مسیر جو بایدن در احیای برجام هموار نخواهد بود

نویسنده: داو اس. زاخیم

دیپلماسی ایرانی: در انتخابات ریاست جمهوری بعدی ایران حسن روحانی دیگر امکان نامزد شدن ندارد. با توجه به میزان اندک مشارکت در آخرین انتخابات مجلس ایران (مشارکت تنها 43 درصد از رای دهندگان واجدالشرایط رای دهی در انتخابات)، احتمالا سطح مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری نیز چندان بالا نخواهد بود و هرچه میزان مشارکت مردم کمتر باشد، احتمال پیروزی یک نامزد محافظه کار شاید حتی تندرو بیشتر خواهد شد. و این مساله برنامه های دولت جدید جو بایدن را برای احیای مجدد برجام و پیوستن دوباره به توافق هسته ای ایران پیچیده خواهد کرد.

دولت باراک اوباما و به ویژه جان کری، وزیر امور خارجه او، در زمان نهایی کردن توافق اصلی با ایران اشتیاق زیادی داشتند. از جمله امتیازاتی که ایران در آن زمان در توافق کسب کردند این بود که در برجام به فعالیت های این کشور در منطقه و برنامه موشکی آن هیچ اشاره ای نشد و مدت زمان محدودیت ها بر برنامه هسته ای ایران نیز محدود ماند. (ایران فعالیت های منطقه ای و برنامه موشکی را حق طبیعی خود برای دفاع در منطقه می داند و معتقد است باید به این موارد در چارچوبی منطقه ای رسیدگی شود.) در حقیقت، بزرگ ترین موفقیت توافق هسته ای ایران این بود که زمان شکست یا همان بازه زمانی تصمیم گیری تا دستیابی ایران به سلاح هسته ای را از آنچه تصور می شد چند ماه باشد، به یک سال افزایش داد. از یک سو، یک سال می تواند خیلی سریع سپری شود و چند ماه اختلاف با توجه به اینکه هیچ کسی دقیقا نمی دانست ایران چه قصدی دارد و غرب هم هیچ تمایلی به جنگ نداشت، تفاوت چندانی ایجاد نمی کرد. از سوی دیگر، زمانی که غرب حقیقتا می توانست بر فعالیت هسته ای ایران نظارت داشته باشد، در صورت تصمیم گیری این کشور به ساخت بمب از چند ماه قبل آگاه می شد و می توانست از این اتفاق ممانعت کند.

به هر حال، چه برجام توافق کاملی بود و چه ناقص، وقتی که حاصل و توسط طرفین امضا شد، طرفین را به تعهد موظف کرد و این مساله درباره ایران و ایالات متحده یکسان بود. هر مرتبه که آمریکا از تعهدات خود در یک توافق بین المللی عقب نشینی می کند، اعتبار خود را به عنوان یک طرف مذاکراتی قابل اعتماد زیر سوال می برد. به همین دلیل بوده که حتی بسیاری از مخالفان توافق هسته ای ایران هم باور دارند آمریکا پس از امضای توافق، نباید از آن خارج می شد.

اما حالا که دولت دونالد ترامپ به طور یکجانبه از برجام خارج شده، بازگشت دولت بایدن به آن یک مساله کاملا متفاوت است. از آنجایی که ایران احتمالا به زودی تحت کنترل یک دولت محافظه کار تندرو در خواهد آمد و از مدتی پیش هم غنی سازی 20 درصدی اورانیوم را آغاز کرده است، می توان باز هم متصور شد که توانایی ساخت سلاح هسته ای را دارد و بازه زمانی مورد نیاز برای این کار هم حدود 6 ماه است. در نتیجه، اینکه آمریکا صرفا انگیزه های خود را از یک دولت به دولت دیگر تغییر دهد، برای ایران انگیزه کافی برای پذیرش محدودیت ایجاد نمی کند. به علاوه، ایران نشان داده است که حتی تحت فشار شدیدترین تحریم های اقتصادی هم تسلیم نخواهد شد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به آنچه امنیت ملی می داند، بر مسائل اقتصادی ارجحیت و اهمیت می دهد و از آنجایی که بر بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران کنترل دارد، کمتر از مردم عادی ایران از تحریم ها آسیب می بیند. همه این موارد سبب می شود که ایران تا زمان به دست آوردن شرایط مطلوبی که در سال 2015 برای مذاکره داشت، منتظر بماند که یعنی باز هم رسیدگی به فعالیت های منطقه ای ایران، توسعه موشکی این کشور و بندهای مربوط به غروب توافق برای دولت بایدن میسر نخواهد بود.

دولت بایدن باید درباره نشانه هایی که به ایران ارسال می کند، دقت و تحریم ها را در ازای عقب نشینی متقابل ایران لغو کند. ایران برای نمونه می تواند به پشتیبانی خود از حوثی ها در یمن پایان دهد. چنین کاری در قیاس با پایان دادن به پشتیبانی از متحدی مانند حزب الله برای ایران کم هزینه محسوب می شود، اما می تواند تاثیر قابل توجهی بر چشم انداز درگیری در یمن بگذارد و احتمالا به پایان سریع تر جنگ در این کشور کمک می کند. ایران همچنین می تواند به حمایت خود از گروه های شبه نظامی عراقی پایان دهد. چنین کاری کنترل بر این گروه های شبه نظامی را برای دولت مرکزی بغداد ساده تر می کند. عراق کنونی به هیچ وجه تهدیدی برای ایران نیست و جمعیت شیعه این کشور که برای مدت طولانی تحت رژیم صدام حسین سرکوب شده بود، اکنون قدرت اصلی در دولت را در اختیار دارد و حتی در صورت نبود حمایت ایران از گروه های شبه نظامی عراقی، این کشور خطری برای همسایه خود نخواهد داشت.

فهرست تحریم های ایران یک فهرست طولانی است. سبک و سنگین کردن مجدد این تحریم ها و لغو آنها به صورت تدریجی مادامی که ایران نیز به این روند واکنش و پاسخ مثبتی دهد، می تواند در نهایت منجر به توافق طرفین و پذیرش نسخه به روز شده برجام شود. برای این سوال که آیا یک دولت تندرو در ایران تمایلی به مصالحه به این صورت خواهد داشت یا خیر، هنوز جوابی وجود ندارد. از این رو، احتمالا گروه مذاکراتی بایدن هم تنها روی توافق نسبی با تهران حساب خواهد کرد و توهم توافقی قطعی را نخواهد داشت.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34