ایران و افغانستان: همسایگی جغرافیایی و دلبستگی تاریخی

نویسنده: زینب رنجبر، پژوهشگر حقوق بین‌الملل و وکیل دادگستری در ایران

دیپلماسی ایرانی: ایران و افغانستان، از نگاه من، دو پاره‌ از یک جنس‌اند؛ از جنس شکوه، ایستادگی، شکیبایی، اشتیاق و تکاپو. شکی ندارم که در خاطرات دور و نزدیک مردمان هر دو ملت، درد و امید؛ همزمان، با هم، زبانه می‌کشد؛ درد ناشی از رنجی که دلسوزان وطن در برابر اقدامات کوردلانه‌ی دشمنان حس می‌کنند و امید به آینده‌ای که در آن، فضای مدارا و مودت مهیا گردد و امکان صلح و سازش بر اساس گفتمان شکل گیرد.

‌‌دو کشور ایران و افغانستان با برخورداری از شباهت‌های دینی، تاریخی، زبانی، قومی و فرهنگی و با بهره‌گیری از وجوه مشترک جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی، از پتانسیل‌های بالقوه‌ای برای تحکیم روابط مبتنی بر اصول همزیستی مودت‌آمیز و حسن همجواری بهره‌مند هستند؛ پتانسیل‌هایی که می‌توانند در قالب اجرای راهکارهای سیاسی و اقتصادی، هم فضای سیاست منطقه‌ای را به سود مردمان هر دو دولت متوازن نماید و هم، از تبعات مثبت اقتصادی آن، هر دو ملت شریف برخوردار شوند. 

علاوه‌بر این، مشابهت‌های فرهنگی غیرقابل انکار میان ایران و افغانستان، نمایانگر پیوندهای ناگسستنی است که افزون بر تاریخ مشترک، از تبعیت اکثریت مردمان هر دو کشور از شرع مقدس اسلام منبعث می‌شود. وجود چنین پیوندهایی که نمود ملموس آن را در برگزاری اعیاد مذهبی و مراسم تاریخی مانند نوروز می‌توان یافت، از دیگر سنگ‌ بناهای استوار روابط دوستانه میان افغانستان و ایران است که علاوه‌بر ترغیب حسن همجواری میان دولت‌های هر دو کشور، مردمان این دو را نیز به تعامل، مدارا و قرابت بیشتر فرا می‌خواند. 

نباید از خاطرمان این واقعیت را دور بداریم که طبق آخرین آمار منتشره از آژانس پناهندگان سازمان ملل در اکتبر 2020، «بیش از هشتصد هزار پناهنده در ایران سکونت دارند که از این میان، هفتصد و هشتاد هزار تن از آنان، از سرزمین افغانستان هستند. علاوه‌بر این، تخمین زده می‌شود که حدود دو میلیون افغانستانی فاقد مدارک و تقریباً ششصد هزار افغانستانی واجد گذرنامه در ایران اقامت دارند.»  میزبانی ایران از پناهندگان و مهاجران افغانستانی، خاک ایران را طی چهار دهه، به میزبان یکی از بزرگترین و پراکنده‌ترین جمعیت پناهندگان در جهان مبدل ساخته است. بی‌تردید، بدون درک متقابل، حس نوع‌دوستی و اشتراکات تاریخی، دینی، زبانی و قومی، تبدیل سرزمین ایران به مأمنی امن برای پناهندگان افغانستانی هیچ‌گاه میسر نبود. 

معتقدم حسن همجواری و همسایگی ایجاب می‌کند همسایگان، صلح، مودت و رونق اقتصادی را با یکدیگر سهیم شوند. بر این اساس، شناسایی ظرفیت‌های صلح و توانمندی‌های اقتصادی هر دو دولت می‌تواند مردمان هر دو سرزمین را از ثمرات ارتباطی متوازن، عاری از تنش و ‌سازنده برخوردار سازد و فرصت رفاه اقتصادی و آرامش اجتماعی را به هر دو ملت هدیه دهد. 

طبق نظریات حقوق و روابط بین‌الملل، صلح و ثبات هر کشور‌، علاوه بر شرایط داخلی آن، به صلح و توسعه همسایگان آن نیز پیوند خورده است. بدیهی است که صلح و ثبات، ثمره‌ی گفتمان سازنده و معنادار به سمت تفاهم و مودت متقابل است تا زمینه‌های لازم برای کاهش تنش و فرصت ترسیم چشم‌انداز و تبعات صلح و توسعه مهیا شود. 

هر دو کشور ایران و افغانستان که از قدیمی‌ترین اعضای سازمان ملل متحد محسوب می‌شوند؛ از ظرفیت‌ها و اراده‌ی ‌مستحکم ملی برای ترویج هدف منشور ملل متحد در راستای حفظ امنیت و صلح بین‌المللی بهره‌مند بوده و طبق «‌اعلامیه‌ی روابط دوستانه و همکاری میان اعضای ملل متحد بر مبنای منشور ملل متحد»، شایسته است بر مبنای اصل تساوی حاکمیت دولت‌ها، در مسیر همکاری تلاش نموده و نقش مهم خود را در تثبیت امنیت و صلح بین‌المللی ایفا کنند. 

در پایان، ‌ضمن آرزوی برقراری صلح و امنیت در تمامی ابعاد اقتصادی و سیاسی در سطح بین‌الملل و منطقه‌ای، امیدوارم مردمان هر دو سرزمین، با یاری دولت‌زنان و دولت‌مردان خود، در مسیر مقابله و مهار ناآرامی و تنش‌های منطقه‌ای تلاش نموده و با در پیش گرفتن مشق مدارا و تفاهم‌، امکان زیست با کرامت در سایه صلح و مودت برای مردمان دو ملت رنجدیده از تروریسم، که محصول ‌تهاجم همه‌جانبه‌ی استعمارگران مدرن و شوربختانه، حاصل عدم اتحاد ملت‌هاست، فراهم شود.