نگاهی به آنچه در نشست دیروز گذشت
لحن نه چندان تند آقای مدیرکل
دیپلماسی ایرانی: بعدازظهر دوشنبه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز به کار کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این در اطلاعیه‌ای که در وبگاه آن منتشر شده، اعلام کرده بود که نشست شورای حکام از چهارم تا هشتم مارس (۱۴ تا ۱۸ اسفند) در مقر آژانس در وین برگزار خواهد شد. به گزارش شرق و به نقل ایسنا و براساس این اطلاعیه، این نشست ساعت ۱۰ به وقت محلی آغاز و موضوعاتی از جمله درخواست‌های عضویت در آژانس، بررسی ایمنی هسته‌ای ۲۰۲۴، بررسی فناوری هسته‌ای ۲۰۲۴، راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران با توجه به قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (درباره توافق هسته‌ای ۲۰۱۵)، اجرای توافق‌نامه پادمان‌ها در جمهوری دموکراتیک کره، اجرای موافقت‌نامه جامع پادمانی (ان‌پی‌تی) در جمهوری عربی سوریه، اجرای موافقت‌نامه جامع پادمانی با جمهوری اسلامی ایران، ایمنی هسته‌ای، امنیت و پادمان‌ها در اوکراین، انتقال مواد هسته‌ای در چارچوب توافق آکوس و موافقت‌نامه پادمانی مرتبط با آن و احیای برابری حاکمیت کشورهای عضو در آژانس در دستور کار نشست قرار خواهند داشت.
طبق روال گذشته، میخائیل اولیانوف همیشه دست به توییت در پیامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس، از آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد. نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، پس از آغاز نشست در پاسخ به سؤال یکی از کاربران شبکه اجتماعی ایکس درباره مورد بحث قرار گرفتن برنامه هسته‌ای ایران در این نشست و غیرمحتمل بودن صدور قطع‌نامه‌ای علیه ایران بر اساس گمانه‌زنی‌های موجود، معتقد بود که «مانند همیشه مسئله ایران در نشست شورای حکام آژانس مورد بحث قرار خواهد گرفت». البته اولیانوف ابراز امیدواری کرد که هیچ پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای طی نشست تنظیم نشود».
پیش‌تر هم ایسنا به نقل از یک منبع آگاه خبر داده بود در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطع‌نامه‌ای علیه ایران تصویب نخواهد شد، ولی در‌عین‌حال اذعان داشته بود که به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی و اسرائیل تلاش دارند فشار بر ایران را به شکل‌های مختلف حفظ کنند. با وجود این دولت آمریکا که درگیر بحران غزه و اوکراین و انتخابات آتی ریاست‌جمهوری است، چندان به تشدید فضا درباره ایران تمایلی ندارد و از هرگونه تنش نظامی، دیپلماتیک و هسته‌ای با تهران اجتناب می‌کند؛ بنابراین این احتمال می‌رود که سه کشور اروپایی و آمریکا در نشست هفته آینده با بیانیه‌ای غیرالزام‌آور، مانند گذشته ادعاهای خود علیه برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کنند.
«شرق» هم در سلسله مصاحبه‌هایی که با کارشناسان و تحلیلگران این حوزه داشت، صدور قطع‌نامه علیه ایران را ضعیف می‌داند، هرچند اشاره شده بود «نه لحن ملایم گزارش فصلی شورای حکام و نه شرایط منطقه‌ای و جهان به تأسی از دو جنگ اوکراین و جنگ حماس و اسرائیل، لزوما این تضمین را نمی‌دهد که این نشست (شورای حکام) یک نشست بدون دردسر باشد. چون با استناد به روند اتفاقات نشست پیشین شورای حکام، حتی اگر اقدامات عملی در دستور کار غربی‌ها نباشد، صرف انتشار و صدور بیانیه‌های ضد ایرانی هم می‌تواند تبعات خاص خود را به دنبال داشته باشد، کما‌اینکه در همین راستا تنها به صرف صدور بیانیه‌های ضد ایرانی تروئیکای اروپایی‌ها و آمریکا، سازمان انرژی اتمی ایران اقدام به لغو روادید بازرسان اروپایی آژانس کرد که اختلافات بین دو طرف (تهران و آژانس) را بیش از پیش تعمیق بخشید. بنابراین نمی‌توان پیشاپیش یک ارزیابی صددرصدی داشت.
