راه نه چندان آسان دو «بی»

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: با وجود آنکه طی روزهای اخیر اخبار متعددی دال بر عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا مخابره شده است، اما بی‌شک تمام تحلیلگران بر این گزاره متفق القول هستند که مسیر پیش رو، نه برای ریاض، نه برای تل آویو و نه برای واشنگتن مسیر چندان آسانی نخواهد بود و بن سلمان، بنیامین نتانیاهو و جو بایدن باید با مشکلات، چالش‌ها و موانع بسیاری دست و پنجه نرم کنند. به خصوص دو «بی» (بن سلمان و بنیامین نتانیاهو) بیش از هر کسی درگیر این چالش ها خواهند بود. در همین باره شالوم لیپنر، عضو ارشد پیشین برنامه خاورمیانه در شورای آتلانتیک طی تحلیلی برای نشریه فارن پالسی که ایسنا بخش هایی از آن را منتشر کرده، نوشت که توافق عربستان و رژیم صهیونیستی به عنوان جایزه بزرگی برای دیپلماسی خاورمیانه معاصر تلقی می‌شود، اما موانع زیادی بر سر راه وجود دارد. بایدن طی مناظره انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۹ وعده داده بود که تسلیحات بیشتری به عربستان نمی‌فروشد و در عوض این کشور را وادار می‌کند تا بهایی را بپردازد.

 از طرف دیگر محمد بن سلمان باید اسرائیل را به رسمیت بشناسد؛ طرفی که حتی نامش در نقشه‌های رسمی عربستان سعودی به چشم نمی‌خورد. همچنین دولت جو بایدن صراحتا اعلام کرده که انتظارات این است که اسرائیل امتیازهای چشمگیری به فلسطینی‌ها اعطا کند. اما مشکلی که ریاض اخیرا متوجه آن شده این است که نتانیاهو «آزادی عمل» جهت اعطای حداقل امتیازات به فلسطینی‌ها را ندارد.

مقامات راست افراطی کابینه مانند ایتامار بن گویر، وزیر امنیت داخلی و بتسلئیل اسموتریچ، وزیر دارایی مخالف اعطای امتیازاتی به فلسطینی‌ها هستند و شخصی مثل اسموتریچ عملا جلوی تعهدات این دولت را جهت کاهش محدودیت‌های اقتصادی علیه فلسطین گرفته‌ است. نشریه آمریکایی فارن پالسی در پایان تاکید می‌کند: ظاهرا کابینه فعلی نتانیاهو قادر نیست با همزیستی مسالمت‌آمیز به یک دستاورد تاریخی با عربستان سعودی دست پیدا کند. همچنین با عدم وجود داوطلبی برای جایگزینی اسموتریچ و متحدانش، ظاهرا بعید است نتانیاهو بتواند به این زودی‌ به مقصودش برسد. صد البته که موانع بی شمار دیگری بر سر این عادی سازی وجود دارد که شالوم لیپنر در فارن پالیسی به آن توجه نکرده و در ادامه مین گزارش موانع مذکور بررسی خواهد شد.  

-    شرط و شروط ریاض و واشنگتن برای همدیگر
 
اگر بخواهیم به موانع بر سر راه عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا بپردازیم ابتدا باید نگاهی به شرط و شروط ریاض و واشنگتن برای همدیگر داشته باشیم. ریاض، قبل تر پیش‌شرط های مهمش برای عادی‌سازی روابط با تل آویو را روی میز گذاشته بود که اولین مورد به امضای یک معاهده امنیتی دوجانبه در سطح ناتو باز‌می‌گردد که ایالات متحده را موظف می‌کند در صورت حمله به عربستان سعودی از این کشور دفاع کند. ریاض به دنبال اجرای برنامه هسته‌ای غیرنظامی برای عربستان تحت نظارت ایالات متحده نیز هست. پیش‌شرط سوم شامل خرید تسلیحات پیشرفته‌تر آمریکایی، مانند سامانه دفاع موشکی تاد است، با این هدف که برای سعودی‌ها در برابر زرادخانه موشک‌های میان‌برد و دوربرد دیگر کشورها مفید واقع شود. پیش شرط چهارم عربستان نیز بر به رسمیت شناختن یک کشور فلسطینی تاکید دارد.

