وقتی کنشگران امنیت بین‌المللی متکثر می شوند
پدیده رنگارنگی در امنیت بین‌المللی
دیپلماسی ایرانی: امنیت بین‌المللی واژه و مفهومی بسیار پربسامد در ادبیات، نظریات و محاورات مربوط به سیاست خارجی و روابط بین‌المللی است. امنیت بین‌المللی مانند امنیت در سطوح دیگر، چون امنیت منطقه‌ای، امنیت ملی و امنیت محلی، محل گفت وگو و منازعات نظری و عملی فراوانی است. امنیت در همه سطوح، با نبودن آن روشن می‌شود. زمانی که جنگ‌های جهانی، مانند جنگ جهانی اول و دوم در جریان بود، امنیت بین‌المللی وجود خارجی نداشت.
بعد از جنگ دوم، تعریف از امنیت بین‌المللی در منشور سازمان ملل، توسط پیروزمندان آن جنگ ارائه شد و در شورای امنیت این سازمان، حالت نهادی پیدا کرده و شورای امنیت، مسئول رسیدگی به امور امنیت بین‌المللی شد.
در دوران جنگ سرد، امنیت بین‌المللی، به گونه‌ای خاص، در نظر و عمل، دنبال شد. هیچگاه روابط دو ابرقدرت آمریکا و شوروی، مخصوصاً در بعد تسلیحات مخرّب هسته‌ای در دستور کار شورای امنیت قرار نگرفت.
در دوران پساجنگ که سه دهه گذشته را در بر می‌گیرد، ناظران و دست‌اندرکاران روابط بین‌المللی شاهد پدیده‌ای به غایت مهم در خور توجه در امور مفهومی و عملیاتی مربوط به شورای امنیت هستند و آن رنگارنگی در پهنای امنیت بین‌المللی است. پدیده رنگارنگی در امنیت بین‌المللی به چه معناست و چگونه می‌توان آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟
در پاسخ باید سه موضوع «کنشگران امنیت بین‌المللی»، «نهادهای موثر در امنیت بین‌المللی» و مهم‌تر «دستور کار امنیت بین‌المللی» را مد نظر قرار داد. کنشگران امنیت بین‌المللی، متحد اما متکثر و رنگارنگ شده‌اند. کنشگری در امنیت بین‌المللی، دیگر انحصاری موقعیت‌های بزرگ ندارد هرچند که قدرت‌های بزرگ، هنوز سهم قابل ملاحظه‌ای در مباحث امنیت بین‌المللی و بعضاً ایجاد ناامنی‌های گوناگون در نقاط مختلف جهان دارند، اما آنها تنها کنشگران این عرصه نیستند. باید تأکید کرد که منظور از کنشگری، تأثیرگذاری ناشی از فعال بودن در حوزه‌های فکری و اجرای امنیت بین‌المللی است. ارائه تعریف متفاوت از امنیت ملی و یا تراش و صیقل دادن به ابعادی از مباحث مربوط به امنیت بین‌المللی و وارد کردن زاویه‌های جدید هر چند کوچک، به این حوزه می‌تواند کنشگری باشد. به علاوه انجام عملیات و تأثیرگذاری در حوزه عملی را باید مدنظر قرار داد.
ظهور کنشگران غیرحکومتی که بعضاً از حکومت‌ها، قوی‌تر عمل می‌کنند، پدیده‌ای در خورد توجه در این چارچوب است. شمارش و دسته‌بندی کنشگران امنیت بین‌المللی، بی‌تردید باید نهادهای رنگارنگ نوین و کهن فعال در این حوزه را در برگیرد. شورای امنیت هنوز مهم‌ترین نهاد در این عرصه ولی باز تنها نهاد نیست. آنچه حائز اهمیت است، پویائی‌های درون شورای امنیت است. شورای امنیت سازمان ملل متحد، موجود بی‌ترکیبی با حضور پنج عضو دائم و ده عضو غیردائم از قاره‌های گوناگون جهان است. آنچه کمتر در کانون توجه قرار می‌گیرد، نقش و تحرک اعضای غیردائم در حوزه امنیت بین‌المللی است. برخی از این اعضا، کشورهای کوچک و بعضاً میانه‌ای از سرتاسر دنیا هستند. رنگارنگی فعالیت‌های آنها جالب و در خور اعتناست توضیح آنکه در شورای امنیت، براساس آئین‌نامه داخلی آن شورا، ریاست جلسات، دوره‌ای بوده و هر کدام از اعضاء اعم از دائم و غیردائم، براساس حرف اول نام آنها به لاتین برای مدت یک ماه ریاست جلسات را به عهده دارند.
