غیرممکن بودن بی‌طرفی در نظام جدید جهانی

نویسنده: امیل امین

دیپلماسی ایرانی: ریچارد فونتین، تحلیلگر آمریکایی در مقاله ای که در نشریه «فارن افرز» منتشر شد از مجبور بودن کشورهای جهان به انتخاب کردن بین آمریکا و چین خبر داد، گویا بازگشت به نظام دوقطبی سیاسی، سرنوشت محتوم جهان است و بی‌طرف بودن – به ویژه بی‌طرفی فعال – تقریبا غیرممکن است. همزمان با انتشار این مقاله، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه نیز در اجلاس سران روسیه – آفریقا به روشنی گفت که کشورهای آفریقایی نمی توانند همزمان دوست روسیه و هم پیمان غرب باشند. فونتین در مقاله خود به مناقشه بین آمریکا و روسیه نپرداخت شاید با این باور که جنگ اوکراین رویدادی موقتی است که بالاخره پایان خواهد یافت ولی روند قدرت گرفتن چین و تبدیل شدن پکن به محور جذب بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه، ادامه خواهد یافت. 

تشکیل جنبش غیرمتعهدها واکنشی به جنگ جهانی دوم و جنگ سرد پس از آن بین دو اردوگاه غرب و شرق بود که هدف اصلی خود را فاصله گرفتن از سیاست های جنگ سرد اعلام کرد. ولی این جنبش در واقعیت نتوانست موفقیت گسترده ای به دست بیاورد زیرا کمتر از یک دهه پس از تاسیس آن، بسیاری از کشورهای بنیانگذار یا عضو این جنبش مانند مصر عملا در آغوش اتحاد جماهیر شوروی افتادند. البته مصر بعد از امضای توافقنامه صلح با اسرائیل، مسیر خود را تغییر داد و به سمت آمریکا پیش رفت. 

از نظر معنایی، با قاطعیت می توان گفت «بی‌طرفی فعال»، پرهزینه تر و دشوارتر است زیرا ایجاب می کند آن کشور از آرمان های عادلانه در جهان مثل حق ملت های استعمارزده برای برخوردار شدن از آزادی و استقلال و از حق کشورها برای کنترل ثروت های ملی خود دفاع کند. اما «بی‌طرفی غیرفعال» ریشه در ضعف و ناچاری دارد و کشوری که به آن متوسل می شود صرفا به دنبال فاصله گرفتن از مشکلات از طریق خودداری از مداخله و وارد شدن به صحنه سیاست های بین المللی است. 

مقامات آمریکایی از جمله آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه و لوید آستن، وزیر دفاع امریکا و جان کربی، سخنگوی کاخ سفید به صراحت گفته اند آمریکا از دیگر کشورها نمی خواهد بین این کشور و چین یا بین غرب و چین یکی را انتخاب کنند. ولی هیچ کس نمی تواند قاطعانه این سخنان مقامات آمریکایی را تایید کند چرا که غربی ها کسی را که با آنان نیست، دشمن خود می دانند. 

واقعیت این است که صحنه ژئوپلتیک جهان عرصه کشمکشی بزرگ است که اندکی از آن نمایان شده و بخش اصلی و مهم آن در پشت پرده بین آمریکا و چین در جریان است. تناقض اینجاست که بسیاری از کشورهای جهان خود را در برابر دو گزینه می دانند که هر دو تلخ است و باید یکی را انتخاب کنند: یا وارد ائتلاف امنیتی با آمریکا شوند یا به دنبال شراکت تجاری با چین باشند. 

رای گیری در سازمان ملل برای محکوم کردن حمله نظامی روسیه به اوکراین، نشان داد آمریکا با «بی‌طرفی» کشورها میانه ای ندارد. بعد از آن که 30 کشور از محکوم کردن روسیه خودداری کردند، لیندا توماس گرینفلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل تاکید کرد که کشورهای جهان نمی توانند در برابر چنین رویدادهایی بی طرف باشند. 

به طور خلاصه می توان گفت طرف های درگیر در مناقشه برای  سیطره بر جهان، این روزها به هر کشوری که بی‌طرف باشد به چشم دشمن احتمالی و پایگاهی احتمالی برای دشمن خود در آینده نگاه می کنند. به عبارت دیگر، ممکن است برخی کشورها صادقانه به دنبال بی‌طرفی باشند ولی قدرت های بزرگ، دیگر کشورها را به سمت جانبداری از یک طرف مناقشه سوق می دهند با این باور که دیگران یا با ما هستند یا دشمن ما هستند.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11