دور، دور تحریم

دیپلماسی ایرانی: همان گونه که از قبل هم قابل پیش بینی بود پنج شنبه قطع نامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس به تصویب رسید؛ قطع نامه ای بر پایه پیش نویس تروئیکای اروپایی و ایالات متحده که نهایتا با ۲۶ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع علیه پرونده فعالیت های هسته ای ایران صادر شد، در حالی که قطع نامه پیشین (خردادماه)، 30 رای موافق را به همراه داشت. خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌های حاضر در جلسه غیرعلنی شورای حکام آژانس نوشت که  قطعنامه مذکور از ایران می‌خواهد فوراً با تحقیقات آژانس اتمی در خصوص ذرات اورانیوم یافت‌شده در سه مکان اعلام‌نشده در ایران همکاری کند. البته میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین هم به فاصله ساعتی پیش از صدور قطع نامه در صفحه توییترش نوشت: «شورای حکام به بحث درباره مسائل مربوط به ایران ادامه می‌دهد. شورای حکام درباره قطعنامه موسوم به توافق پادمانی ان‌پی‌تی با جمهوری اسلامی ایران اقدام می‌کند. هیچ اتفاق نظری درباره متن این قطعنامه وجود ندارد و رای‌گیری حتمی است.»

فضاسازی صدور قطع نامه

قطع نامه پنج شنبه هفته گذشته شورای حکام دومین قطع نامه این شورا علیه تهران در سال جاری میلادی است. پیش از انجام رای گیری و صدور قطع نامه، واشنگتن و نیز پاریس، برلین و لندن علاوه بر تهیه پیش نویس در دو بیانیه جداگانه ضدایرانی، فضای شورای حکام را به شکل کاملا جدی برای صدور این قطع نامه مهیا کرده بودند. در همین باره نماینده آمریکا در سازمان ملل روز چهارشنبه طی بیانیه‌ای ادعا کرد: «ایالات متحده از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای گزارش ۱۰ نوامبر در خصوص راستی‌آزمایی و نظارت از ایران تشکر و قدردانی می‌کند. ما عزم مداوم مدیرکل آژانس اتمی، معاون مدیرکل در مسائل پادمانی و کارمندان آژانس در انجام مسئولیت‌های برجامی در ایران را تحسین می‌کنیم.»

در ادامه بیانیه آمده است: «ایران به توسعه برنامه هسته‌ایش ورای محدودیت‌های برجامی از طریق راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته و انباشت اورانیوم با غنای بالا ادامه می‌دهد. تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصد توسط ایران هیچ توجیه معتبر صلح‌آمیزی ندارد. هیچ‌ کشور دیگری در جهان از اورانیوم با غنای ۶۰ درصد با اهدافی که ایران مدعی آن است، استفاده نمی‌کند. ایران باید به فعالیت‌های دردسرساز که مخالف رفتارهای کشورها در سرتاسر جهان است، پایان دهد.» نماینده آمریکا مدعی شد: «ایران در ماه سپتامبر امید جمعی مبنی بر اینکه بازگشت به برجام قریب‌الوقوع است را با طرح درخواست‌هایی که می‌دانست غیرممکن است، از بین برد. این درخواست‌ها وظایف آژانس اتمی درخصوص تعهدات پادمانی ایران را سیاسی می‌کرد و از آن‌ها می‌خواست که تعهداتشان را اجرا نکنند. در هیچ جای دنیا بازرسان چشم خود را بر روی مواد هسته‌ای و فعالیت‌های اعلام نشده که آژانس اتمی در ایران پیدا کرده، نمی‌بندند. شرایط از ماه سپتامبر تنها پیچیده‌تر شده است. ایران باید به تحریک‌های هسته‌ای و برداشتن گام‌هایی که خطر اشاعه هسته‌ای زیادی دارند، پایان دهد.»

در ادامه این بیانیه از ایران خواسته شد که اطمینان جامعه بین‌المللی درخصوص ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ایش را افزایش دهد و از اتخاذ اقداماتی که باعث تشدید تنش‌ها و حرکت به سوی عدم اطمینان می‌شود خودداری ورزد.

