بن بست شرق و غرب در سوریه

دیپلماسی ایرانی: چاره ای جز صبر نیست.تطویل بحران در سوریه کاسه صبر همه را لبریز کرده است. از ترکیه که این روزها تنها خسارات سیاسی و نظامی ناشی از دخالت در امور همسایگان را پرداخت می کند تا عربستان، قطر و مصری که جز تجهیز مخالفان رسالتی برای خود قایل نبودند و امروز گرفتار شبه نظامیانی هستند که سودایی جز به قدرت رسیدن در سوریه ندارند. از روسیه که نمی تواند سوریه را به عنوان استراتژیک ترین منطقه تحت نفوذ خود به غرب و آمریکا تعارف بزند تا ایران که نگران محور مقاومت و از بین رفتن دولت علوی و روی کارآمدن تندروهای بی ریشه در سوریه است. گویا بازیگران اصلی در بحران سوریه به این نتیجه رسیده اند که تنها راه برای فرونشاندن این آتش جلب نظر روسیه است. بر همین اساس بود که ژنو میزبان نمایندگانی از روسیه ؛ آمریکا و البته شخص اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه شد. نشستی که هرکدام از طرفین نتیجه آن را به نفع خویش مصادره می کنند اما مغز پیام این است که نشستی بود تکراری بدون دستاوردی خاص. امروز اعرابی که گمان می کردند نسخه سوریه نیز مانند مصر در چند روز بسته خواهد شد شاهد گسیل آوارگان سوری به پشت مرزهای خود هستند. اتفاقی که می تواند مولود چند دهه بی  ثباتی سیاسی و ناامنی نظامی برای همسایگان سوریه باشد. دستاوردهای نشست ژنو، احتمال نزدیک شدن دیدگاه امریکا و روسیه بر سر سوریه، موضع گیری های جدید اعراب و البته قطر، وضعیت آوارگان سوری و دستاوردهای نظامی مخالفان در سوریه را با محمد شریعتی دهاقان، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه، در میان گذاشتیم:

در نشست ژنو چه گذشت؟ آیا در این نشست شاهد تحول خاصی  در موضع گیری های  روسیه و امریکا در قبال سوریه بودیم؟ تفاوت نگاه مسکو و واشنگتن به پدیده ای به نام دولت انتقالی در سوریه در چه مولفه هایی نهفته است؟

اخبار متناقضی از درون نشست ژنو منتشر شده است. اخضر ابراهیمی  نماینده سازمان ملل در سوریه  اعلام کرد که  توافقی در مورد سوریه میان مسکو و واشتنگتن شکل نگرفته است. این در حالی است که  سخنگوی وزارت خارجه امریکا و همچنین برخی از منابغ غربی از پیشرفت در مذاکرات ژنو سخن می گویند.

در تبیین این امر باید اضافه کرد که  اخضر ابراهیمی در مرحله اول اعلام کرد که توافقی حاصل نشده، اما درعین حال اضافه کرده بود که کشورهای دیگر به ویژه امریکا و روسیه بر موضوع حل سیاسی سوریه و همچنین محوریت توافقنامه  قبلی در ژنو  تاکید داشتند. با توجه به تفسیری که ابراهیمی از توافق ژنو داشته، می توان دریافت که این موضع بیشتر متمایل به تفسیر غربی هاست و نه مسکو. بدین معنا که باید دولتی در سوریه بر سر کار بیاید با اختیارات کامل و در چنین شرایطی ممکن است بشار اسد به شکل سمبلیک باقی بماند و یا اینکه از قدرت کناره گیری کند. البته سخنی در این مورد گفته نشده است. اگر مسکو به دولت انتقالی با اختیارات کامل تن داده باشد، در حقیقت موضع خود را از دولت سوریه جدا کرده است.
در بیانیه ای که روسیه پس از این اجلاس صادر کرد ، مسائل متناقضی مطرح شد که: اولا رفتن و ماندن بشار اسد باید با تصمیم مردم سوریه باشد که این به معنای عدم تغییر موضع است. در ثانی بار دیگر از فعالیت های دیپلماتیک اخضر ابراهیمی دفاع و حمایت کرد. در چنین شرایطی ممکن است که یک تحلیلگر حدس بزند توافق های ضمنی میان مسکو و واشتنگتن به وجود آمده، اما بنا بر این شده که این توافق ها اعلام و منعکس نشود.

