ترامپ، تجربه گذشته و امور خاورمیانه

نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد، مدرس دانشگاه و پژوهشگر

دیپلماسی ایرانی: در ژانویه 2017، دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده شروع به کار کرد و آغاز دوره جدیدی در سیاست خارجی آمریکا در قبال خاورمیانه بود. رویکرد ترامپ به دیپلماسی در منطقه با تعدادی از موضوعات کلیدی، از جمله تمرکز بر روابط دوجانبه با متحدان کلیدی، موضع قاطع علیه ایران، تاکید بر منافع اقتصادی و امنیتی قابل بررسی و تمرکز است که در ادامه مهمترین استراتژی های و اتفاقات بیان می شود.

یکی از مهمترین تحولات در دوران ریاست جمهوری ترامپ، تصمیم به انتقال سفارت آمریکا در اسرائیل از تل آویو به بیت المقدس بود. این اقدام که در ماه مه 2018 انجام شد، بسیار جنجالی بود و اعتراض و محکومیت بسیاری از کشورهای منطقه و جهان را برانگیخت. با این حال، به عنوان یک حرکت قابل توجه حمایت از اسرائیل توسط دولت ترامپ، و تحقق وعده تبلیغاتی ترامپ در جریان انتخابات 2016 تلقی شد.

یکی دیگر از حوزه‌های اصلی تمرکز دولت ترامپ در خاورمیانه، رویکرد آن به ایران بود. ترامپ با روی کار آمدنش از توافق هسته‌ای ایران که در سال 2015 توسط دولت اوباما مذاکره شده بود انتقاد می‌کرد. در ماه مه 2018، ترامپ با اشاره به برخی نگرانی‌ها و ادعاها اعلام کرد که ایالات متحده از این توافق خارج می‌شود. این اقدام در منطقه با واکنش¬های متفاوتی روبه‌رو شد و برخی از کشورهای منطقه مانند اسرائیل و کشوررهای عربی از این تصمیم حمایت کردند و برخی دیگر مانند متحدان اروپایی و خود ایران آن را محکوم کردند.

دولت ترامپ علاوه بر موضع خود در قبال ایران، همچنین به دنبال تقویت روابط با متحدان کلیدی در منطقه، به ویژه اسرائیل و عربستان سعودی بود. ترامپ روابط شخصی نزدیک با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی داشت و این امر به افزایش همکاری اعراب با امریکا در تعدادی از موضوعات از جمله مبارزات منطقه ای و همکاری هایی در خصوص توسعه اقتصادی برای کشورهای عربی منجر شد.

این روابط تعاملات دیپلماتیک و تلاش‌های مشترک برای پیشبرد طرح‌های سیاسی و اقتصادی در منطقه را شامل می‌شد. ترامپ عربستان را به عنوان مقصد اولین سفر خارجی خود انتخاب کرد و تلاش‌هایی برای میانجیگری برای «معامله قرن» بین اسرائیل و فلسطینی‌ها انجام داد.

یکی از برجسته ترین ابتکارات دیپلماتیک دولت ترامپ در خاورمیانه، به اصطلاح توافقنامه ابراهیم بود که در سپتامبر 2020 به امضا رسید. این توافقنامه مجموعه ای از توافقات بین اسرائیل و چندین کشور عربی اعم از امارات، بحرین، سودان و مراکش با هدف عادی سازی روابط دیپلماتیک و اقتصادی عرب بود. این توافق به عنوان یک پیشرفت بزرگ در روابط اعراب و اسرائیل تلقی شد و توسط دولت ترامپ به عنوان گامی مهم در جهت تعمیق روابط و اهداف امریکا در منطقه مورد حمایت قرار گرفت.

با وجود این دستاوردها، رویکرد دولت ترامپ به دیپلماسی در خاورمیانه خالی از بحث نبود. سیاستمداران استدلال می¬کنند که تمرکز دولت بر روابط دوجانبه به‌خصوص با اسرائیل و رویکرد معاملاتی به دیپلماسی، خطر تضعیف ائتلاف‌ها و نهادهای دیرینه را به همراه داشت و موضع تقابل‌آمیز آن در قبال ایران پتانسیل تشدید تنش‌ها در منطقه را داشته است. علاوه بر این، تصمیم برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در سال 2019 به دلیل کنار گذاشتن متحدان آمریکا و امکان احیای مجدد داعش در منطقه به طور گسترده قابل تامل بوده است.