البته این بیانیه ضدایرانی آمریکا در شورای حکام واکنش نماینده روسیه را به دنبال داشت. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین روز چهارشنبه در واکنش به آن بخش از بیانیه آمریکا که عنوان کرده بود «غنای ۶۰ درصدی اورانیوم توسط ایران هیچ دلیل معتبر صلح آمیزی ندارد»، در توییتی نوشت: «بیایید فراموش نکنیم که سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران نیز هیچ دلیل صلح‌آمیز معتبری ندارد. این دلیل اصلی است که باعث شد ایران غنای شصت درصدی اورانیوم را آغاز کند.» وی هم‌چنین در توییت دیگری در واکنش به آن بخش از بیانیه آمریکا که می‌گفت «ایران باید به تمامی فعالیت‌های دردسرساز و اقداماتی مغایر رفتار سایر کشورهای سرتاسر جهان است پایان دهد»، نوشت: «برای اینکه چنین اتفاقی رخ دهد ما باید مذاکرات وین بر سر احیای برجام را نهایی کنیم.»

البته این پایان کار نبود و تروئیکای اروپایی هم با بیانیه مشترک ضدایرانی جداگانه خود به این فضای سیاسی برای صدور قطع نامه دامن زدند. در همین راستا نماینده تروئیکای اروپایی نیز همان روز چهارشنبه در جلسه شورای حکام آژانس اتمی در بیانیه‌ای با طرح ادعاهایی علیه ایران بیان داشت: «من به نمایندگی از آلمان، انگلیس و فرانسه از مدیرکل گروسی برای آخرین گزارشش و معاون مدیرکل آپارو برای ارائه اطلاعات لازم تشکر می‌کنم. ما همچین از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام وظیفه‌اش ذیل شورای امنیت سازمان ملل - علی رغم عدم پایبندی ایران به تعهداتش در رابطه با برنامه جامع اقدام مشترک - قدردانی می‌کنیم. تروئیکای اروپایی از آژانس اتمی برای گزارش‌دهی بی‌طرفانه‌اش درخصوص فعالیت‌های تشکر و مدیرکل آژانس را ترغیب می‌کنیم که شورا را در جریان تمامی جوانب برنامه هسته‌ای ایران قرار دهد. ما استقبال می‌کنیم که آژانس اتمی آخرین گزارش فصلی درخصوص نظارت و راستی‌آزمایی در ایران را به صورت عمومی منتشر کند.» نماینده تروئیکای اروپایی ادامه داد: «گزارش مدیرکل آژانس به طور واضح می‌گوید که ایران از تعهدات توافق شده در سال ۲۰۱۵ بیشتر و بیشتر فاصله می‌گیرد. ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده ایران به ۱۸ برابر حدود برجام رسیده که شامل میزان نگران‌کننده ای از اورانیوم با غنای ۵، ۲۰ و ۶۰ درصد می‌شود. ایران از زمان آخرین گزارش آژانس در ماه سپتامبر میزان ذخایر اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را به میزان ۱۶ درصد و میزان ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد را به میزان ۱۲ درصد افزایش داده است. هیچ توجیه معتبر غیرنظامی برای این فعالیت‌ها - که مغایر با تعهدات برجامی ایران در زمینه میزان غنا و حجم انباشت اورانیوم است - وجود ندارد.»

در ادامه بیانیه آمده است: «اگر ایران تصمیم به بازگشت به پایبندی کامل با تعهداتش ذیل برجام نگیرد، شرایط در آینده‌ای نزدیک تنها بدتر خواهد شد. ایران همچین تولید اورانیوم با غنای پنج درصد با طرز چشمگیری افزایش داده است. مدیرکل آژانس گزارش داده است که ایران به سرعت توانایی‌های غنی‌سازی اورانیوم را از طریق آزمایش و نصب سانتریفیوژهای IR-1 افرایش داده است. مدیرکل همچنین در گزارشش تاکید داشته که تصمیم ایران مبنی بر توقف همکاری با آژانس در زمینه فعالیت‌های نظارت و راستی‌آزمایی توافق شده در برجام به طور جدی بر روی اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران تأثیر گذاشته است. همانطور که مدیرکل آژانس کفته است، تصمیم ایران مبنی بر برداشتن تجهیزات راستی‌آزمایی و نظارت آژانس اتمی تاثیر زیان‌باری بر روی توانایی آژانس در ارائه تضمین درخصوص ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران گذاشته است.»