در این میان همزمان با  اتحادیه عرب ، وزیر امورخارجه قطر که رئیس کمیته ویژه اتحادیه عرب در حل مسائل سوریه است نیز اعلام کرده که ما تا سه چهار هفته آینده صبر می کنیم . امیر قطر نیز اعلام کرد که کشورهای عربی باید نقش بیشتر و فعال تری را در مورد سوریه ایفا کنند. به نظر می رسد که همه منتظرند تا اوضاع نظامی دچار تغییر شود، اما با توجه به شکست هایی که هر دو طرف داشتند- به عنوان مثال شکستی که دولت در فرودگاه تفتناز داشت و در داریا که معارضین ممکن است کنترل مناطقی را از دست داده باشند- سخن گفتن از تغییر در دستاوردهای نظامی دو طرف در قیاس با دو هفته پیش آسان نیست.

به نشست اتحادیه عرب اشاره کردید، محور نشست روز گذشته اتحادیه عرب در قاهره چه بود؟

روز گذشته وزرای اتحادیه عرب در قاهره به دعوت کشور لبنان به دلیل سرازیر شدن آوارگان سوری به لبنان و مشکلاتی که از نظر مالی، سیاسی و اجتماعی برای این کشور به وجود آمده، اجلاسی تشکیل داد تا در خصوص نحوه کمک رسانی  دولت های عربی در این مورد خاص تصمیم گیری کنند. قطعا در این شرایط موضوع سوریه نیز مورد بحث قرار می گیرد، اما به نظر نمی رسد تا پخته شدن یک راه حل اساسی این اجلاس تصمیم خاصی بگیرد. به ویژه آنکه بسیاری از مفسران امریکایی  تصمیم گیری درمورد سوریه را به پس از مراسم سوگند یاد کردن  باراک اوباما  رئیس جمهوری این کشور موکول کرده اند.

قطر از لزوم اعزام نیروهای حافظ صلح عربی به سوریه سخن گفته است. آیا چنین مساله ای با توجه به در راس قدرت بودن بشار ممکن است و تفاوت این نیروهای عربی با نیروهای سازمان ملل چیست که دوحه پیشنهاد آن را داده است؟

به نظر می رسد با وجود مشکلاتی که در وضعیت سوریه شاهد هستیم، تصمیمی در این مورد گرفته نشده است. گرچه اکثر تحلیلگران تفسیر می کنند که سیل پناهجویان سوری بسیاری  از کشورها را همانند ترکیه، اردن و لبنان و تا اندازه ای عراق را مورد فشار قرار داده است و نظام حاکم بر سوریه احساس می کند که مساله آورگان در زمستان فشار مضاعفی برای کوتاه آمدن است. به ویژه آنکه هنوز مشخص نیست که عملیات نظامی در سوریه برای احداث مقر فرماندهی و یا کنترل مسائل هوایی سوریه قابل اجراست یا خیر، به دلیل آنکه بستگی به پیشرفت مخالفان در گرفتن پایگا ه های هوایی در شمال سوریه دارد.
هم راستا با قطر، اردن  نیز اظهار نظر جدیدی را مطرح کرده که قابل توجه است، با وجود آنکه پادشاه اردن در این مدت سعی کرد تا بی طرفی خود را در خصوص مسائل سوریه اعلام کند، اما اخیرا اعلام کرده که تمامی احتمالات در مورد سوریه همانند ساقط شدن نظام و مساله سرنوشت سلاح شیمیایی مطرح است. این مسائل سبب خواهد شد تا در هفته های پیش رو احتمال وقوع حوداث غیرقابل پیش بینی  افزایش پیدا کرده و آثار این حوادث را بیشتر می توان مورد بحث و بررسی قرار داد.

