ایران به فکر ترمیم روابط با پاکستان و عراق افتاده است

دیپلماسی ایرانی: می‌گویند سیاست امر ناممکن‌هاست. چه کسی تصور می‌کرد روابط تهران – اسلام آباد با پیشینه طولانی دوستی و رفاقت به ناگاه در نقطه‌ای باورنکردنی به تنش بینجامد؟ ایران و پاکستان تا بوده رفاقت داشته‌اند و هنوز هم به رغم تنشی که در روزهای اخیر به واسطه دو اقدام نظامی متقابل در خاک‌های یکدیگر رخ داد، بر ادامه سیاق روابطشان تأکید دارند.

تهران و اسلام آباد نمی‌خواهند بیش از این سوژه خبرگزاری‌ها و نقل محافل دیپلماتیک منطقه‌ای و جهانی باشند. وزیران امورخارجه ایران و پاکستان تا همین بعدازظهر دیروز برای دومین بار تلفنی گفت‌وگو کردند. رئیس جمهور پاکستان برادامه دوستی و برادری با تهران تصریح کرد. مقام‌های ایرانی بر ادامه روابط خوب با پاکستان تأکید کردند. این درحالی است که تا لحظه تنظیم این گزارش، نه تهران و نه اسلام آباد از اقدام‌های نظامی خود در درون مرزهای یکدیگر اظهار پشیمانی نکرده اند و آن را اقدامی در خدمت به امنیت ملی خود خواند‌ه‌اند.

تهران و اسلام‌آباد به روشنی می‌دانند که اتفاقات اخیر در روابط دو کشور پیامد جنگی است که از اکتبر سال میلادی گذشته میان اسرائیل و حماس رخ داده است. این جنگ هر روز با خطر گسترش به بیرون از مرزهای غزه روبرو بوده و رخدادهایی مانند آنچه میان ایران و پاکستان اتفاق افتاد، امکانی است برای «بنیامین نتانیاهو» که از یک‌سو هدف گسترش جنگ را تا سراسر منطقه دنبال می‌کند. از سوی دیگر جنایات جاری علیه مردم فلسطینی در غزه را در حاشیه اخبار جهان قرار می‌دهد؛ همانگونه که جنگ غزه به سرعت، جنگ بی‌امان در اوکراین را در حاشیه اخبار جهان منزوی کرد.

تهران و اسلام آباد با توجه به آنچه رخ داده است؛ براین نظرند که نمی‌بایست تنش را بیش از این کش داد؛ همانگونه که اکنون تهران تلاش می‌کند روابط آسیب‌دیده با بغداد و کردستان عراق را در پی حمله موشکی به اربیل به نقطه بازسازی برگرداند. این هر دو لازم است بیش از هرچیز از تشویق‌های تحریک آمیز عوامل بیرونی خود را دور کرده و بر ضرورت حفظ روابط تاریخی خود که برخاسته از ارزش‌های دینی مشترک؛ ملاحظات امنیتی مشترک و نیز دغدغه‌هایی که هریک در روابط خارجی خود با دیگر دولت‌های منطقه‌ای و جهانی دارند، پافشاری کنند.

آنچه میان تهران و اسلام آباد رخ داده را می‌توان در چارچوب سیاست «بازدارندگی» تحلیل و تفسیر کرد، اما ماهیت روابط این دو تاکنون به‌گونه‌ای نبوده که اصولا نسبت به یکدیگر از سیاست بازدارندگی حمایت کنند. بازدارندگی معمولا میان دولت‌هایی است که در زمینه‌های مختلف سیاسی _ امنیتی و اقتصادی با یکدیگر در جنگ سرد به سر می‌برند. 
تهران و اسلام‌آباد هرگز روابط خود را در چنین موقعیتی تعریف نکرده‌اند. پس از این نیز لازم است در را بر همین پاشنه نگه دارند. پرهیز مقام‌های عالیرتبه ایرانی در پی حمله اخیر پاکستان به هفت نقطه از منطقه سراوان، ناشی از همین نگرش است. البته مقام‌های پاکستانی نیز به رغم ملاحظات داخلی خود، اصرار دارند که نباید بر سطح روابط با تهران آسیب جدی وارد شود. از همین رو می‌توان پیش بینی کرد که در روزهای آینده با کاهش تب اتفاقات اخیر، دوباره روابط دو کشور به سطح عادی بازگردد. البته این وضع در حالی ممکن است که نیروهای گریز از کنترل دست به خرابکاری نزنند.