نماینده سه کشور اروپایی افزود: «این اقدامات تصویر واضحی را طرح می‌کنند و آن این است که ایران به تشدید بی‌سابقه برنامه هسته‌ایش ادامه می‌دهد. این باعث ایجاد شبهه‌هایی جدی درخصوص ماهیت برنامه هسته‌ای ایران می‌شود که تهدیدی علیه امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است. تروئیکای اروپایی به همراه شرکایش تمام توان‌شان را برای انجام مذاکره جهت بازگشت به برنامه هسته‌ای ایران محدود شده ایران گذاشته‌ بودند. پس از چندین ماه مذاکره، هماهنگ‌کننده برجام توافق‌های پایداری را در ماه‌های مارس و اوت بر روی میز گذاشت. علی‌رغم تلاش‌های مضاعف در تابستان، ایران بسته‌های پیشنهادی را با طرح درخواست‌هایی که از چارچوب برجام فراتر می‌رفتند، رد کرد.» در انتهای این بیانیه آمده است: «شرایطی که در آن هستیم بسیار خطرناک است. ما از ایران می‌خواهیم تا فورا به تشدید تنش‌های هسته‌ایش پایان دهد و آن‌ها را معکوس کند، با بازگشت به همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شرایط برای شفافیت کامل را ایجاد کند و به عنوان گام مهم در جهت ایجاد اطمینان، پروتکل الحاقی را اعمال کند. ما به رایزنی با شرکای بین‌المللی ادامه خواهیم تا بفهمیم چه راهی برای رسیدگی به برنامه هسته‌ای خطرناک ایران بهتر است.»

آمریکا، ضدایرانی تر از همیشه

شاید برای کمتر کارشناسی و تحلیلگر حوزه سیاست خارجی این شدت از سیاست های ضدایرانی دولت جو بایدن قابل تصور باشد؛ دولتی که از ابتدای کارش و حتی در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 خواهان تعامل با تهران و نفی عملکرد دولت ترامپ بود و مهمتر از همه احیای برجام را در سر داشت. اما فضای کنونی طی دو ماه اخیر در ایران، دولت بایدن را به سمتی سوق داده است که تقابل با تهران به شکلی کم سابقه و حتی بی سابقه در دستور کار کاخ سفید قرار دارد.

اگر چه «شرق» در گزارشات و گفت وگوهای قبلی با کارشناسان و تحلیلگران مسائل آمریکا به بررسی و واکاوی چرایی نگاه ضدایرانی دولت بایدن پراخته بود، اما اوج گیری مواضع کاخ سفید تنها در 4 روز گذشته موید آن است که ما با روی دیگری از آمریکا در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران رو به روییم. در این خصوص به موازات تهیه پیش نویس قطع نامه جدید، طرح بیانیه ضدایرانی در شورای حکام، تحریک کانادا برای پیش کشیدن و صدور قطع نامه ضدایرانی در در کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل و نهایتا صدرو قطع نامه دیگری در شورای حکام، دولت بایدن از دور جدید تحریم های علیه ایران در سه روز متوالی سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه هفته گذشته پرده برداری کرد.

در این رابطه دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا، شنج شنبه اعلام کرد، اسامی ۱۳ شرکت را که ادعا می‌شود در تسهیل فروش صدها میلیون دلار محصولات نفتی و پتروشیمی ایران به خریدارانی در شرق آسیا نقش دارند در فهرست تحریم قرار داده است. شرکت‌هایی که آمریکا اقدام به تحریم آنها کرده در امارات، هنگ‌کنگ، جزایر مارشال و چین مستقر هستند. دولت آمریکا مدعی شده شرکت‌‌های مذکور به نیابت از شرکت‌های تحریم‌شده صنایع پتروشیمی خلیج فارس، پتروشیمی تریلیانس و شرکت ملی نفت ایران در رساندن محصولات نفت و پتروشیمی ایران به دست خریدارانی در شرق آسیا نقش داشته‌اند.

این پنجمین بسته تحریمی آمریکا علیه صادرات محصولات نفت و پتروشیمی ایران از ژوئن ۲۰۲۲ است. آمریکا گفته این تحریم‌ها «عزم ما برای مقابله با اقدامات گریز از تحریم را نشان می‌دهد.» برایان ای نلسون، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا گفت: «تحریم های جدید روش‌های پیچیده ایران برای فرار از تحریم‌ها و فروش محصولات نفت و پتروشیمی خود را نشان می‌دهد. ایالات متحده اعمال تحریم‌ها علیه تسهیل‌گران چنین مبادلاتی را ادامه خواهد داد.» البته تحریم های آمریکا تنها محدود به حوزه نفتی و پتروشمی نمی شود. دولت بایدن با ادامه اعتراضات در ایران و به نام حمایت از مردم دور تحریمی دیگر را هم اجرایی کرد.