بنابر آخرین آمار تعداد آوارگان سوری به 600 هزار نفر رسیده است. خسارت های سیاسی و مالی ناشی از این سیل آوارگان به کشورهای همسایه چون ترکیه و لبنان را برای ما تشریح کنید؟

مساله آوارگان ابعاد انسانی فراوانی را در بر می گیرد که این آوارگان هم خارج از سوریه و هم  در داخل این کشور حضور دارند. بنا بر آمار، آوارگان خارج از خاک سوریه بین 600 تا 800 هزار نفر اعلام شده است. این آمار مربوط به کسانی است که ثبت نام شدند و بسیاری از این آوارگان ثبت نام نشدند که این افراد از نظر مالی در شرایط خوبی بوده و در هتل هایی که خود اجاره کردند، ساکن شدند. همچنین آوارگان داخل سوریه 1 تا 1.5 میلیون نفر بودند که از یک منظقه به منطقه دیگر رفته اند. این روند از نظر حقوق بشری مشکلاتی را فراهم آورده که حتی سوئیس بنا دارد تا لایحه ای را به سازمان ملل عرضه کند تا موضوع سوریه را به دادگاه جنایت بین المللی بسپارد . اما با توجه به وتوی روسیه تا زمانی که توافقی با این کشور صورت نگیرد بعید به نظر می رسد که این موضوع نیز به مرحله جدی برسد.
تمامی کشورهای عربی و همچنین اروپا تحولات دو هفته آینده را سرنوشت ساز می دانند به ویژه آنکه اخضر ابراهیمی اعلام کرده که ادامه این بحران با توجه به تلفات نیروی انسانی غیر ممکن است، از سوی دیگر فرانسه با توجه به حمله به کشور مالی و مشغول شدن پاریس در این کشور و محوریت فرانسه در مساله سوریه، ممکن است مشکلاتی را در تصمیم گیری در مورد سوریه ایجاد کند.

درگیری میان نیروهای ارتش با شبه نظامیان در مناطق جنجالی چون حمص ادامه دارد. در حال حاضر کدام مناطق کلیدی  در اختیار مخالفان و کنترل کدام بخش ها در دست ارتش است؟

شمال غرب بیشتر در اختیار مخالفان است. اما هر دو طرف ادعای پیروزی می کنند و در شهرهای بزرگ همانند حلب، حمص و حماء بخشی در دست معارضان و بخش دیگر آن در دست دولت است. اما در اطراف دمشق و روستاهای شرقی آن درگیری فراوانی وجود دارد. ارزیابی ها نشان می دهد که بین 50 تا 70 درصد سوریه در دست مخالفین و 50 تا 30 درصد نیز در دست دولت است که البته این ارزیابی ها نیز متفاوت است، به دلیل آنکه برخی مناطق ممکن است روزها در اختیاردولت باشد و شب ها در اختیار مخالفان.

آیا اعراب در سوریه شاهد نتیجه گیری معکوس از تلاش های خود و به قدرت رسیدن شبه نظامیان بی خط و مشی هستند؟ پیش بینی شما از جایگاه علوی ها در سوریه پس از بشار اسد چیست؟

موضوع سوریه در ابتدا به شکل یک انقلاب بود، اما پس از مدتی معارضان دست به دامان نیروهای تندرو مسلح زدند و آنها نیز به عنوان آنکه از خود شجاعت و پایداری نشان دادند مورد خشم عده ای و مورد توجه عده دیگر قرار گرفتند. بسیاری از مسائل سوریه یعنی اعتراض ها و مسائل تروریستی در هم آمیخته است. یکی از مشکلاتی که دنیا دارد نیز این است که نمی داند جایگزین چه کسی خواهد بود و امروز قدرت سیاسی و نظامی میان معترضان در دست چه افرادی است. این ابهامات سبب شده تا روند بدین شکل ادامه پیداکند. به نظر می رسید با به وجود آمدن ائتلاف معارضین بسیاری از مسائل برای دنیای غرب حل شود، اما کمک نکردن به آنها هم سبب شد تا تضعیف شوند  و در نتیجه نیروهای تندرو ابتکار عمل را در دست گرفتند.
علوی ها مواضع مختلفی دارند، بسیاری از آنها با حکومت هستند و برخی دیگر در کنار مخالفین حرکت می کنند. به عنوان مثال سفیر دولت ائتلافی که اولین سفیر یک دولت ائتلافی در کشور دیگر است، منذر ماخوس  علوی و در پاریس است. غرب نیز بر حقوق اقلیت ها تاکید دارد. مسیحیان، علوی ها و دورزی ها (البته ولید جنبلاط که دورزی در لبنان است، همیشه پیام می فرستد به دورزی های سوریه که با انقلاب و مردم باشند و مخالفت دولت سوریه عمل کنند) عموما با دولت هستند.
تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 25 دی 1391 / باز انتشار: جمعه 29 دی 1391