اوکراین و سلاح هسته‌ای و خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: اختلافی در این زمینه نیست که جهان یا دست کم اروپا دوره ای پرخطر را می گذراند که شاید خطرناکترین دوره از زمان جنگ جهانی دوم باشد چرا که کشمکش کنونی بین روسیه و غرب در مقام اول به تعارض دیدگاه غرب و روسیه و اختلاف مواضع آنها بر سر مفاهیم توافقنامه های امنیتی امضا شده در نیمه قرن گذشته، مربوط می شود. این مفاهیم با سقوط اتحاد شوروی و پیمان ورشو دچار تغییر شد و روسیه در آن زمان به اکراه و به مدت چند دهه، گسترش ناتو به سمت شرق را تحمل کرد هرچند همواره مصمم بود بخشی از نفوذ خود را در آینده بازیابد یا دست کم جلوی گسترش نفوذ غرب را بگیرد. غرب به ویژه آمریکا هم در جاه طلبی ها و پیشروی خود به سمت شرق زیاده روی کرد که نشان می داد هدفش تضعیف روسیه و خالی کردن دست این کشور است. 

خطرناکترین پیامد حوادث اخیر اوکراین این است که نظام کنونی بین المللی دست کم آنچه به قدرت های بزرگ آمریکا، روسیه و چین مربوط می شود در حال ورود به دوره بازتشکیل است که احتمالا طول خواهد کشید و شاهد کشمکش های امنیتی و اقتصادی مختلفی خواهد بود. آمریکا به دنبال حفظ رهبری نظامی و امنیتی و اقتصادی خود در جهان است و روسیه و چین نیز با آن مخالفند. 

یکی از پیامدهای امنیتی خطرناک جنگ اوکراین، رواج سخن گفتن مقامات دوطرف از جنگ جهانی سوم و حمله اتمی است. در چنین وضعیتی، دستیابی کشورها به سلاح هسته ای به شکل های مختلف و تهدید به استفاده از آن، بار دیگر به احتمالی مطرح تبدیل شده است. حتی در اوکراین که زمانی میزبان سلاح های هسته ای اتحاد جماهیر شوروی بود، از احتمال ساخت سلاح های بیولوژیک توسط غرب یا احتمال استفاده روسیه از سلاح های هسته ای تاکتیکی سخن به میان است و تصادفی نیست که کره شمالی در این مقطع از توسعه توان موشکی خود حرف می زند. 

خاورمیانه یکی از ناآرام ترین مناطق جهان است که سابقه استفاده از سلاح شیمیایی در آن وجود دارد. در این منطقه، اسرائیل به سلاح هسته ای مجهز است و برنامه هسته ای ایران که با سیاست های خود به دنبال سیطره بر مناطقی در خاورمیانه است، موجب نگرانی بسیاری از کشورهای عربی است. معلوم نیست اگر مذاکرات بین ایران و قدرت های بزرگ برای احیای توافق هسته ای به نتیجه نرسد، ایران چه واکنشی نشان خواهد داد. این احتمال نیز وجود دارد که اسرائیل در واکنش به احیای توافق هسته ای با ایران یا در چارچوب معادلات جدید خاورمیانه و ادامه حضور ایران در سوریه و لبنان، علنا خود را کشوری هسته ای اعلام کند. 

اگر اسرائیل یا ایران تهدید به استفاده از سلاح هسته ای کنند، کشورهای عربی چه خواهند کرد؟ آیا این کشورها هم برای محافظت از منافع و مرزهایشان وارد رقابت هسته ای در خاورمیانه خواهند شد یا این که تلاش هایی را برای تعیین چارچوب هایی برای محافظت از منطقه در برابر سلاح های هسته ای و دیگر سلاح های کشتار جمعی آغاز خواهند کرد؟ این کشورها می توانند توافق هسته ای با ایران را به مبنایی برای ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای تبدیل کنند یا دست کم این توافق را با افزودن الحاقیه هایی تقویت کنند که یکی از آنها نقشه راه برای ممنوعیت سلاح های هسته ای در منطقه و دیگری، شامل اصول روابط بین کشورهای منطقه باشد. چنین ابتکارها و تفکرات و تحرکاتی ضروری است و مصر و عربستان بیشترین ظرفیت را برای گام برداشتن در این مسیر دارند. 

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11