داعش استان خراسان چه کسانی هستند؟

نویسنده: آناتول لیوِن

دیپلماسی ایرانی: بمب گذاری های وحشتناک روزهای پایانی ماه اوت در کابل که نزدیک به 200 کشته (از جمله 12 نیروی دریایی آمریکا) برجا گذاشت، یک تهدید واقعی برای کنترل جدید طالبان بر این افغانستان قلمداد می شود. این انفجار، جدیدترین نمونه از حملات تروریستی وحشیانه دولت اسلامی استان خراسان (ISKP)، نسخه محلی داعش، بوده است. قدرت گرفتن داعش خراسان می تواند برای طالبان افغانستان هم تهدید باشد و هم فرصت.

تهدید در این است که داعش خراسان توانایی جلب فراری های طالبان و جنگجویان خارجی را دارد و می تواند بی ثباتی را به حدی برساند که امید سرکردگان عمل گرای طالبان برای توسعه اقتصادی را از بین ببرد. فرصت هم در این واقعیت نهفته است که همه دولت ها در منطقه افغانستان و همچنین ایالات متحده و اروپا از داعش خراسان هراس دارند و این، به معنای فرصت طالبان برای جلب حمایت همه این کشورها در مبارزه علیه داعش خراسان است.

داعش خراسان در سال های 15-2014 در افغانستان و مناطق مرزی پاکستان ظاهر شد. این گروه توسط اعراب اعزامی از خاورمیانه (که پس از شکست داعش در عراق و سوریه به افغانستان نقل مکان کردند) و همچنین شخصیت ها و گروه های محلی که از عنوان داعش برای مشهوری و جلب وفاداری بین المللی استفاده می کنند، تاسیس و به صورت نیرویی افراطی تر از طالبان اصلی ظاهر شد و حملات وحشیانه علیه اهدافی را آغاز کرد که رهبران طالبان در سال های اخیر در یک تصمیم سیاسی از انجام آنها حذر می کردند. از جمله این اهداف، مدارس، کلینیک ها و بازارهایی هستند که با شیعیان ارتباط دارند. طالبان این حملات را به شدت محکوم کرده، اما برخی تحلیلگران در براعت طالبان از حملات شک دارند. داعش خراسان در اتحاد با گروه های تروریستی پاکستانی همچنین چندین حمله تروریستی بزرگ در داخل پاکستان انجام داده است. داعش خراسان بارها برای دستیابی به قدرت محلی با طالبان درگیر شده است. در سال 2017 در استان ننگرهار در مرز پاکستان عملیاتی علیه داعش خراسان با همکاری ارتش ملی افغانستان و نیروی هوایی ایالات متحده انجام شد. 

تفاوت اصلی بین طالبان افغانستان و داعش خراسان در ریشه های ملی بسیار متفاوت آنهاست. طالبان با گروه های جهادگرای افراطی بین المللی از جمله القاعده ارتباط دارد، اما رهبری و اکثریت قریب به اتفاق نیروهای آن را افغان ها و عمدتا پشتون های افغان تشکیل می دهند و احساسات قوی ملی گرایانه دارند و خود را وارثان مشروع تاریخ دولت سازی پشتون در افغانستان می دانند. 

در مقابل، داعش خراسان در سال های 15-2014 در میان شورشی های پشتون پاکستانی علیه پاکستان شکل گرفت که در میان پشتون های شرق افغانستان پناهنده شده بودند. حافظ سعید خان، نخستین امیر داعش خراسان (که در حمله هوایی ایالات متحده در سال 2016 کشته شد)، از سرکردگان طالبان پاکستان بود. یکی از دلایل تلخی روابط داعش خراسان با طالبان افغانستان این بود که طالبان از حمایت از برادران پاکستانی خود در شورش خودداری کردند. برخی دیگر از اعضای داعش خراسان هم اسلام گرایان جهادگرای شکست خورده در اتحاد جماهیر شوروی هستند که در نسل گذشته به افغانستان پناهنده شده اند از جمله ازبک های مرتبط با جنبش اسلامی ازبکستان و چچن ها، داغستانی ها و دیگران از شورش های قفقاز شمالی علیه روسیه. شمار معینی از مبارزان اویغور مخالف چین از سینکیانگ هم به این گروه پیوسته اند. شماری از اعضای عرب القاعده در افغانستان و مناطق مرزی پاکستان نیز در میان نیروهای داعش خراسان هستند. 

طالبان در یک دهه گذشته بارها اعلام کرده یک نیروی جهادی بین المللی نیست و از جهاد بین المللی حمایت نمی کند؛ از این رو، آن دسته از جهادگرایان حامی مبارزه بین المللی طبیعتا به داعش خراسان متمایل شدند. در حقیقت، جدای از عناصر خارجی داعش خراسان، شماری از مهاجران افغان از طالبان نیز در این گروه هستند که انگیزه های متفاوتی برای ترک طالبان داشته اند. برخی از فرماندهان و جنگجویان محلی از نظر ایدئولوژیک افراطی به شمار می روند و از مذاکرات رهبری طالبان با آمریکایی ها، روس ها و ایرانی ها و کنار گذاشتن جهاد بین المللی خشمگین هستند. برخی دیگر هم با فرماندهان طالبان در نزاع های محلی درگیر شده اند.

خطر برای طالبان در این واقعیت نهفته است که همه این انگیزه ها برای پیوستن به داعش خراسان احتمالا با کنترل طالبان بر جکومت تشدید خواهد شد. اگر رهبری طالبان به وعده های خود درباره حفظ امنیت اعضای دولت قبلی، احترام به حقوق زنان و حق ادامه تحصیل آنها، حفظ حقوق اقلیت ها و موارد مشابه عمل کنند، ایدئولوگ های افراط گرای سنی به شدت خشمگین خواهند شد. بسیاری از فرماندهان محلی هم احتمالا از عدم دریافت پست های دولتی مورد انتظار خود سرخورده می شوند. و اگر طالبان به وعده مبارزه با قاچاق هروئین عمل کنند، آندسته از فرماندهان و پیروان که از این تجارت سود می برند، خشمگین خواهند شد.

در حالی که داعش خراسان با حملات تروریستی در جهت بی ثباتی افغانستان، جلوگیری از رشد اقتصادی، سقوط حکومت طالبان و تبدیل افغانستان به پایگاه جهاد بین المللی تلاش می کند، طالبان می تواند از همه این مسائل برای درخواست برای کمک های بین المللی به ویژه از چین، روسیه و غرب و در راستای تقویت دولت خود در برابر داعش خراسان استفاده کند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34