در همین راستا، وزارت خزانه‌داری آمریکا چهارشنبه اسامی ۶ فعال رسانه‌ای ایران را در فهرست تحریم‌ها قرار داد و اعلام کرد محسن برمهانی، پیمان جبلی، احمد نوروزی، یوسف پورانواری، آمنه سادات ذبیح‌پور و علی رضوانی به این فهرست اضافه شده‌اند. دولت آمریکا یک روز قبل‌تر یعنی سه شنبه نیز چندین شرکت و فرد ایرانی و روسیه‌ای از جمله شرکت تحقیقات صنایع هوایی شاهد را در فهرست تحریم‌ها قرار داد. شرکت تحقیقات صنایع هوایی شاهد، شرکت‌های اماراتی «ساکسس ایویشن» و «آی‌جت گلوبال» با ادعای تولید و تسهیل انتقال پهپادهای ایران روز سه‌شنبه هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند. البته وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده بود همزمان شرکت روسیه‌ای «واگنر»، نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و صنایع هوایی قدس نیز به موجب فرمان اجرایی شماره ۱۴۰۲۴ تحریم شده‌اند.

در میانه صدور تحریم های جدید دولت بایدن، وزیر امور خارجه آمریکا هم در اظهاراتی عنوان کرد که واشنگتن به تلاش خود برای جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها توسط ایران ادامه خواهد داد. آنتونی بلینکن در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «ما به مختل کردن تلاش‌های ایران برای دور زدن تحریم‌هایش ادامه می‌دهیم. وزارت خزانه‌داری آمریکا شرکت‌هایی را به دلایل قضایی مختلف به خاطر دخیل بودن در فروش نفت و گاز ایران تحریم کرده است. هرکس که این تبادلات را تسهیل کند، خطر تحریم‌های آمریکا را به جان می‌خرد.»

این در حالی است که فریدون عباسی پیش تر در گفت‌وگویی از توان ایران برای دور زدن تحریم های جدید خبر داد. وی با اشاره به تحریم های جدید کشورهای اروپایی و غرب علیه ایران، بیان کرده بود که «تحریم برای ما موضوع جدیدی نیست؛ غربی ها به بهانه های مختلف هر از چندگاهی محدودیت ها و تحریم هایی را علیه کشور ما اعمال می کنند ولی عملا این تحریم ها تاثیری در کار ما ندارد.» این عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم در ادامه عنوان داشت: «ما شاهد بودیم که غربی ها افرادی را تحریم کردند و گفتند که حساب های بانکی این افراد مسدود و اصلا اجازه سفر به این کشورها داده نمی‌شود، یا نسبت به محدودیت معاملات نهادها و یا اشخاص اقدام می کنند. این موارد خیلی در مسیر حرکت کشور تاثیرگذار نیست، به خصوص تحریم اشخاص خیلی موثر نیست یعنی اینکه خیلی از اشخاص دیگر به این کشورها سفر نمی کنند یا اصلا خیلی‌ها به این کشورها نرفتند و در ایران درس خوانده اند و همین جا کار کرده‌اند.»

رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی، ادامه داد: «منظور بنده از اینکه خیلی از این تحریم ها اثرگذار نیست این نیست که اصلا تاثیری ندارد؛ با تحریم ها برخی از شرکت های ما در مبادلات بین المللی دچار مشکل می شوند که البته با شیوه های مختلف این تحریم ها قابل دور زدن است.»

واکنش ایران چه خواهد بود؟

همان طور که «شرق» در گزارشات هفته قبل خود عنوان داشت تقریبا صدور قطع نامه ضدایرانی در شورای حکام مسجل بود، اما آن چیزی که تعیین کننده است به واکنش ایران در برابر این قطع نامه باز می گردد؛ چه بخواهم و چه نخواهیم، چه بپذیریم و چه نپذیریم با صدور این قطع نامه اکنون توپ در زمین ایران است.

انتخاب یکی از دو گزینه «تقابل» یا «تعامل»، عملا دو مسیر متفاوت و حتی متضاد را برای ایران و آینده پرونده فعالیت های هسته ای کشور رقم خواهد زد. تا به اینجای کار و از شواهد امر و نیز مواضع مقامات کشور چنین بر می آید که تهران به سان دوره های پیشین به سمت تقابل، آن هم تقابل تمام عیار پیش خواهد رفت که با توجه به اقتضائات کنونی در کشور می تواند تبعات بسیار گزافی را به دنبال داشته باشد. حال باید منتظر واکنش دولت رئیسی، شورای عالی امنیت ملی و به تبعش اقدامات سازمان انرژی اتمی ایران بود تا چه تصمیمی را اتخاذ خواهند کرد؟ 

