حقوق بین‌الملل بشر و بحران آلودگی هوا
کودکان ایران در برابر تحریم‌ها
نویسنده: محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
دیپلماسی ایرانی: کودکان به‌عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر، محور توجه حقوق بین‌الملل بشر هستند. معاهدات بین‌المللی همچون کنوانسیون حقوق کودک تأکید می‌کنند که هر کودک، صرف‌نظر از شرایط جغرافیایی یا سیاسی، حق برخورداری از محیطی سالم جهت رشد و توسعه دارد. با این حال، در ایران، ترکیب دو بحران عمده - آلودگی هوا و تحریم‌های بین‌المللی - حقوق بنیادین کودکان را تهدید می‌کند. آلودگی هوا در ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی همچون تهران، اصفهان و اهواز، از بحرانی‌ترین موضوعات زیست‌محیطی محسوب می‌شود.
مطابق با گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می‌تواند به بیماری‌های مزمن تنفسی، مشکلات قلبی و اختلالات رشد عصبی در کودکان منجر شود. این امر به طور مستقیم با حق “بالاترین استاندارد قابل‌دستیابی سلامتی” که در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR) تضمین شده، در تضاد است. در عین حال، کودکان به دلایل فیزیولوژیکی (همچون سرعت بالای متابولیسم و تنفس عمیق‌تر) نسبت به بزرگسالان آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به آلاینده‌های هوا دارند.
این شرایط در مناطقی که دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و محیطی سالم وجود دارد، وخیم‌تر می‌شود. تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده بر جمهوری اسلامی ایران، تأثیری غیرمستقیم اما قابل توجه بر تشدید بحران آلودگی هوا داشته‌اند. این تحریم‌ها دسترسی به فناوری‌های مدرن کاهش آلودگی، سرمایه‌گذاری‌های محیط زیستی و تجهیز زیرساخت‌های پایدار را به شدت محدود کرده‌اند.
تأثیر تحریم‌ها بر حوزه‌های مرتبط با آلودگی هوا چیست؟
1- کاهش واردات تجهیزات کنترل آلودگی: پالایشگاه‌های ایران به دلیل فرسودگی فناوری و عدم امکان ارتقاء تجهیزات، سوخت‌هایی با کیفیت پایین و آلاینده‌تر تولید می‌کنند و این سوخت‌ها، به‌ویژه گازوئیل و بنزین، از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند.
2- افت سرمایه‌گذاری‌های محیط‌زیستی: تحریم‌ها جریان سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های محیط‌زیستی و انرژی پاک را متوقف نموده‌اند. این موضوع، هم‌زمان با افزایش فشار بر اقتصاد داخلی، باعث گردیده دولت منابع کافی جهت مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی را نداشته باشد.
3- تأثیر بر حمل و نقل عمومی: بسیاری از وسایل حمل و نقل عمومی در ایران به دلیل کهنگی ناوگان و محدودیت در واردات قطعات، کارآیی پایین‌تری داشته و به افزایش آلودگی هوا دامن می‌زنند و این وضعیت به‌ویژه برای کودکانی که به‌طور روزانه از این سیستم استفاده می‌نمایند، خطرات بیشتری به همراه دارد.
تحریم‌های اقتصادی در ظاهر ابزاری جهت فشار سیاسی هستند، اما طبق گزارش‌های شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، این اقدامات اغلب موجب نقض حقوق بنیادین، از جمله حق بر سلامت و حق بر حیات، می‌شوند. کودکان به دلیل وابستگی بیشتر به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر اثرات تحریم‌ها دارند. به‌طور خاص، تحریم‌ها نقض حق کودکان برای دستیابی به محیطی سالم محسوب می‌شود، که در کنوانسیون حقوق کودک به‌عنوان یک اصل اساسی تصریح گردیده است. همچنین، جامعه جهانی با وضع تحریم‌ها عملاً تعهدات خود در قبال اصل همکاری بین‌المللی جهت حفاظت از محیط‌زیست و بهبود کیفیت زندگی کودکان را نادیده می‌گیرد.
ترکیب آلودگی هوا و تأثیرات تحریم‌ها باعث شکل‌گیری چرخه‌ای از فقر و آسیب‌های بهداشتی شده است که بیشترین آسیب را به کودکان وارد می‌کند. از یک سو، والدین به دلیل کاهش قدرت خرید و افزایش هزینه‌های زندگی توانایی کمتری جهت تأمین تغذیه و خدمات بهداشتی مناسب دارند. از سوی دیگر، کاهش کیفیت هوا، بروز بیماری‌های مزمن در میان کودکان را افزایش می‌دهد، که هزینه‌های درمانی بیشتری را بر نهاد خانواده تحمیل می‌کند. حال راهکارهای پیشنهادی در چارچوب حقوق بین‌الملل بشر در این باره چیست؟
1- لغو یا تعدیل تحریم‌های تأثیرگذار بر محیط‌زیست: جامعه‌ی بین‌المللی می‌بایست اطمینان حاصل نماید که تحریم‌ها به‌طور غیرمستقیم باعث تخریب محیط‌زیست و آسیب به کودکان نمی‌شوند.
2- تقویت تعهدات داخلی و بین‌المللی: دولت جمهوری اسلامی ایران باید از ظرفیت‌های داخلی و همکاری‌های منطقه‌ای جهت کاهش آلودگی هوا استفاده کند و هم‌زمان با تقویت دیپلماسی محیط‌زیستی، برای دریافت کمک‌های فنی و مالی در این زمینه تلاش نماید.
3- تمرکز بر حقوق کودکان در سیاست‌گذاری‌ها: سیاست‌های ملی باید به‌گونه‌ای تنظیم گردند که کودکان، به‌عنوان آینده‌سازان کشور، در برابر بحران‌های زیست‌محیطی و اثرات اقتصادی تحریم‌ها محافظت شوند.
کودکان ایران در تقاطع دو بحران بزرگ - آلودگی هوا و تحریم‌های اقتصادی - قرار دارند که حقوق انسانی آن‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد که این وضعیت نه تنها سلامت جسمی و روانی کودکان را تهدید می‌کند، بلکه نقض آشکار اصول حقوق بین‌الملل بشر محسوب می‌شود. برای مقابله با این بحران، هم جامعه جهانی و هم دولت ایران باید مسئولیت‌های خود را در قبال حقوق کودکان جدی‌تر بگیرند و اقدامات فوری و هماهنگی را در دستور کار قرار دهند.
نظر شما :