در مقابل جو بایدن هم مشخصا سه خواسته دارد. عربستان هرچه سریع‌تر نسبت به پایان‌دادن جنگ در یمن اقدام کند که البته درگیری‌ها در سال گذشته کاهش یافته است و هفته گذشته اولین سفر هیات انصارالله یمن به عربستان و گفت و گوهای صنعا – ریاض صورت گرفت. منتشر شد. واشنگتن از طریق عربستان در صدد شکل دهی به یک بسته کمکی بزرگ و بی‌سابقه از جانب ریاض به مؤسسات فلسطینی در کرانه باختری اجرائی است و از همه مهم‌تر، کاخ سفید، سعی در کاهش چشم گیر روابط عربستاو چی دارد. این پیش‌شرط‌های عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا برای همدیگر با هدف عادی‌سازی روابط ریاض - تل‌آویو به این معناست که هم بن سلمان و هم جو بایدن برنامه‌های جدی را در سایه منافع ملی خود طراحی کرده‌اند.

با این وجود ولیعهد سعودی در گفت وگویی با «بایت بایر» از شبکه فاکس نیوز که پنجشنبه گذشته به وقت محلی آمریکا پخش شد، «هر گونه تعلیق مذاکرات درباره روابط با اسرائیل را رد کرد.» در این مصاحبه فاکس نیوز با محمد بن سلمان که در شهر جدید نیوم عربستان انجام شد، ولیعهد سعودی رسما اذعان داشت که، «هر روز به عادی‌سازی نزدیک‌تر می‌شویم.» به گفته بن سلمان، «در صورتی که دولت جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا موفق به ایجاد توافق میان عربستان و اسرائیل شود، این بزرگترین توافق از زمان پایان جنگ سرد خواهد بود.»

-    خاورمیانه جدید، توهم جدید

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی که از زمان روی کار آمدن با بحران‌های بی شمار داخلی روبه‌رو است، بار دیگر برای منحرف کردن افکار صهیونیست‌ها از اوضاع ناگوار داخلی این رژیم، در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با مانور روی عادی سازی روابط با عربستان، از نقشه خاوریمانه جدید در سایه این عادی سازی پرده برداشت. 

به گفته ایرنا، بی بی بار دیگر در ادامه تقلاهای اخیرش برای نزدیک نشان دادن امضای توافقی برای عادی سازی روابط میان تل‌آویو و ریاض نیز مدعی شد که درحال نزدیک شدن به امضای توافق با عربستان سعودی هستیم. توافق با عربستان راه را برای صلح در سراسر منطقه باز خواهد کرد.

وی ادامه داد: سازش میان عربستان سعودی و اسرائیل خاورمیانه جدیدی را ایجاد خواهد کرد. نتانیاهو که به دلیل اقدامات جنجالی‌ کابینه اش مغضوب جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا است در تلاش برای کمرنگ جلوه دادن اختلافات تل‌آویو و واشنگتن گفت: می‌توانیم تحت رهبری بایدن با عربستان به توافق برسیم. این درحالی است که منابع خبری از تظاهرات در نیویورک علیه نخست وزیر رژیم صهیونیستی و کابینه تندرو وی همزمان با این سخنرانی خبر دادند.

نکته حائز اهمیت سخنان نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی آنجاست که بنیامین نتانیاهو در سازمان ملل از نقشه موهوم خاورمیانه جدید رونمایی کرد. بی بی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اعلان اینکه عربستان و رژیم صهیونیستی در آستانه توافقی تاریخی برای عادی سازی روابط قرار دارند به نقشه موهوم ‎خاورمیانه جدید با محوریت مسیر ویژه هند تا اروپا نیز اشاره کرد.

-    آنچه که دیده نمی شود

هر چند این روزها برخی ها عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا را قطعی می بینند اما آنچه که در این بین گویا به عمد نادیده گرفتهمی شود اختلافات  موانع بر سر این راه است. اختلافاتی بسیاز زیاد و بسیار عمیق که تعدادشان هم کم نیست.