آغاز به کار نشست و مواضع گروسی
نشست دیروز مطابق با برنامه با بیانیه رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شروع شد. در بخشی از این بیانیه با اشاره به فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت آژانس در ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، عنوان شد که «افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران ادامه دارد، اگرچه سطح اورانیوم غنی‌شده بیش از ۶۰ درصد، کمی افت داشته است. آژانس تداوم اشراف خود بر تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتورها و بیلوزها، آب سنگین و کنسانتره فلز اورانیوم را از دست داده است». به گفته گروسی، «سه سال از زمانی می‌گذرد که ایران اجرای مشروط پروتکل الحاقی خود را متوقف کرده است. از این رو سه سال نیز از زمانی که آژانس از دسترسی تکمیلی در ایران برخوردار بوده است، می‌گذرد». مدیر کل اژانس درباره موافقت‌نامه جامع پادمان‌ها (ان‌پی‌تی) با ایران نیز صراحتا مدعی شد که «هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل پادمانی باقی‌مانده حاصل نشده است و ایران توضیحات فنی موثقی درباره وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نکرده و به آن درباره محل (یا محل‌های) مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده (به مواد هسته‌ای) اطلاعی نداده است».
این دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای همچنین با پیش‌کشیدن موضوع گزارش‌های محاسبات اصلاح‌شده مقدار مواد هسته‌ای از سوی ایران در زمینه ناهمخوانی توازن مواد هسته‌ای در تأسیسات فراوری اورانیوم اصفهان متذکر شد که «بر اساس این گزارش، آژانس بر این باور است که ناهمخوانی در توازن مواد هسته‌ای در این تأسیسات برطرف شده است که این نشان می‌دهد مقدار اورانیوم موجود در پسماند جامد ارسال‌شده از آزمایشگاه جابر ابن حیان به تأسیسات فراوری اورانیوم اصفهان برای تجزیه، کمتر از مقدار اعلام‌شده از سوی ایران در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ بوده است». البته از دیدگاه گروسی، «این بخش جدید مستلزم بررسی‌های بیشتر آژانس است». مدیر کل آژانس در ادامه به موضوع «کد اصلاحی ۳.۱»، یکی از بندهای موافقت‌نامه پادمانی اشاره و بیان کرد که «ایران باید کد اصلاحی ۳.۱ خود را نیز که تعهد قانونی آن است، اجرا کند».
مسائل باقی‌مانده پادمانی از تعهدات ایران ذیل موافقت‌نامه جامع پادمان‌ها نشئت می‌گیرد و باید حل‌وفصل شود تا آژانس در موقعیتی قرار بگیرد که بتواند تضمین بدهد برنامه هسته‌ای ایران، منحصرا، صلح‌آمیز است. اظهارات علنی ایران درباره توانمندی‌های فنی آن برای تولید تسلیحات اتمی، تنها منجر به افزایش نگرانی‌های من درباره صحت و تمامیت موارد اعلامی پادمانی از سوی ایران می‌شود. او درباره اجرای مفاد بیانیه مشترک اخیر میان ایران و آژانس گفت: من به طور جدی نگران متوقف‌شدن یک‌جانبه اجرای بیانیه مشترک توسط ایران هستم که تردیدها درباره متعهد ماندن ایران نسبت به مواردی را که توافق کرده بودیم، افزایش می‌دهد. من همچنین عمیقا از اینکه ایران تصمیم خود درباره لغو مجوز چند بازرس خبره آژانس را تغییر نداده است، متأسفم. مدیر کل آژانس باز هم تکرار کرد «تنها از طریق تعامل سازنده و هدفمند است که می‌توان به تمامی این نگرانی‌ها پرداخت و دوباره از ایران می‌خواهیم تماما و بدون ابهام با آژانس همکاری کند».
