نمایش رقابتی سیار در خاورمیانه ای به شدت مصمم

نویسنده: پل سالم 

دیپلماسی ایرانی: روسای جمهوری ایالات متحده امریکا و روسیه در یک هفته و نیم گذشته دیدارهای نمایانی از خاورمیانه داشته اند. این دیدارها برای اثبات نفوذ هر یک از قدرت های بزرگ در منطقه در زمان تشدید درگیری میان آنها طراحی شده بود. اما در زمانی که رهبران ترکیه، ایران و عربستان به طور فزاینده‌ای احساس قدرت می‌کنند، هر دو رئیس‌جمهوری در صحنه منطقه‌ای کم جلوه ظاهر شدند.

جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده با تعامل مجدد با شرکای مهم منطقه، در هنگامه افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی، بن بست در مذاکرات هسته ای با ایران و تجدید مناقشه با روسیه و چین، اقدام راهبردی لازم را برای امریکا انجام داد، ولی در حالی که سعی می‌کرد شعار ریاست‌جمهوری‌اش – آمریکا بازگشته و اینجاست تا بماند – را نشان دهد، نتوانست چهره یک شریک ابرقدرت قوی، پایدار و قابل اعتماد را نمایش دهد.

همچنین به نظر می‌رسید که ولادیمیر پوتین حتی ضعیف تر شده است. او که زمانی به عنوان استراتژیست ورزیده تلقی می شد،  بزرگترین اشتباه محاسباتی راهبردی را حداقل از زمان حمله آمریکا به عراق انجام داده است. تصمیم او به تقویت مخالفانش در ناتو، انزوای جدی مسکو و کاهش شدید اقتصاد روسیه منجر شده است.

این واقعیت که پایگاه اصلی او در کل خاورمیانه یک جمهوری اسلامی ایدئولوژی محور درگیر تنش با بیشتر دولت های منطقه است، از نفوذ محدود پوتین در منطقه می گوید. اقتصاد ایران به کمتر از نیمی از اندازه خود در پنج سال گذشته کاهش یافته است، ولی اتحاد با این همسایه جنوبی برای پوتین منافع متعددی از جمله دستیابی به پهپاد برای تقویت جبهه اروپا و استفاده از تخصص ایران در دور زدن تحریم‌های بین‌المللی، به همراه دارد.

نشستن پوتین در کنار رهبر معظم ایران به گونه ای بود که داشتن جایگاهی پایین‌تر را تداعی می کرد. اردوغان نیز با واداشتن پوتین به انتظار تقریباً یک دقیقه ای در مقابل دوربین‌های تلویزیونی، بر این تحقیر افزود – درست همان‌طور که پوتین چند سال پیش اردوغان را تحقیر کرد. 

حضور اردوغان در تهران نه برای پیوستن به اتحاد ایران و روسیه، بلکه برای نشان دادن نقش راهبردی خود به عنوان یک بازیگر کلیدی بین ناتو و روسیه و یک قدرت راهبردی در دریای سیاه بود. به نظر می‌رسد که او در سفر به تهران، یک قرارداد مهم را با روسیه برای صادرات گندم اوکراین به بازارهای جهانی، منعقد کرد، توافقی که بلافاصله با حملات روسیه به بندر اصلی اوکراین اودسا زیر سوال رفت. اردوغان دریافته که موقعیت ترکیه در کنار اروپا و آسیا یک دارایی راهبردی در هنگامه تشدید تنش میان  اروپا و اوراسیاست. 

پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی متوجه شده‌اند که با وجود جهش تولید نفت از لایه های رسوبی در امریکا، حرکت بی‌ملاحظه پوتین در اوکراین به آنها اهرمی فوق‌العاده داده است. 

ایرانی‌ها به شمال نگاه می‌کنند و ابرقدرت نیازمندی را می‌بینند که می‌خواهد راه نجاتی را برای رژیم در زمان تداوم فشارهای  بین‌الملل و سخت‌تر شدن رفع نیازهای داخلی، فراهم کند. 

در همین حال، اسرائیل یکپارچگی و گسترش نفوذ منطقه‌ای خود را جشن می‌گیرد، ولی همچنان از بی‌ثباتی و شکاف سیاسی حاد رنج می‌برد.

با این وجود، امریکا در خاورمیانه خود را در موقعیت بسیار قوی تری نسبت به روسیه می بیند. امریکا با مشارکت سیاسی، اقتصادی، امنیتی، آموزشی، فناوری و فرهنگی با بیشتر کشورهای منطقه، تا حدودی تأثیرگذارترین قدرت بزرگ در منطقه باقی مانده است. اقتصاد آمریکا تقریباً ۱۵ برابر روسیه است. روسیه نیز مانند ایران نقش اخلالگر را ایفا می کند و مخالف برتری آمریکاست. 

در این میان، چین بازی طولانی را انجام می دهد و خوشحال است که می تواند به خرید نفت از منطقه ادامه دهد، محصولات خود را در بازارهای منطقه بفروشد، بی سر و صدا طرح یک کمربند یک جاده خود را به جلو ببرد و در نهایت امریکا را هم در منطقه و هم در سطح جهانی تحت الشعاع قرار دهد.

امریکا همچنان بر دیگر قدرت های بزرگ در خاورمیانه برتری دارد و باید بر این مزیت که شاید برای همیشه دوام نیاورد، تکیه و روابط و همکاری با شرکا را به گونه‌ای ایجاد کند که نفوذ و قدرت آمریکا در خاورمیانه تقویت و طولانی‌تر شود.

این مسیرهای سیاسی که از سوی گروه بایدن ترسیم شده، باید در داخل کشور و برای دموکرات ها و جمهوری خواهان جذاب باشد. اگر سیاست خاورمیانه ای این کشور ثبات بیشتری داشته باشد به جایگاه آمریکا در منطقه کمک خواهد کرد.

منبع: اندیشکده میدل ایست اینستیتیوت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11