«ایران» در گزارش پیشین اخباری دال بر همکاری چراغ خاموش تل آویو و واشنگتن برای غنی سازی در خاک عربستان را بررسی کرده بود، اما شمار مخالفان با هستهای شدن عربستان، ولو به صورت صلح آمیز هم در حال افزایش است. در این باره تارنمای خبری آکسیوس نوشت که گروهی از کارشناسان هسته ای و امور خاورمیانه در خطاب به رئیس جمهوری آمریکا از وی خواستند تا اجازه ندهد که عربستان سعودی برنامه بومی غنی سازی اورانیوم داشته باشد.

آکسیوس روز۳۰ شهریور نوشت که ۲۷ کارشناس امضا کننده این نامه ضمن حمایت از عادی سازی روابط تل آویو و ریاض نوشتند که عربستان برای تولید انرژی صلح آمیز هسته ای به غنی سازی اورانیوم نیاز ندارد. این کارشناسان تاکید کردند که غنی‌سازی اورانیوم در خاک عربستان سعودی می‌تواند این کشور را در آستانه دستیابی به تسلیحات هسته‌ ای قرار داده و واشنگتن باید از وقوع این امر جلوگیری کند.

امضاکنندگان این نامه شامل چندین مقام سابق دولت‌های جمهوریخواه و دموکرات آمریکا بوده و در مسائل هسته‌ای یا خاورمیانه تخصص دارند.دیوید آلبرایت، کارشناس ارشد هسته ای، اولی هاینونن و پیر گلدشمیت، معاونان مدیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی و یعقوب ناگل مشاور امنیت ملی سابق بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، از جمله این افرادند. مرکز آموزش سیاست عدم اشاعه و اندیشکده هوادار اسرائیل بنیاد دفاع از دموکراسی ها متولیان تهیه این نامه بودند.
همزمان یائیر لاپید، نخست وزیر پیشین و رهبر کنونی اپوزیسیون دولت رژیم صهیونیستی پنجشنبه شب گفت که موافقت بنیامین نتانیاهو با درخواست عربستان برای داشتن برنامه هسته‌ای در مقابل عادی سازی با تل‌آویو یک مسأله خطرناک و غیرمسؤولانه است. خبرگزاری فلسطینی «سما» به نقل از شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی روز شنبه در گزارشی اعلام کرد که لاپید که هم اکنون در واشنگتن به سر می برد پیشنهاد برای موافقت با عربستان هسته ای را از مسوولان بلندپایه آمریکایی دریافت کرده است.

وی در پاسخ به آنها گفته است که چنین چیزی غیرممکن است. لاپید به آمریکایی ها اعلام کرده است که با هرگونه عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان در مقابل دادن اجازه غنی سازی اورانیوم در خاک عربستان مخالف است. شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی اضافه کرد که این پیشنهاد آمریکایی ها به خاطر این است که آنها می دانند احزاب تندرو موجود در کابینه نتانیاهو اجازه امتیاز دادن به او به فلسطینیان در مقابل عادی سازی روابط با عربستان را نمی دهند به همین خاطر به رئیس مخالفان، چنین پیشنهادی داده اند.

-    از ۴.۵ تا ۵

موضوع عربستان هسته ای تنها یکی از موانع بر سر عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا است. یمی دیگر ار موانع به درخواست ریاض از اوشنگتن برای امضای یک معاهده امنیتی دوجانبه در سطح ناتو باز‌می‌گردد که ایالات متحده را موظف می‌کند در صورت حمله به عربستان سعودی از این کشور دفاع کند. با توجه به این پیش‌شرط‌های ریاض برای واشنگتن، آکسیوس در تشریح جزئیات این خواسته ای سعودی ها، طی گزارشی به نقل از مقامات صهیونیستی و آمریکایی عنوان کرد که، «ریاض خواهان توافقی بودند که شامل تعهد «ماده ۵» به سبک ناتو باشد که در آن ایالات متحده با هرگونه حمله علیه عربستان سعودی مانند حمله به ایالات متحده برخورد می‌کند.» 

