواست که به شکل داوطلبانه این آتش بس را رعایت کنند. اما همچنان که پیش بینی می شد در روز اول آتش بس از سوی هر دو نقض شد. مخالفین 220 مورد نقض آتش بس را با عکس و ذکر مورد اعلام کردند و از سوی دیگر دولت بشار اسد چندین مورد نقض این طرح را از سوی نیروهای مسلح اعلام کرده است. بنابراین هر دو طرف ادعای نقض آتش بس می کنند، اگرچه حدود 100 نفر در دو روز گذشته در درگیری ها کشته شدند که البته از متوسط آمار روزهای گذشته کمتر است، اما تصور می شد که در روز اول عید قربان درگیری و تلفات کمتری باشد. به دلیل بی اعتمادی و تصوری که دو طرف از هم دارند، بعید به نظر می رسد که این طرح به شکل آشکارا دوام آورد.
دلایل مداومت درگیری ها در سوریه این است که دولت بشاراسد بر این باور است که این معارضه از خارج حمایت می شود و این مشکل داخلی نیست و مردم معترض در داخل نیز نظام سوریه را به دروغگویی متهم کرده و حتی انفجار ماشین ها در دمشق و مناطق دیگر را منتسب به نظام می کنند. مخالفان استدلال می کنند که دولت بشار اسد با این کار قصد دارد تا چهره خود را در برابر دنیا روشن تر کند و تا اندازه ای دست روسیه را که قصد دارد در شورای امنیت از سوریه طرفداری کند، بازتر کند. اما در مجموع روز خوبی برای دمشق نبود، به دلیل آنکه تصور می شد کشتار کمتر و ملاحظه بیشتری نسبت به آتش بس داشته باشند.

یکی ازمقامات سوری گفته است که ما تنها به نقض آتش بس پاسخ داده ایم و به شکلی مخالفان را در نقض آن مقصر دانسته اند. آیا پاسخ دادن به نقض آتش بس به نوعی نقض آن محسوب نمی شود؟

به دلیل آنکه خصومت ورزی ها یک طرفه نبوده و دولت نیز مشخصا قصد نداشت تا تعهد خاصی دهد، در اطلاعیه ای آتش بس را به صورت رسمی از سوی ارتش سوریه اعلام کرده بود  و آورده بود که نسبت به نقض آتش بس پاسخ مناسب خواهد داد. اما تصاویری در فضای مجازی پخش شده که هواپیمای نظامی مناطق را بمباران کرده اند و این در حالی است که هیچ نهادی به جز دولت به این هواپیماها دسترسی ندارد، همچنین توپخانه سنگین نیز همچنان فعال بوده است. بنابراین معارضین مدعی هستند که نقض آتش بس از سوی دولت بشار اسد صورت گرفته و به علت آنکه ناظرین خاصی حضور نداشتند نمی توان گفت که کدام طرف آغازگر نقض آتش بس بوده است.
درباره انفجارها نیز مخالفان اعلام کرده اند که از سوی دولت صورت گرفته تا چهره خود را مظلوم نشان دهد و حتی حاضر شده تا چند تن از سربازهای خود را از دست بدهد. در این مورد به نظر می رسد که شرایط بی اعتمادی در هر دو طرف به وجود آمده است و هدف معارضه سقوط نظام است و هدف حکومت نیز نابودی معارضین است. در نتیجه با این نحوه هدف گیری رسیدن به توافق بسیار دشوار است. به ویژه آنکه همه و یا اخضر ابراهیمی تصور می کردند که این آتش بس مقدمه گفتگوی سیاسی برای حل مسائل است که متاسفانه شکل نگرفت.