در پایان، کارکرد و تاریخ دیپلماسی دولت قبلی ترامپ در خاورمیانه با تعدادی از موضوعات کلیدی از جمله تمرکز بر روابط دوجانبه، موضع قاطع علیه ایران و تاکید بر منافع اقتصادی و امنیتی تعریف شده بود. در حالی که دولت آمریکا از نگاه منافع آمریکا به پیشرفت‌های دیپلماتیک مهمی مانند توافق ابراهیم دست یافت، رویکرد آن بدون مناقشه نبود و پیامدهای بلندمدت سیاست‌های آن در منطقه همچنان قابل مشاهده است.

شعارهای انتخاباتی جدید

در ماه‌های اخیر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا چندین وعده دیپلماتیک در مورد منطقه خاورمیانه داده است. این وعده ها طیفی از موضوعات، از همکاری اقتصادی گرفته تا اتحادهای امنیتی را شامل می شود که بی تردید نتیجه و ادامه سیاست های دولت قبلی ترامپ است.

یکی از وعده های کلیدی ترامپ تقویت روابط اقتصادی با کشورهای خاورمیانه است. این شامل افزایش مشارکت های تجاری، ارتقای فرصت های سرمایه گذاری و گسترش دسترسی به بازار است. این امر ممکن است با تبلیغات برای رشد و توسعه اقتصادی برای برخی کشورها به‌خصوص کشورهای عربی همراه باشد و در صورت عدم توجه به ایجاد برخی تنش¬ها در خاورمیانه توسط اقدامات اقتصادی ممکن است در طولانی مدت به جای امنیت و ثبات ور شد موانعی را ایجاد کند.

یکی دیگر از جنبه های مهم وعده های دیپلماتیک ترامپ، تقویت ائتلاف های امنیتی در خاورمیانه است. این امر شامل تقویت همکاری نظامی، به اشتراک گذاری اطلاعات و مقابله با تهدیدات امنیتی مشترک است. هدف ترامپ با تقویت اتحادهای امنیتی، ارتقای جایگاه اسرائیل و امریکاست. این درحالی است که ترامپ در دوره قبلی سیاست هایش به جای عمل در راستای صلح و ثبات، منافع اسرائیل و امریکا را در اولویت قرار داده بود.

اگرچه در وعده های انتخاباتی جدیدش با عطف به خواستار جهانی و خواست مردم امریکا همچنین تعهد خود را برای پیشبرد روند صلح در خاورمیانه ابراز کرده است. این موضوع شامل حمایت از مذاکرات بین اسرائیل و فلسطین، تشویق گفت‌وگوهای دیپلماتیک میان بازیگران منطقه و ترویج طرح های حل مناقشه خواهد شد. البته در صورتی که نیت اصلی نیز همسو با عمل باشد و دوباره بر طبل استعمار و جنایات اسرائیل بر مردم فلسطین کوبیده نشود. یا مثلا ترامپ علاوه بر شعارهای فوق، ادعا کرده است که به نیازمندان در خاورمیانه کمک های بشردوستانه ارائه می¬کند. این موضوع حمایت از پناهندگان، کمک به بحران های بشردوستانه و رسیدگی به نیازهای اساسی مانند غذا، سرپناه و مراقبت های بهداشتی را شامل می شود که باید در طول زمان دید که آیا واقعا بر شعارهای انتخاباتی خویش و خواست جامعه مدنی و مردم امریکا پایبند است یا خیر ؟ یا آیا با حمایت از اسرائیل و جنایات آن زندگی را بر مردم فلسطین، لبنان و سوریه تنگتر خواهد کرد و مناقشات منطقه ای را فزون تر می کند؟

به طور کلی، وعده‌های دیپلماتیک جدید ترامپ در خاورمیانه طیف گسترده‌ای از موضوعات از جمله همکاری اقتصادی، اتحادهای امنیتی، روند صلح و کمک‌های بشردوستانه را پوشش می‌دهد که البته وعده¬های قسمت دوم بنا بر درخواست جامعه امریکا از سیاستمداران و نگاه انتقادی به رویکردهای دولت بایدن در جنایات اسرائیل انجام شده است. در هر حال باید این نکته را بیان کنیم که اسرائیل همیشه نماینده منافع امریکا در خاورمیانه بوده است و امریکا اسرائیل را متحد اصلی و درجه اول خود در خاورمیانه می داند. 

نباید انتظار داشت که در دوران ریاست جمهوری ترامپ به واسطه شعارهای انتخاباتی ریس جمهوری منتخب برچیده شدن جنایات اسرائیل در منطقه را شاهد باشیم چرا که رابطه همپوشانی و علت و معلولی امریکا با اسرائیل و تنش در منطقه خاورمیانه بر همگان مشخص است.