با این وجود یک مقام آمریکایی گفته دولت بایدن این درخواست را نپذیرفته، اما موافقت کرده درباره آنچه برخی از مقامات آمریکایی آن را تعهد «ماده ۴.۵» می‌خوانند، بحث کند؛ ماده‌ای که یک تضمین امنیتی کمتر از انتظارات عربستان است، ولی همچنان درخور توجه خواهد بود.» اما به باور ناظران عربستان در این شرایط به توافقی مشابه با تعهد «ماده ۴.۵» تن نمی دهد. ضمن آنکه ریاض با پیش شرط بایدن در خصوص محمد شدن روابط چین و عربستان هم مخالفت جدی دارد.

-    آرمان فلسطین، مهم ترین مانع

در کنار موانع ریز ودرشتی که جای پرداختن مفصلی به آنها وجود دارد بی شک نمی توان اختلافات جدی صهیونیست ها با مقامات صعودی بر سر آرمان فلسطین را نایده گرفت تا جایی که ضمن گسل در خوانش دو طرف، حتی انتقادات وزرای تندرو کابینه رژیم صهیونیستی از دادن هرگونه امتیاز به فلسطینی‌ها در چارچوب هرگونه توافق احتمالی با عربستان سعودی، منجر به شکل گیری اختلافاتی میان آنها و نخست‌وزیر این رژیم شده است.

ایسنا به نقل از خبرگزاری «سما» گزارش داد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در اظهار نظری در این باره تاکید کرد که تصمیم گیرنده در داخل کابینه شخص وی است و کابینه تصمیم به جلوگیری از فروپاشی تشکیلات خودگردان فلسطین علی‌رغم مخالفت بتسلئیل اسموتریچ، وزیر تندرو دارایی و ایتامار بن گویر، وزیر تندر امنیت داخلی رژیم اشغالگر گرفت. نتانیاهو درباره واکنش اسموتریچ و بن گویر به دادن هرگونه امتیاز به فلسطینی‌ها در چارچوب توافق با عربستان سعودی گفت: آنها حرف می‌زنند و در نهایت صرفا یک سیاستمدار هستند. وی در این باره ادامه داد: مردم نمی‌دانند ائتلاف فعلی کابینه چگونه عمل می‌کند؛ این آنها (وزرای تندرو) هستند که در ائتلاف به من ملحق شده‌اند نه من به آنها.

این اظهارات پس از آن بیان شده است که همپیمانان تندرو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به رهبری بن گویر و اسموتریچ اخیرا تاکید کردند، از امتیازدهی‌های این رژیم به فلسطینی‌ها که عاملی تعیین‌کننده در توافق عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی تلقی می‌شود، هرگز حمایت نخواهند کرد.ایتامار بن گویردر این باره تاکید کرده بود، اگر امتیازهایی که به شکلی گسترده عاملی تعیین‌کننده در توافق عادی‌سازی روابط با عربستان تلقی می‌شود، به فلسطینی‌ها داده شود، حزبش به همراه حزب اسموتریچ، از ائتلاف حاکم عقب‌نشینی خواهد کرد.

وزیر امنیت داخلی رژیم صهیونیستی در ادامه گفت: نتانیاهو تنها همراه با بنی گانتس، رئیس حزب مخالف اردوگاه ملی که احتمال پیوستن به کابینه نتانیاهو جهت تضمین قرارداد عادی‌سازی روابط با عربستان را بعید دانست، می‌تواند چنین قراردادی را امضا کند. اظهارات بن گویر پس از سخنرانی نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل و تاکید او بر «تحقق گشایشی در روند عادی‌سازی روابط با ریاض و ایجاد خاورمیانه‌ای جدید» مطرح شد. دو حزب «عوتسما یهودیت» و «صهیونیسم دینی» به ترتیب به رهبری بن گویر و اسموتریچ در مجموع ۱۴ کرسی کِنست (پارلمان رژیم صهیونیستی) را در اختیار دارند و بدون آنها ائتلاف نتانیاهو اکثریت خود را از دست خواهد داد.