وزارت امور خارجه و ضرورت بازسازی سازوکار ارتقاء تصویر ایران

نویسنده: نوید کمالی، کارشناس ارشد مسائل راهبردی و سیاست خارجی

دیپلماسی ایرانی: با روی کار آمدن دولت چهاردهم و فراهم شدن زمینه ارائه تصویر جدیدی از ایران در فضای افکار عمومی منطقه و جهان، فرصتی بی‌نظیر برای بازنگری در رویکردهای دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای کشورمان در عرصه بین‌الملل پدید آمده است. درواقع اکنون زمان آن رسیده که از این فرصت برای بهبود و ارتقاء تصویر ایران عزیز در افکار عمومی منطقه و جهان بهره برداری کنیم و غبار تلنبار شده حاصل از سال‌ها ایران هراسی را از چهره کشورمان بزداییم. 

بر کسی پوشیده نیست که در طول دهه‌های گذشته، نهادهای مرتبط با دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای کشورمان، هرچند تلاش‌های بسیاری داشته‌اند، اما به دلایل مختلفی همچون عدم روزآمدی و فقدان تناسب ساختار و رویکردها با شرایط زمانه و همچنین عدم تخصص‌گرایی و به‌روز نبودن روش‌های ارتباطی، در مواجهه با موج ایران‌هراسی و چالش‌های مرتبط با مدیریت تصویر ایران، توفیق چندانی کسب نکرده‌اند و تداوم این شرایط با توجه تحولات نسلی صورت گرفته در منطقه و جهان می‌تواند عوارض سنگینی برای پیشبرد منافع کشورمان در سطح بین‌المللی به همراه داشته باشد. 

در دنیای امروز، قدرت نرم به یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی بدل شده است. این قدرت نه تنها به توانایی‌های اقتصادی یا نظامی وابسته نیست، بلکه به توانایی کشورها در تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی و شکل‌دهی به تصویر مثبت خود در عرصه بین‌المللی مرتبط است. از این رو، مدیریت و ارتقاء تصویر ایران، به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مهم، نه تنها ضروری بلکه حیاتی است چرا که کیفیت این تصویر می‌تواند تأثیر شگرفی بر جایگاه و نقش کشورمان در معادلات منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.

متأسفانه، رویکردهای سنتی نهادهای مرتبط با دیپلماسی نوین اعم از دیپلماسی فرهنگی و رسانه‌ای کشورمان و خصوصاً وزارت امور خارجه همچنان بر روش‌های سنتی روابط عمومی تمرکز دارد در حالی که در عصر دیجیتال دیگر اکتقا به داشتن یک سخنگو و یک وب سایت رسمی کافی نیستند. جهان امروز از طریق شبکه‌های اجتماعی، بسترهای چندرسانه‌ای و پلتفرم‌های جدید ارتباطی و البته انسان رسانه‌ها، به شکل بی‌سابقه‌ای به‌هم پیوسته است و دیگر نمی‌توان انتظار داشت که ساختارهای معمول روابط عمومی تامین کننده نیازهای متنوع ارتباطی دستگاه سیاست خارجی کشوری پویا مانند جمهوری اسلامی ایران با نیازمندی‌های ارتباطی متنوع باشند. در چنین فضایی، موفقیت در عرصه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای نیازمند رویکردی نوین، چند‌بعدی و فعال است. وزارت امور خارجه دولت چهاردهم، برای تطابق با این شرایط، نیاز به تحولی اساسی در ساختارها و رویکردهای دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای خود دارد. این تحول نه تنها باید در سازوکارهای عملیاتی و اجرایی رخ دهد، بلکه نیازمند بهره‌گیری از ظرفیت‌های انسانی متخصص و مسلط به دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای نیز هست.

تصویرسازی مطلوب از ایران در عرصه بین‌المللی، به‌ویژه در مواجهه با رقابت‌های منطقه‌ای و جریان‌های ضدایرانی و ایران هراس، از جمله ابزارهایی است که می‌تواند از طریق تقویت قدرت نرم کشور، به بهبود روابط بین‌المللی و تسهیل در دستیابی به اهداف استراتژیک منجر شود. اما برای دستیابی به این هدف، وزارت امور خارجه باید به سمت ایجاد یک مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای 360 درجه حرکت کند؛ مرکزی که نه تنها با رسانه‌های بین‌المللی تعامل کند، بلکه به شکلی فعال در تمامی پلتفرم‌های ارتباطی نوین حضور یابد و به‌طور مداوم با افکار عمومی داخلی و خارجی ارتباط برقرار کند. این مرکز باید با استفاده از متخصصین و نخبگان برجسته خصوصاً نسل جوان آشنا به فضای رسانه‌ای نوین، بسترهای چند‌رسانه‌ای و ابزارهای دیجیتال، روایتی جذاب و مثبت از ایران به جهان مخابره کند.