اخضر ابراهیمی به کمک ترکیه برای متقاعد کردن معارضین به رعایت آتش بس حساب کرده بود. آیا به نظر شما ترکیه از اجرا و یا عدم اجرای آتس بس حمایت کرده است؟

به نظر می رسد ترکیه بیشترین حمایت را از آتش بس کرده است، چراکه چند روز پیش از آتش بس با ایران مذاکره کرده و اردوغان نیز با احمدی نژاد ملاقاتی داشته است که حتی آتش بس نیز از سوی اردوغان مطرح شد که احمدی نژاد هم موافقت کرد.
همچنین قانع کردن گروه هایی که در ترکیه حضور دارند، همانند ارتش آزاد سوریه که اطلاعیه قبول آتش بس را بر اساس همان میزانی که از سوی دولت قبول شده بود، پذیرفته اند. بدین معنا که اگر از طرف مقابل آتش بس نقض شود ما نیز در صدد پاسخ خواهیم بود. بنابراین از نظر سیاسی و با توجه به اهمیتی که ترک ها به عید قربان می دهند و حرمتی که این عید دارد تاکید زیادی بر این طرح داشتند. همانطور که می دانید نظام سوریه از ابتدا این طرح را نمی پذیرفت، اما با پافشاری ایران و روسیه قبول کرد. در چنین شرایطی ترکیه خواهان این بود و امید داشت که بتواند با یک  راه حل سیاسی و  به راه افتادن راهپیمایی ها و ساکت شدن  توپخانه ها کمک به حل این مساله کند، اما چنین روندی به نتیجه نرسید.
به طور خلاصه ترکیه در عین حال اینکه در پی رفتن بشار اسد از سوریه است، اما تمایل دارد تا این مساله با تلفات و درگیری نظامی کمتری از ترکیه صورت گیرد.

چشم انداز این آتش را بس را چگونه ارزیابی می کنید؟

آتش بس تا پایان روز دوشنبه اعلام شده است. بنابراین نمی توان بر چشم اندازی که تا به امروز وجود داشته، امیدی داشته باشیم که آتش بس در این مرحله شکل بگیرد. به نظر می رسد شاید نیروهای دیگر در مورد وضعیت سوریه وارد مراحل قوی تری شوند. به دلیل آنکه گفته می شود ترکیه قواعد درگیری در مرزها را تغییر داده و اجازه نمی دهد هواپیماهایی در 10 کیلومتری مرز سوریه که متصل به ترکیه است، وارد فضا شوند. همین امر سبب می شود که به طور طبیعی منطقه امنی ایجاد شود و این منطقه نیز به تدریج توسعه پیدا کند. با توجه به محاصره هایی که بر بخش هایی از ارتش سوریه شده است، این منطقه امنی به صورتی در خواهد آمد که سبب تضعیف ارتش شده و با توجه به توان معارضه مذاکره پایاپایی صورت گیرد.

روسیه پیش نویس قطعنامه ای به شورای امنیت ارائه کرده که این شورا نیز آن را رد کرده است، اخضر ابراهیمی نیز به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه به مسکو سفر کرده است. آیا ابراهیمی طرحی جدید در سر دارد؟

اخضر ابراهیمی بارها اعلام کرده است که طرح مشخصی در دست ندارد و بنابراین به نظر نمی رسد که ایده خاصی را در سفر خود به مسکو داشته باشد. به ویژه آنکه نقطه نظرات دو طرف یعنی معارضین و دولت بشار اسد بسیار از هم دور است. در نتیجه امیدواری به حل این مساله کم است. به ویژه آنکه کوفی عنان که طرحی در دست داشت موفق نشد، اخضر ابراهیمی که طرحی را نیز ارائه نکرده است. ارائه بحث آتش بس نیز طرح کاملی برای حل مساله نیست، بلکه نوعی طرح مقطعی و انسانی است تا بیشتر از آنکه سیاسی باشد. به عبارت دیگر از نظر انسانی این مساله طرح شده که کشتار کمتری صورت گیرد، اما از نظر سیاسی هنوز راه حلی ارائه نشده است. اخضر ابراهیمی به هر کشوری که سفر می کند ابتدا از آنها می خواهد تا طرح خود را ارائه کنند. با توجه به اینکه راه حل ایران، قطر، عربستان، مصر متناقض با هم است، به نظر نمی رسد که تلاش های ابراهیمی موفقیت آمیز باشد.
تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه:دوشنبه 8 آبان 1391 / بازانتشار: پنجشنبه 11 آبان 1391