با توجه به آنچه گفته شد، بابک نظربیگی در گفت‌وگو با «شرق»، لحن بیانیه آغازین نشست فصلی شورای حکام و نکات مطرح‌شده از سوی رافائل گروسی را یک موضع‌گیری بینابین ارزیابی می‌کند که به زعم او، از یک سو کماکان بر اختلافات جاری بین تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید شده است و از سوی دیگر بنا به ملاحظات سیاسی به خصوص از جانب آمریکایی‌ها سعی بر آن بوده که از دامن‌زدن به ادعاهای ضد ایرانی و حساس‌کردن پرونده هسته‌ای جلوگیری شود تا در ادامه شاهد تصمیماتی مانند صدور قطع‌نامه یا ارجاع پرونده شورای امنیت ایران نباشیم، چراکه از منظر این کارشناس، «سربرآوردن دوباره بحران هسته‌ای ایران در کنار جنگ حماس و اسرائیل و نیز جنگ اوکراین فعلا از توان و مدیریت غربی‌ها و به‌خصوص آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده خارج است».
از طرف دیگر نظربیگی در ادامه گپ‌و‌گفت خود یادآور می‌شود که چون مسائل متعددی در دستور کار آژانس قرار دارد و به‌خصوص چالش‌ها و بحران‌های هسته‌ای ناشی از جنگ اوکراین در این کشور (اوکراین) و نیز نزدیک‌شدن به تنش هسته‌ای ناشی از رفتارهای روسیه، قدری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شخص رافائل گروسی را در قبال ایران دست به عصا کرده است تا مسئله هسته‌ای (ایران) هم به آن اضافه نشود. البته مجموعه نکات یادشده از منظر این مفسر حوزه بین‌الملل به معنای مماشات یا نادیده‌گرفتن اختلافات و چالش‌ها با تهران در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای نیست.
گروسی در نشست خبری چه گفت؟
پس از جلسه دیروز شورای حکام، رافائل گروسی با شرکت در کنفرانسی خبری به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد و در ارزیابی خود از اظهارات علنی ایران درباره توانمندی‌های فنی برای تولید تسلیحات اتمی، این دست موضع‌گیری‌های تهران را فقط موجب افزایش نگرانی‌ها درباره تمامیت و صحت موارد اعلامی ایران در زمینه مسائل پادمانی دانست. مدیرکل آژانس، عوض‌نشدن تصمیم ایران برای به‌کارگیری دوباره برخی از بازرسان خبره آژانس را هم دلسردکننده تعبیر کرد و به ادعای گروسی، «او تصمیم گرفته است درخواست نشست فوق‌العاده شورای حکام را دراین‌باره ندهد؛ چراکه فکر می‌کند این مسئله به طور دوجانبه با ایران حل‌شدنی است». این دیپلمات حوزه هسته‌ای تأکید کرد که «تلاش‌هایش درباره همکاری‌ها با ایران ادامه دارد».
گروسی مجددا با رجوع به نگرانی‌ها درباره توان هسته‌ای ایران در بخش دیگری از این کنفرانس خبری مدعی شد که کشورهای عضو آژانس درباره آنچه عمل‌‌نکردن ایران به تعهداتش و همکاری با آژانس خواند، «تا اندازه زیادی نگران هستند». او افزود «ما باید اظهارات مقامات ایران را درباره پیشرفت هسته‌ای، بسیار بسیار جدی بگیریم؛ به‌ویژه آنچه از سوی مقامات دولت مطرح می‌شود». گروسی با اشاره به اظهارات اخیر «علی‌اکبر صالحی»، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، درباره توانمندی‌های هسته‌ای ایران گفت که می‌داند صالحی دیگر یک مقام دولتی نیست؛ اما به اظهارات «محمد اسلامی»، رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی، نیز توجه کرده است که آن را اظهارات مشابهی درباره مقدمات تولید تسلیحات اتمی عنوان کرد. باوجود‌این مدیرکل آژانس گفت که امیدوار است ایران همکاری بیشتری با آژانس داشته باشد.