ریاست جلسه‌های نهادهای بین‌المللی، موضوع مهم و در عین حال پیچیده است. رئیس هر جلسه در این نهادها، باید براساس چارچوب‌های تعیین شده، جلسات را اداره کند و به تصمیم‌گیری نهایی سوق دهد و هدایت کند. اما فراتر از این عمل قالب‌بندی شده، مخصوصاً در شورای امنیت، فضایی برای ارائه ابتکارات رئیس وجود دارد. رئیس می‌تواند موضوعاتی را پیشنهاد داده و با تصویب اعضا و بحث درباره آنها را در صحن شورا دنبال کند. در ماه جاری میلادی یعنی ماه نوامبر ۲۰۲۲ (آبان و آذر ۱۴۰۱)، غنا، ریاست دوره‌ای را به عهده گرفت و در روز اول این ماه غنا برنامه کاری شورا که اصطلاحی خاص در دیپلماسی چندجانبه است را به تصویب رساند. این برنامه کاری، رنگارنگی امنیت بین‌المللی به لحاظ کنشگران، نهاد و موضوعات را به نمایش می‌گذارد .غنا، به عنوان عضوی غیردائمی از شورای امنیت و کنشگری در این شورا، دو جلسه ابتکاری و با سطح بالای دیپلماتیک را راه‌اندازی خواهد کرد. جلسه اول، در سطح وزرا خواهد بود و به «عملیات حفظ صلح و صلح پایدار» اختصاص خواهد داشت. این جلسه را وزیر امور خارجه غنا اداره خواهد کرد. جلسه دوم به «عملیات ضد تروریستی در آفریقا، ضرورتی برای صلح، امنیت و توسعه» اختصاص دارد. این جلسه را رئیس جمهور غنا اداره خواهد کرد. در هرکدام از این جلسات، تعداد قابل توجهی از مقامات سازمان ملل، نهادهای مؤثر غیردولتی جهانی و شخصیت‌ها سخنرانی خواهند کرد. در واقع، با این ابتکارات غنا، بعد آفریقائی امنیت بین‌المللی را برجسته کرده و عنصر آفریقایی امنیت بین‌المللی را در کانون توجه جهانیان قرار می‌دهد.
علاوه بر ابتکارات غنا، در ماه نوامبر شورای امنیت، گزارش‌های سالانه متعددی را مورد بررسی قرار خواهد داد. توضیح آنکه طبق قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت، نهادهای مختلف را مأمور تدوین گزارش‌ها و ارائه آنها به شورا می‌کند. در این ماه، رؤسای کمیته‌های قطعنامه ۲۲۵۲ در مورد داعش در عراق و شامات، قطعنامه ۱۳۷۳ در مبارزه با تروریسم، قطعنامه ۱۵۴۰ در مورد بازیگران حکومتی و گزارش‌های سالانه مربوطه را ارائه خواهند داد. همچنین رؤسای بخش‌های انتظامی عملیات حفظ صلح در سودان جنوبی و جمهوری دمکراتیک کنگو ارائه گزارش دادند. فیلیپ گراندی، کمیسیاری عالی پناهندگان نیز گزارش سالانه این نهاد مهم و فعال را به استماع اعضای شورا می‌رساند. مباحث آفریقائی، منجمله وضعیت سومالی، لیبی، گروه موسوم به پنج کشور ساحل، خلیج گینه و همچنین مباحث خاورمیانه‌ای مانند قطعنامه ۲۶۴۲ در مورد سوریه، وضعیت یمن، موضوع فلسطین، و قطعنامه ۱۷۰۱ در مورد لبنان، در دستور کار شورا قرار دارند. در مباحث اروپایی، وضع بوسنی و هرزگوین و همچنین اوکراین در برنامه کاری است. در مباحث آسیائی، کمیته تحریم کره شمالی، موضوع قطعنامه ۱۷۱۸، گزارش خواهد داد.
پنج عضوی که در سال آینده میلادی به عضویت غیردائم شورا درخواهند آمد، یعنی اکوادور، ژاپن، مالت، موزامبیک و سوئیس، به همراه پانزده عضو فعلی در کارگاهی که توسط فنلاند تدارک دیده شده شرکت خواهند کرد. شورای امنیت و مجمع عمومی برای یک قاضی جدید در ایران دادگستری بین‌المللی رأی خواهند داد. همانگونه که ملاحظه می‌شود دستور کار بسیار متنوع، گسترده و رنگارنگ است ولی آنچه در این رنگارنگی حائز اهمیت است دیدن همه رنگ‌ها، من جمله نقش غنا به عنوان عضو غیردائم در رنگین کردن نقش آفریقائی در پهنای امنیت بین‌المللی است./اطلاعات
نظر شما :