وزارت امور خارجه در صورت ارتقاء و روزآمدسازی ساختار مدیریت تصویر ایران در بدنه خود می‌تواند و باید در جایگاه فرماندهی «قرارگاه مدیریت تصویر ایران» ایفای نقش کنند و از هدر رفت غیر متمرکز و پراکنده و اغلب کم اثر منابع ملی توسط نهادهای متعدد فعال در این حوزه پیشگیری و ظرفیت‌ها را در مسیر تعالی هدفمند تصویر ایران هدایت کند. در این مسیر ضروری است که از ظرفیت‌های فرهنگی و هنری ایران به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در ارتقاء تصویر کشورمان به شکل ویژه استفاده شود. کشورمان با تاریخ غنی و فرهنگ اصیل خود، ظرفیت‌های بی‌نظیری که در صورت بهره برداری اصولی می‌تواند نقش مهمی در اصلاح و بهبود تصویر ایران در اذهان عمومی جهانیان ایفا کند.

تجربیات بین‌المللی نشان داده است که کشورهایی مانند ترکیه و چین و حتی عربستان توانسته‌اند با اتکاء استفاده هوشمندانه از دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای فعال، تصویر خود را به شکل قابل توجه بهبود بخشند و از این طریق ضمن افزایش قدرت نرم خود به مواهب اقتصادی قابل توجهی نیز دست یابند. ترکیه، از طریق نمایش فرهنگ و تاریخ خود در قالب سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی و انتشار هدفمند آن‌ها در دیگر جوامع از جمله کشور ما توانسته است نه تنها در میان کشورهای همسایه بلکه در سراسر جهان، تصویری جذاب و تأثیرگذار از خود به نمایش بگذارد. عربستان سعودی نیز با اتخاذ یک سیاست هوشمندانه توانست در عرض کمتر از یک دهه، از کشوری گره خورده به تصویر 11 سپتامبر و معروف به عقب افتادگی در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی به کشوری با تصویری توسعه یافته و محبوب در بین صدها میلیون هوادار فوتبال که عمدتاً از نسل Z و آلفا هستند بدل شود، ایران عزیز ما نیز در شرایط فعلی و با توجه به روی کار آمدن دولت چهاردهم و قرار گرفتن فردی آشنا با اهمیت دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای بر صدر آن می‌تواند با الگوبرداری از این تجربیات موفق که الزاماً موفقیت آن‌ها مشروط به ریخت و پاش دلاری و ریالی نیست، ظرفیت‌های بالقوه و درون زای خود را در عرصه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای به کار گیرد و از این طریق قدرت نرم خود را ارتقاء بخشد.

برای دستیابی به این اهداف، پیشنهاد می‌شود که وزارت امور خارجه با نگاه تحولی و رویکردی روشن‌اندیشانه، به بازسازی و به‌روزرسانی مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای خود بپردازد. این بازنگری نه تنها در ساختارها، بلکه در نحوه استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از ظرفیت‌های انسانی متخصص باید صورت گیرد. همچنین، همکاری با نخبگان و شخصیت‌های تأثیرگذار جهانی می‌تواند به انتشار پیام‌ها و تصاویر مثبت از ایران به خارج از مرزها کمک کرده و تصویر کشورمان را در افکار عمومی جهان بهبود بخشد. علاوه بر این پویایی ارتباطی وزارت امور خارجه در صحنه داخلی کشور نیز می‌تواند به افزایش آگاهی افکار عمومی از تلاش‌ها و خدمات دستگاه دیپلماسی در عرصه پیشبرد منابع ملی منجر شود.

نگارنده به واسطه سال‌ها پژوهش و تالیف در حوزه دیپلماسی فرهنگی و رسانه‌ای و حضور در ماموریت‌های مختلف بین‌المللی، بر این باور است که دولت چهاردهم و شخص دکتر سید عباس عراقچی، به عنوان فردی با تجربه و درک عمیق از اهمیت و ضرورت دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، این توانایی را داراست که با ایجاد تحولی بنیادین در نهادهای مسئول، این مأموریت مهم را به سرانجام برساند. این تحول می‌تواند به افزایش عزت ملی ایرانیان و تقویت جایگاه کشورمان در معادلات جهانی منجر شود. طبیعتاً کشورمان با استفاده از این فرصت طلایی و بهره‌گیری از تجربیات موفق جهانی، می‌تواند قدرت نرم خود را ارتقاء داده و جایگاه شایسته‌ای در عرصه بین‌المللی به دست آورد.

در پایان، پیشنهاد می‌شود که وزارت امور خارجه به عنوان متولی اصلی دیپلماسی کشور، با سرعت به‌سوی تحولی بنیادین در حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای حرکت کند. این تحول، نه تنها به بهبود روابط بین‌المللی کشورمان کمک خواهد کرد، بلکه زمینه‌ساز ارتقاء جایگاه ایران در ذهنیت جهانی و دستیابی به منافع ملی بیشتر خواهد شد.