به نوشته ایسنا، گروسی در نشست خبری دیروز دوشنبه دوباره ابراز تمایل و امیدواری کرد که «هرچه زودتر با سفر به تهران، فرصت گفت‌وگوی رودررو با آنها را داشته باشم». البته مدیرکل آژانش این را هم گفته که «اگر از من دعوت نکنند، نمی‌توانم بروم؛ بنابراین هر زمانی که آنها احساس کنند آماده گفت‌وگو با من هستند، از رفتن (به ایران) خوشحال خواهم شد». پیش‌تر و در همین زمینه، «شرق» در گزارشی تحلیلی به بررسی تأثیرات سفر رافائل گروسی به ایران با هدف کاهش اختلافات تهران و آژانس پرداخته بود و حضور مدیرکل آژانس در تهران را چندان راه‌گشا تلقی نکرد؛ چراکه تهران سعی دارد کماکان از دادن امتیازات گسترده در حوزه فعالیت‌های اتمی به آژانس و طرف‌های غربی خودداری کند؛ از‌این‌رو حتی اگر ایران با سفر گروسی در ماه جاری (اسفند) هم موافقت می‌کرد، اتفاق چندان شگرفی در کاهش اختلافات هسته‌ای دو طرف (ایران و آژانس) روی نمی‌داد؛ هرچند که برخی از کارشناسان در گفت‌وگو با «شرق»، نفس حضور رافائل گروسی در تهران را مثبت و تنش‌زدا ارزیابی کرده بودند.
با این حال، قبل‌تر و پس از ابراز تمایل رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای سفر به تهران و گفت‌وگو با مقامات کشورمان در ماه مارس، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی انجام این سفر در اسفند‌ماه را بعید دانسته بود. آن‌گونه که معاون رئیس‌جمهور دوم اسفند و در حاشیه جلسه هیئت دولت گفته بود «به دلیل تراکم برنامه‌ها بعید است این سفر در اسفند‌ماه باشد و با توجه به اینکه در اردیبهشت آینده اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای را برگزار می‌کنیم و از کشورهای مختلف جهان اعلام آمادگی کرده‌اند که حضور پیدا کنند... از آقای گروسی هم دعوت شده که در آن کنفرانس سخنرانی کنند». بنا بر اظهارات اسلامی «در سال ۱۴۰۳ که پنجاهمین سال انرژی اتمی است، این یک رویداد خواهد بود. ضمن اینکه سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای و اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای خواهد بود، میهمانان زیادی خواهد داشت و از آقای گروسی هم دعوت شده که در آن کنفرانس سخنرانی کنند».
گروسی در ادامه نشست خبری دیروز دوشنبه خود و در پاسخ به سؤالی درباره سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران و ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران، صراحتا «از نبود هیچ مدرکی دال بر ساخت سلاح هسته‌ای از طرف تهران خبر داد» و تصریح کرد «من هیچ اطلاعاتی از ساختن سلاح اتمی از طرف ایران ندارم؛ اما چیزهایی را که می‌گویند، می‌شنوم و سؤالاتی برایم ایجاد می‌شود. ایران تنها کشوری است که سلاح اتمی ندارد؛ اما به نظر او، اورانیوم را در سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند و انباشت اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصد دارد». گروسی متذکر شد که «ایران باید از یک برنامه بازرسی برخوردار باشد که متناسب با برنامه هسته‌ای آنها و سطوحی باشد که به آن دست پیدا می‌کنند». مدیرکل آژانس درباره میزان دسترسی این نهاد بین‌المللی به تأسیسات اتمی ایران دوباره ابراز نگرانی کرد و ادامه داد «من درباره توان بازرسانم برای چیدن دوباره این جورچین پیچیده نگرانم. بدون این، رسیدن به یک توافق هسته‌ای دشوار خواهد شد».
جواد ترابی دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگو با «شرق» و همسو با ارزیابی بابک نظربیگی به تحلیل سخنان رافائل گروسی در کنفرانس خبری پس از نشست فصلی شورای حکام می‌پردازد و بر این باور است که «مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ادبیات و لحن تند در نشست خبری علیه تهران استفاده نکرده است که به نظر او نشان می‌دهد رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با در نظر گرفتن وضعیت بحرانی منطقه و جهان به دنبال تصاعد بحران و تصاعد تنش با ایران نیستند و سعی دارند کماکان از مسیر دیپلماسی، مذاکره، گفت‌وگو و رایزنی و نیز تلاش برای حضور مجدد گروسی در تهران، پرونده هسته‌ای ایران را کنترل کنند».
نظر شما :