فعلا تا لحظه تهیه این گزارش خبری از بیانیه و یا موضع گیری شواری عالی امنیت ملی و یا سازمان انرژی اتمی نبود. البته ناصر کنعانی طی هشداری تصریح کرد که در صورت صدور قطع نامه واکنش ایران «قاطع و موثر» خواهد بود. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به اقدام چهار کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در زمینه پیشنهاد قطع نامه ای علیه ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در پیشنهاد قطع نامه ضدایرانی به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی را محکوم کرده و آن را غیرقابل قبول و مردود می داند.» ناصر کنعانی روز پنچ شنبه در یک موضع گیری رسانه ای با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران ضمن پایبندی به اصل وفای به عهد در اجرای تعهدات بین المللی خود، در دفاع از منافع و حقوق کشور و مقابله با فشارها و زیاده خواهی های آمریکا و کشورهای غربی مصمم و پایدار خواهد بود، افزود: «بی تردید در صورت تصویب قطعنامه، پاسخ تهران قاطع و موثر خواهد بود.»

با وجود آنکه فعلا ادعای تهران مبنی بر «پاسخ قاطع و موثر» در حد موضع گیری کلامی و یک کلی گویی قابل ارزیابی است است، اما باید در نظر داشت که جزئیات واکنش تهران و شدت تقابل با قطع نامه شورای حکام در سمت و سودهی به تحولات پیش رو بسیار نقش آفرین است. آن گونه که یک ضرب المثل انگلیسی می گوید: «شیطان در جزئیات است»، باید دید ایران در جزئیات خود واکنش تقابلی خود دست به چه کارهای خواهد زد، آن زمان می توان در خصوص عکس العمل آژانس بین المللی انرژی اتمی، شورای حکام، ایالات متحده و تروئیکای اروپایی اظهار نظر کرد.

فعلا تا به اینجای کار، ایران از پیش یک تصمیم را برای خود اتخاذ کرده است، لغو سفر رافائل گروسی و هیاتی از آژانس به تهران؛ آن گونه که محمد اسلامی در بخش مهمی از سخنان چهارشنبه گذشته خود در حاشیه جلسه هیات دولت عنوان داشت، «فعلا سفری از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در دستور کار نیست»؛ این موضع گیری رئیس سازمان انرژی اتمی در گزارش قبلی «شرق» با چند سوال و ابهام مواجه شد، چرا که این گفته اسلامی، هم در تضاد با مواضع ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران و هم با ادعای رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشت که از تعاملات و توافقات دو طرف (ایران و آژانس) برای سفر هیاتی از آژانس به تهران با هدف حل اختلافات پادمانی خبر داده بودند.

در پی شکل گیری این ابهامات، محمد اسلامی چهارشنبه شب هفته گذشته در پاسخ به این پرسش که «چند روز پیش مدیر کل آژانس اعلام کرد که هیاتی از آژانس به ایران سفر خواهد کرد، اما شما (اسلامی) تصریح کردید که فعلا سفری از آژانس در دستور کار نیست، دست به روشنگری و تبیین هر چه بیشتر موضوع زد و در این خصوص گفت: «هفته گذشته هیاتی متشکل از سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت خارجه طی سفر به وین دیدارهایی با مدیرکل و تیم فنی آژانس داشت، طی این دیدارها قرار شد هیاتی از آژانس نیز به ایران سفر کند این مطلب پیشتر توسط مدیر کل آژانس اعلام شده بود؛ بدیهی است چنانچه پیش نویس قطع نامه مورد نظرآمریکا و سه کشور اروپایی تصویب شود، معلوم نیست سفر هیات آژانس به ایران نتیجه‌ای به دنبال داشته و مفید باشد.»

این گفته های اسلامی حکایت از آن دارد که خبر توافق و اجازه تهران برای سفر هیاتی از آژانس به تهران که توسط گروسی و کنعانی بیان شد، صحت داشته و تضاد موضعی در میان نیست، بلکه تهران به واسطه قطعی بودن صدور قطع نامه شورای حکام فعلا از این تصمیم خود صرفنظر کرده است. البته خارج شدن همکاری با آژانس از دستور کار دولت رئیسی، ذیل عدم موافقت با سفر هیاتی از این نهاد (آژانس) به تهران تا به اینجای کار اولین واکنشی بوده  که حتی پیش از صدور قطع نامه انجام شده است، باید منتظر ماند و دید که دیگر تصمیمات تهران در این باره چه خواهد بود؟!/شرق