نشست اضطراری کمیته امنیت ملی پاکستان در عصر جمعه(دیروز) را می‌توان به فال نیک گرفت از این رو که همه طرف‌های قدرت در این کشور خواستار استمرار تنش با تهران نبوده و آن را خطری برای آینده منطقه به حساب می‌آورند. تهران و اسلام‌آباد اکنون در موقعیتی قرار دارند که میزان بلوغ سیاسی آنان را در این بزنگاه به نمایش می‌گذارد. از این رو ست که «جوبایدن» رئیس جمهوری ایالات متحده گفته است؛ منتظریم که آینده تنش تهران – اسلام‌آباد چگونه مدیریت خواهد شد.

بالا گرفتن تنش در روابط دو کشور قدرتمند و پر جمعیت ایران و پاکستان، سراسر منطقه و بلکه جهان را دچار التهاب و ناآرامی خواهد کرد. اروپاییان که از ابتدای جنگ‌های میان روسیه و اکراین و جنگ حماس _ اسرائیل و بالا گرفتن بی ثباتی در دریای سرخ، امنیت اقتصادی خود با خطر روبرو دیده‌اند نیز با نگرانی فرایند آنچه اکنون میان تهران و اسلام آباد جریان دارد را دنبال می‌کنند. پرهیز هوشمندانه از ادامه تنش، بزرگترین تدبیری است که دولت‌های ایران و اسلام‌آباد در این بزنگاه باید از خود نشان دهند.

در این حال حملات اخیر به درون مرزهای ایران و پاکستان اگرچه تلخ و همراه با قربانی شدن برخی مردم غیر نظامی و بی‌گناه همراه بوده، ولی می‌تواند عاملی باشد در تشویق دو دولت برای همکاری فعالانه در کنترل مرزها و مبارزه با تروریسمی که نه تنها امنیت ایران و پاکستان را تهدید می‌کند بلکه چون غده سرطانی هر لحظه استعداد گسترش در بیرون از مرزهای این دو کشور را دارد.

روابط تهران و بغداد هم در این روزها دچار تنش کم سابقه‌ای است که سرمایه‌گذاری‌ها برای ادامه بلند مدت روابط دو کشور را دچار تردید کرده است. لازم است تهران در کمترین زمان به ترمیم روابط پرداخته و از شعله‌ور شدن احساسات ضد ایرانی شکل گرفته در به ویژه شمال عراق جلوگیری کند. اوضاع در عراق به گونه‌ای نیست که مانند اسلام آباد بتوان به راحتی بحران جاری را سامان داد. طیف‌های مخالف تهران در بغداد و کردستان و برخی کشورهای عربی، تنش جاری را فرصتی برای محدود کردن حضور ایران در عراق می دانند و بر عمق بخشی به آن تلاش می‌کنند. پاسخ دستگاه دیپلماسی به بیانیه اتحادیه عرب در محکوم کردن حمله موشکی ایران به اربیل، بسنده نخواهد بود وقتی کار به شورای امنیت سازمان ملل کشیده شود. از این رو می‌توان پیش بینی کرد که وزارت أمور خارجه روزهای دشواری را تجربه می‌کند، در حالیکه همه دست‌ها برای عمق بخشی به تنش در روابط تهران – بغداد مشغول به کارند. در واقع بخش سنگین دستگاه دیپلماسی متوجه آرام کردن اوضاع در فضای روابط تهران – بغداد خواهد بود تا روابط با اسلام‌آباد که دو طرف ایرانی و پاکستانی بر پایان بخشی به تنش، آمادگی خود را اعلام کرده‌اند. روزهای آینده آبستن چه حوادث تازه‌ای خواهد بود؟ سیاست امر ناممکن‌هاست./همدلی